Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1+ 0 manakAnta ASAr3ha, saMvat 2005:: julAI, san 1948 varSa8 kiraNa 7 pradhAna sampAdaka jugalakizora mukhtAra do prazna antarhita hala-sahita paThana kyoMkara ho ? prathama to 'paThanaM kaThinaM prabho! sulabha pAThaka-pustaka jo na ho| hRdaya-cintita, deha saroga ho, paThana kyoMkara ho tuma hI kaho ? kyoM na nirAza ho ? prabala dhairya nahIM jisa pAsa ho, hRdayameM na viveka-nivAsa ho / na zrama ho, nahiM zakti-vikAsa ho, namatameM vaha kyoM na nirAza ho ? saJcAlaka-vyavasthApaka bhAratIya jJAnapITha, kAzo -ootopoo saha sampAdaka muni kAntisAgara darabArIlAla nyAyAcArya ayodhyAprasAda goyalIya saMsthApaka-pravartaka vIrasevAmandira, sarasAvA -yugavIra
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 241 viSaya-sUcI lekha nAma 1 niSThura kavi aura vidhAtAkI bhUla (kavitA)-[kavi bhUdharadAsa 2 jIrApallI-pArzvanAtha-stotra-[sampAdaka 3 samantabhadra bhAratIke kucha namUne (yuktyanuzAsana)-[sampAdaka 4 smaraNa zakti bar3hAnekA acUka upAya-vasantalAla varmA 5 jIvakA svabhAva-[zrIjugalakizora kArAjI 6 karma aura usakA kArya-[paM0 phUlacanda siddhAnta zAstrI ..... 7 jaina purAtana avazeSa (vihaGgAvalokana)-[sa0 munikAntisAgara 8 vaizAlI (eka samasyA)-[sa0 munikAntisAgara.......... ha dAna-vicAra-[zrIkSullaka gaNezaprasAdajI varNI 10 murArameM vIrazAsana-jayantIkA mahatvapUrNa utsava-[paM0 darabArIlAla 11 bhASaNa-[zrIkSullaka gaNezaprasAdajI varNI 12 sampAdakIya-[ayodhyAprasAda goyalIya : : munikAntisAgara 13 pAkistAnI patra-[gulAmahusaina kasarA minahAsa / 266 266 275 281 vIrasevAmandirako dasa hajArakA prazaMsanIya dAna zrImAn bAbU nandalAlajI sarAvagI suputra seTha tA0 28 julAI san 1948 ko Apa vIrasevAmandirake rAmajIvanajI sarAvagI kalakattAke zuma nAmase ane- darzanArtha sarasAvA tazarIpha lAye the-tIna dina Thahare kAntake pAThaka bhale prakAra paricita haiN| Apa kala- the| vIrasevAmandira aura usakI lAyabrerIko pahalI kattAke suprasiddha bAbU choTelAlajI jainake choTe bhAI hI bAra dekhakara Apane apanI bar3I prasannatA vyakta haiM aura acche dAnazIla haiN| Apa cupacApa aneka kI aura jaba Apake sAmane ve grantha Ae jo vIramArgoMse aneka prakArakA dAna kiyA karate haiN| vIra- sevAmandira-dvArA tayyAra kiye gaye haiM aura prakAzanakI sevAmandira aura unake kAryoMke prati ApakA bar3A prema bATa joha rahe haiM taba Apane bar3I udAratAke sAtha hai aura Apa use kitanI hI sahAyatA bhejate tathA unake zIghra prakAzanArtha dasa hajAra rupayekI rakama putra-patnI zrAdikI orase bhijavAte rahe haiN| hAlameM pradAna kii| isa udAra aura prazaMsanIya dAnake liye Apa vIrazAsana-jayantIke utsavapara apanI patnI Apako jitanA bhI dhanyavAda diyA jAya vaha saba zrImatI kamalAbAIjI aura laghuputra ciraJjIva nirmala- thor3A hai| isake liye yaha saMsthA ApakI ciraRNI kumAra-sahita murAra (gvAliyara) padhAre the / vahA~se rhegii| mujhe sAtha lekara zrImahAvIrajokI yAtrA karate hue jugalakizora mukhtAra For Personal & Private Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArSika mUlya 5) ANANTENANANADHANENEWANA NAGOT ANANTANANAHOO CONNE varSa 9 kiraNa 7 555 vizva tattva-prakAzaka suna OM ahama kA | nItivirodhadhvaMsI lokavyavahAravartakaH samyak / | paramAgamasya bIjaM bhuvanaikagururjayatyanekAntaH sevAmandira (samantabhadrAzrama), sarasAvA, jilA sahAranapura ASAr3ha zukla, vIranirvANa - saMvat 2474, vikrama saMvat 2005 vastu tattva-saMghadyotaka 555555555555 5555555555555555 niSThura kavi aura vidhAtAkI mUla ( 1 ) rAga- udai jaga aMdha bhayo, sahajai saba logana lAja gamAI / sIkha binA nara sIkhata haiM, viSayAdika sevanakI sugharAI / / tApara aura ra sUnakI - ( 2 ) he vidhi ! bhUla bhaI tumateM, samujhe na kahAM kastUri banAI ! dIna kuraGgake tanameM, tRna daMta dharai karunA nahiM AI !! kyoM na racI tina jIbhani je rasa-kAvya kareM parako sAdhu - anugraha durjana- daMDa, duhUM saghate visarI rasa- kAvya, kahA kahiye tinakI niThurAI ! aMkhiyAnameM, DArata haiM raja rAma - duhAI !! For Personal & Private Use Only CJC)C(C(JCC). eka kiraNakA mUlya 11) jaulAI 1948 66666 dukhadAI ! caturAI !! -- kavi bhUdharadAsa kakakakakakaka
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIrApallI - pArzvanAtha - stotra [yaha vahI kAnapurake bar3e mandirase prApta huA stotra hai, jisakI sUcanA aktUbara san 1947 kI anekAnta kiraNa 12meM, 'rAvaNa pArzvanAtha stotra' ko dete hue, kI gaI thI aura jo prabhAcandra ziSya padmanandIkI kRti honese pUrvAnumAna ke anusAra zrAjase koI 550 varSa pahalekA banA huA honA cAhiye / isa stotrakA sambandha una zrIpArzvanAthase hai jo jIrApallI sthita devAlayake mUlanAyaka the aura jinake kAraNa vaha sthAna suzobhita thA-- atizaya kSetra banA huA thA / mAlUma nahIM yaha jIrApallI sthAna kahA~para hai aura vahA~para aba bhI ukta devAlaya pUrvavat sthita hai yA nahIM, isakI khoja honI cAhiye / - sampAdaka ] * ( rathoddhatA ) namastridaza- mauli-sanmaNi- sphAra - razmi - vikacAMhi-paGkajam / pArzvanAthamakhilA'rtha - siddhaye toSTuvImi bhava-tApa- zAntaye // 1 // vAgmayena mahatA mahIyasA tAvakena jinanAtha janminAm / AntaraM yadi tamaH prasRtvaraM nAzameti tadidaM kimadbhutam ||2|| kAma - caNDima- bhidelima prabhaM kaH kSamo'tra tava rUpamIDitum / vAsavo'pi yadi sekSaNecchayA cakSuSAM kila sahasratAmitaH ||3|| darzanAdyadapahaMsi kalmaSaM keyamIza bhavato'dhikA stutiH / dhvAnta[ masta ]maruNodayAdidaM yAcicediha kimadbhutaM satAm ||4|| nAtha tatra bhavataH prabhAvato yo guNaugha gaNanAM citi / pUrvamabdhi-payaso'Jjali-vrajaiH sa pramANamamatistanotvalam ||5|| dustare'tra bhava-sAgare satAM karma- caNDima-bharAnnimajjatAm / prAsphurIti na karA'valambane tvatparo jinavaro'pi bhUle ||6|| tvatpadAmbuja-yugA''zrayAdidaM puSyameti jagato'vatAM satAm / spRzyatAmapi na cA'nyazIrSagaM tava ( tvat ) samo'tra tavako nigadyate // 7 // nAzayanti `kari-siMha- zUkara- vyAghra- caura-nikaroragAdayaH // kadAcidapi no manogRhe pArzvanAthajina yasya zubhase ||8|| (zAlinI) jIrApallI-maNDanaM pArzvanAthaM natvA stauti bhavya-bhAvena bhavyaH / yastaM nUnaM Dhaukate no viyogaH kAntodbhUtazcA'pyaniSTazca (sya ) yogaH || || ( vasantatilakA) zrImatprabhendu- caraNA'mbuja- yugma - bhRGgazcAritra-nirmala matirmunipadmanandI / pArzvaprabhorvinaya-nirbhara - cittavRttirbhaktathA stavaM racitavAnmunipadmanandI ||10|| iti zrIpadmanandi - viracitaM jIrApallI-pArzvanAtha - stotraM samAptam / For Personal & Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ samantabhadra-bhAratIke kucha namUne yuktyanuzAsana vidhirniSedho'nabhilApyatA ca trirekazastridviza eka eva / yo vikalpAstava saptadhA'mI syAcchabdaneyAH sakale'rthabhede ||45 || 'vidhi, niSedha aura anabhilApyatA - syAdastyeva, syAnnAstyeva, syAdavaktavyameva-ye eka-eka karake (padake) tIna mUla vikalpa haiN| inake vipakSabhUta dharmakI saMdhi-saMyojanArUpase dvisaMyogaja vikalpa tInasyAdasti-nAstyeva, syAdastyavaktavyameva, syAnnAstyavaktavyameva hote haiM aura trisaMyoja vikalpa ekasyAdasti-nAstyavaktavyameva - hI hotA hai / isa taraha se sAta vikalpa he vIra jina ! sampUrNa arthabhedameM - azeSa jIvAditattvArtha- paryAyoMmeM, na ki kisI eka paryAyameM-- Apake yahA~ (Apake zAsana meM) ghaTita hote haiM, dUsaroM ke yahA~ nahIM - kyoMki "pratiparyAyaM saptabhaGgI" yaha zrApake zAsanakA vacana hai, dUsare sarvathA ekAntavAdiyoM ke zAsanameM vaha banatA hI nhiiN| aura ye saba vikalpa 'syAt' zabda ke dvArA neya haiM--netRtvako prApta haiM-- arthAt eka vikalpa ke sAtha syAt zabdakA prayoga honese zeSa chahoM vikalpa usake dvArA gRhIta hote haiM, unake punaH prayogakI jarUrata nahIM rahatI; kyoMki syAtpadake sAthameM rahanese unake arthaviSayameM vivAdakA abhAva hotA hai / jahA~ kahIM vivAda ho vahA~ unake kramazaH prayogameM bhI koI doSa nahIM hai; kyoMki eka pratipAdya ke bhI sapta prakArakI vipratipattiyoMkA sadbhAva hotA haiutane hI saMzaya utpanna hote haiM utanI hI jijJAsAoMkI utpatti hotI hai aura utane hI praznavacanoM (savAloM) kI pravRtti hotI hai / aura praznake vazase eka vastumeM rUpase vidhi-niSedhakI jo kalpanA hai usIkA nAma 'saptabhaGgI' hai / ataH nAnA pratipAdyajanoMkI taraha eka pratipAdyajanake liye bhI pratipAdana karane vAloMkA sapta vikalpAtmaka vacana viruddha nahIM ThaharatA hai / ' syAdityapi syAdguNa- mukhya- kalpaikAnto yathopAdhi-vizeSa-vIkSyaH / tattvaM tvanekAntamazeSarUpaM dvidhA bhavArtha-vyavahAravattvAt ||46|| C ''syAt' (zabda) bhI guNa aura mukhya svabhAvoMke dvArA kalpita kiye hue ekAntoMko liye hue hotA hainayoMke Adeza / arthAt zuddha dravyArthikanayakI pradhAnatA se astitva - ekAnta mukhya hai / zeSa nAstitvAdi- ekAnta gauNa haiM; kyoMki pradhAnabhAvase ve vivakSita nahIM hote aura na unakA nirAkaraNa hI kiyA jAtA hai| isake sivAya, aisA astitva gadheke sIMgakI taraha asambhava hai jo nAstitvAdi dharmokI apekSA nahIM rakhatA / 'syAt' zabda pradhAna tathA gauNarUpase hI unakA dyotana karatA hai - jisa pada athavA dharmake sAtha vaha prayukta hotA hai use pradhAna aura zeSa padAntaroM athavA dharmoko gauNa batalAtA hai, yaha usakI zakti hai / vyavahAranayake Adeza ( prAdhAnya) se nAstitvAdiekAnta mukhya haiM aura astitva - ekAnta gauNa hai; kyoMki pradhAnarUpase vaha taba vivakSita nahIM hotA aura na usakA nirAkaraNa hI kiyA jAtA hai, astitvakA sarvathA nirAkaraNa karanepara nAstitvAdi dharma banate bhI nahIM; jaise kachaveke roma / nAstitvAdi dharmoke dvArA apekSamAna jo vastukA astitva dharma hai vaha 'syAt ' zabdake dvArA dyotana kiyA jAtA hai| isa taraha 'syAt ' nAmakA nipAtaM pradhAna aura gauNarUpase jo kalpanA karatA hai vaha zuddha (sApekSa ) naya ke AdezarUpa samyak For Personal & Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 ekAntase karatA hai, anyathA nahIM-- kyoMki vaha yathopAdhi - vizeSaNAnusAra -- vizeSakA - dharma -bheda athavA dharmAntarakA -- yotaka hotA hai, jisakA vastumeM sadbhAva pAyA jAtA hai| anekAnta '(yahA~para kisIko yaha zaGkA nahIM karanI cAhiye ki jIvAdi tattva bhI taba pradhAna tathA gauNarUpa ekAnta ko prApta hojAtA hai; kyoMki) tattva to anekAnta hai'anekAntAtmaka hai - aura vaha anekAnta bhI anekAnta rUpa hai, ekAntarUpa nahIM; ekAnta to use. nayakI apekSA kahA jAtA hai-, pramANakI apekSA se nahIM; kyoMki pramANa sakalarUpa hotA hai - vikalarUpa nahIM, vikalarUpa tattvakA ekadeza kahalAtA hai, jo ki nayakA viSaya hai aura isIse sakalarUpa tattva pramANakA viSaya hai / kahA bhI hai- 'sakalAdezaH pramANAdhIna: vikalAdezo nayAdhInaH / ' 'aura vaha tattva do prakArase vyavasthita hai-- eka bhavArthavAn honese--dravyarUpa, jise saddravya tathA vidhi bhI kahate haiM; aura dUsarA vyavahAravAn honeseparyAyarUpa, jise asaddravya, guNa tathA pratiSedha bhI kahate haiM / inase bhinna usakA dUsarA koI prakAra nahIM hai, jo kucha hai vaha saba inhIM do bhedoMke antarbhUta hai / ' na dravya - paryAya - pRthag-vyavasthA yAtmyamekA'rpaNayA viruddham / dharmI ca dharmazca mithastridhemau na sarvathA te'bhimatau viruddhau // 47 // 'sarvathA dravyakI (dravyameva' isa dravyamAtrAtmaka ekAntakI) koI vyavasthA nahIM banatI - kyoMki sampUrNa paryAyoMse rahita dravyamAtratattva pramANakA viSaya nahIM hai - pratyakSAdi kisI bhI pramANase vaha siddha nahIM thavA jAnA nahIM jAsakatA; na sarvathA paryAyakI ( paryAyaeva - eka mAtra paryAya hI -- isa ekAnta siddhAnta kI koI vyavasthA banatI hai- kyoMki dravyakI ekAntakI taraha dravyase rahita paryAyamAtratattva bhI kisI pramANakA viSaya nahIM hai; aura na sarvathA pRthagbhUta--- parasparanirapekSa - dravya - paryAya (donoM) kI [ varSa hI koI vyavasthA banatI hai-- kyoMki usameM bhI pramA NAbhAvakI dRSTise koI vizeSa nahIM hai, vaha bhI sakalapramANoMke agocara hai / ' ' (dravyamAtrakI, paryAyamAtrakI tathA pRthagbhUta dravyaparyAyamAtrakI vyavasthA na bana sakanese ) yadi sarvathA dvAtmaka eka tattva mAnA jAya to yaha sarvathA dvaiyAtmya ekakI arpaNA ke sAtha viruddha par3atA hai - sarvathA ekatvaMke sAtha dvayAtmakatA banatI hI nahIM-- kyoMki jo dravyakI pratItikA hetu hai aura jo paryAyakI pratItikA nimitta hai ve donoM yadi parasparameM bhinnAtmA hai, to kaise tadAtmaka eka tattva vyavasthita hotA hai ? nahIM hotA; kyoMki abhinnA bhinnAtmAoMke sAtha ekatvakA virodha hai / jaba ve donoM AtmAe~ eka abhinna haiM taba bhI eka hI avasthita hotA hai, kyoMki sarvathA ekase abhinna una donoMke ekatvakI siddhi hotI hai, na dvaiyAtmya (dvayAtmakatA) kI, jo ki ekatvake viruddha hai| kauna aisA amUDha (samajhadAra) hai jo pramANako aGgIkAra karatA huA sarvathA eka vastuke do bhinna AtmAoM kI arpaNA - vivakSA kare ? - mUDhake sivAya dUsarA koI bhI nahIM kara sakatA / ataH dvayAtmaka tattva sarvathA ekArpaNa ke -- eka tattvakI mAnyatAke-sAtha viruddha hI hai, aisA mAnanA cAhiye / ' (taba viruddha tattva kaise siddha hove ? isakA samAdhAna karate hue AcArya mahodaya batalAte haiM--) ( kintu he vIra jina !) Apake mata meM -- syAdvAda - zAsanameM-- ye dharmI (dravya) aura dharma (paryAya) donoM asarvathArUpase tIna prakAra - bhinna, abhinna tathA bhinnA'bhinna- mAne gaye haiM aura (isaliye sarvathA viruddha nahIM haiM / --kyoMki sarvathArUpase tIna prakAra mAne jAnepara bhI ye pratyakSAdi pramANoMse viruddha Thaharate haiM aura viruddharUpameM Apako abhimata nahIM haiM / ataH syAtpadAtmaka vAkya na to dharmamAtrakA pratipAdana karatA hai na dharmImAtrakA, na dharma-dharmI donoMko sarvathA abhinna pratipAdana karatA hai, na sarvathA bhinna aura na sarvathA bhinnA'bhinna / kyoMki ye saba pratItike viruddha haiM / aura isase dravya ekAntakI, paryAya-ekAntakI tathA For Personal & Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiraNa 7 ] parasparanirapekSa pRthagbhUta dravya-paryAya-ekAntakI vyavasthA na bana sakanekA samarthana hotA hai / dravyAdike sarvathA ekAnta meM yuktyanuzAsana ghaTita hI nahIM hotaa|' (taba yuktyanuzAsana kyA vastu hai, use agalI kArikAmeM spaSTa karake batalAte haiM -) essamAbhyAmaviruddhamarthaprarUpaNaM yuktyanuzAsanaM te / pratikSaNaM sthityudaya - vyayAtmatattva- vyavastha sadihA'rtharUpam ||48|| 'pratyakSa aura Agamase avirodharUpa - abAdhita viSayasvarUpa --arthakA jo arthase prarUpaNa hai - anyathA - nupapatyekalakSaNa sAdhanarUpa arthase sAdhyarUpa arthakA pratipAdana hai-- use yuktayanuzAsana - yuktivacana-kahate haiM aura vahI (he vIra bhagavAn !) Apako abhimata hai / ' ' (yahA~ Apake matAnusAra yuktayanuzAsanakA eka udAharaNa diyA jAtA hai aura vaha yaha hai ki) arthakA rUpa pratikSaNa (pratyeka samaya) sthiti (dhrauvya), udaya (utpAda) aura vyaya (nAza) rUpa tattvavyavasthAko liye hue hai; kyoMki vaha sat hai / ' samantabhadra-bhAratI ke kucha namUne (isa yuktayanuzAsanameM jo pakSa hai vaha pratyakSaviruddha nahIM hai; kyoMki arthakA dhauvyotpAdavyayAtmaka rUpa jisa prakAra bAhya ghaTAdika padArthoMmeM anubhava kiyA jAtA hai usI taraha AtmAdi Abhyantara padArthoM meM bhI usakA sAkSAt anubhava hotA hai / utpAdamAtra tathA vyayamAtrakI taraha sthitimAtrakA - sarvathA dhauvyakA -- sarvatra athavA kahIM bhI sAkSAtkAra nahIM hotaa| aura arthake isa dhauvyotpAdavyayAtmaka rUpakA anubhava bAdhaka pramANakA abhAva sunizcita honese anupapanna nahIM hai - upapanna hai; kyoMki kAlAntara meM dhauvyotpAdavyayakA darzana honese usakI pratIti siddha hotI haiM, zranyathA khara- viSANAdikI taraha ekabAra bhI usakA yoga nahIM banatA / ataH pratyakSa virodha nahIM hai / Agama-virodha bhI isa yuktayanuzAsanake sAtha ghaTita nahIM ho sakatA; kyoMki 'utpAdavyaya- dhrauvya-yuktaM sat' 246 yaha paramAgamavacana prasiddha hai-- sarvathA ekAntarUpa Agama dRSTa (pratyakSa ) tathA iSTa (anumAna) ke viruddha arthakA abhidhAyI honese Thaga puruSake vacana kI taraha prasiddha athavA pramANa nahIM hai / aura isaliye pakSa nirdoSa hai / isI taraha satrUpa sAdhana bhI asiddhAdi doSoMse rahita hai / ataH 'arthakA rUpa pratikSaNa - vyotpAdavyayAtmaka hai sat honese,' yaha yuktayanuzAsanakA udAharaNa samIcIna hai / ) (isa taraha to yaha phalita huA ki eka hI vastu -svabhAvako prApta hai jo ki viruddha hai / taba usakI siddhi kaise hotI hai use spaSTa karake batalAte haiM -) nAnAtmatAmaprajahattadekamekAtmatAmaprahacca nAnA / aGgAGgibhAvAttava vastu tadyat krameNa vAgvAcyamanantarUpam ||49|| ' (he vIra jina !) Apake zAsanameM jo (jIvAdi) vastu eka hai ( satvarUpa ekatva - pratyabhijJAnakA viSaya honese vaha (samIcIna nAnA jJAnakA viSaya honese) nAnAtmatA (anekarUpatA) kA tyAga na karatI huI hI vastutattvako prApta hotI hai- jo nAnAtmatAkA tyAga karatI hai vaha vastu hI nahIM; jaise dUsaroMke dvArA parikalpita brahmAdvaita Adi / ( isI taraha ) jo vastu (abAdhita nAnAjJAnakA viSaya honese ) nAnAtmaka prasiddha hai vaha ekAtmatAko na chor3atI huI hI Apake matameM vastutvarUpase abhimata hai-- anyathA usake vastutva nahIM banatA; jaise ki dUsaroMke dvArA abhimata niranvaya nAnAkSaNarUpa vastu | ataH - jIvAdipadArtha samUha paraspara eka-dUsarekA tyAga na karanese eka-aneka svabhAvarUpa hai; kyoMki vastutvakI anyathA upapatti banatI hI nahIM yaha yuktayanuzAsana hai / (isa prakArakI vastu vacanake dvArA kaise kahI jA sakatI hai ? aisI zaGkA nahIM karanI cAhie; kyoMki) vastu jo anantarUpa hai vaha aGga aGgIbhAva ke kAraNa guNa-mukhyakI vivakSAko lekara - kramase vacanagocara For Personal & Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ yong hai -- yugapat nahIM, yugapat (eka sAtha) eka rUpase aura anekarUpase vastu vacanake dvArA kahI hI nahIM jAtI; - kyoMki vaisI vANIkA asaMbhava hai - vacanameM vaisI zakti hI nahIM hai / aura isa taraha kramase pravartamAna vacana vasturUpa -- satya -- hotA hai usake asatyatvakA 'prasaGga nahIM AtA; kyoMki usakI apane nAnAtva aura ekatvaviSayameM aGga aGgIbhAvase pravRtti hotI hai; jaise 'syAdekameva vastu' isa vacanake dvArA pradhAnabhAvase ekatva vAcya hai aura gauNarUpase anekatva; 'syAdanekameva vastu' isa vacanake dvArA pradhAmabhAvase anekatva aura gaurUpase ekatva vAcya hai, isa taraha ekatva aura anekatvake vacanake kaise asatyatA hosakatI hai ? anekAnta [ varSa 1 nahIM hosakatI hai / pratyuta isake, sarvathA ekatvake vacanadvArA anekatvakA nirAkaraNa hotA hai aura anekatvakA nirAkaraNa honepara usake avinAbhAvI ekatvake bhI nirAkaraNakA prasaGga upasthita honese asatyatvakI pariprApti abhISTa ThaharatI hai; kyoMki vaisI upalabdhi nahIM hai / aura sarvathA anekatvake vacanadvArA ekatvakA nirAkaraNa hotA hai aura ekatvakA nirAkaraNa honepara usake avinAbhAvI anekatvake bhI nirAkaraNakA prasaGga upasthita honese satyatvakA virodha hotA hai / aura isaliye ananta dharmarUpa vastu hai use GgazraGgI (apradhAna pradhAna) bhAvake kAraNa kramase trAgvAcya (vacanagocara) samajhanA cAhiye / ' smaraNa zakti bar3hAnekA eka acUka upAya ni yadi tuma vicArake pakSIko, vaha jaba aura jahA~ prakaTa ho, piMjar3e meM banda na karoge to vaha sambhavataH sadAke liye tumhAre pAsase calA jAyagA, kucha bhI ho use likha DAlo, use phaurana likho, bAdameM tuma una isameMse nauko khArija kara sakate ho / lekina agara tuma una dasameMse eka bhI bacAkara rakha loge to usase tuma lAbha uThAoge / isa liye jaba kabhI tumhAre sAmane nayA vicAra Aye yA naI bAta dimAga meM paidA ho, athavA tuma koI naI khoja karo to use kAgajapara likha DAlo / mastiSkake viSayameM yaha na samajhanA cAhiye ki vaha kisI bAtako DhU~Dhane meM pustakAlayakA kAma karegA, athavA apane kAmake liye hameM jina tathyoMkI AvazyakatA par3atI hai unakA vaha godAma hai / mastiSkakA kAryakSetra bahuta U~cA hai - racanA, samanvaya, saMghaTana, preraNA denA aura nirNaya karanA ye usake zra eSTha kAryoMmeMse hai / yaha kAma usase lIjie / kAgaja aura peMsila kharIda kara tathyoMke likha DAlanemeM unakA istemAla karanA, manameM bekAra bAtoMko ikaTThA karanekI apekSA bahuta adhika sastA hai / yaha eka vijJAna sammata dRSTikoNa hai jise gata kucha varSoMse manovaijJAnika ekamata se svIkAra " karane lage haiM / - vasantalAla varmA For Personal & Private Use Only +++HDXXCIDI
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvakA svabhAva (lekhaka - zrIjugala kizora jaina, kAgajI ). [ pAThaka, dehalIkI lA0 dhUmImala dharmadAsajI kAgajIkI prasiddha pharmase avagata hoNge| zrIjugalakizorajI jaina isI pharmake mAlika haiN| kitane hI varSoMse mujhe Apake nikaTa samparka meM AnekA avasara milA hai| ekabAra to vIrasevAmandira ke aneka prakAzanoMko chupAneke liye kaI mahIne taka mukhtArasAhaba aura maiM Apake gharapara hI tthhre| hamane nikaTase dekhA ki zrApa bahuta zAnta pariNAmI, bhadra, dhArmika aura tattvajijJAsu haiM / zrApa ghaNToM tatva carcAmeM saba kAma-kAja chor3akara rasa lete haiN| hAla meM Apa videzoMkI yAtrA karake lauTe haiM / vahA~ Apane apanI saMskRti, apane cAritra aura jJAnakA kitane hI logoM para zrAzcaryajanaka prabhAva DAlA / zrApake hRdaya meM yahI balavatI bhAvanA ghara kiye hue hai ki deza aura videzameM jainadharmakA prasAra ho-- usake siddhAntoMko duniyA jAne aura jAnakara unakA zrAcaraNakara sukha-zAnti prApta kare / prastuta lekha zrApakI pahalI racanA hai / pAThaka, dekheMge ki ve apane prathama prayatnameM kitane saphala hue haiM aura jainadharmake dRSTikoNa se jIvakA svabhAMva samajhAne meM samarthaho sake haiN| samAjako Apase acchI AzAe~ haiM / --koThiyA ] jaina dharma pratyeka jIvako anAdikAlase svatantra, anAdi aura akRtrima batalAtA hai| isameM jIvakA lakSaNa isa prakAra kahA gayA hai- jo jIve soja / arthAt jo jJAna - darzana guNase sahita hai / anAMdikAlase yaha jIva isa saMsAra meM maujUda hai aura anantakAla taka rahegA-na isako kisIne paidA kiyA hai aura na isakA koI vinAza kara sakatA hai| dravyakI apekSAse samasta jIva nitya aura samAna haiM-- samAna guNavAle haiN| anAdikAlase krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSa, moha, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya glAni, veda Adi pudgalavikAroMke vazIbhUta hue ve nAnA prakArake zarIroMko dhAraNa kara saMsAra meM ghUma rahe haiN| midhyAdarzana (bhrAnta dRSTi) se saMsAra ke padAmeM sukha samajhakara ko prApta karaneke liye aneka prakArakI ceSTAe~ karate rahate haiM aura una padArthoM ko hI sadA apanAte rahate haiN| midhyAdarzanake hI kAraNa hara eka prANI apanI rucike anusAra padArthoMmeM rAga va dveSa karatA hai| eka hI padArtha kisIko iSTa mAlUma hotA hai to vahI padArtha dUsareko aniSTa / eka padArtha ekako lAbhadAyaka jJAta hotA hai to dUsareko vaha hAnikAraka pratIta hotA hai / hara jIva apane-apane saMkalpa-vikalpa meM par3A huA kisIse rAga aura kisIse dveSa karatA huA zArIrika va mAnasika duHkhoMko bhogatA rahatA hai| eka zarIrako prApta karatA huA usako chor3akara anya navIna zarIrako grahaNa karatA hai / pratyeka prANI sukha cAhatA hai| aura sukha prApta karanekA upAya bhI karatA hai / parantu pratyeka dina va pratyeka samaya use yahI cintA lagI rahatI hai ki merA kArya pUrNa kaba aura kaise hogA ? mujhe merI icchita vastu kaba aura kaise milegI ? isa taraha vikalpa-jAloMmeM par3A huA usakI prAptike liye anudhAvana karatA hai aura kozizeM karatA hai / yaha hama saba dekhate hI haiM ki manuSya isa saMsAra meM prati-dina naI-naI khojeM karatA jAtA hai aura ArAma sukha va zAntike upAya unameM pAtA-sA pratIta hotA hai, parantu hotA kyA hai ki vaha unheM prApta karake bhI For Personal & Private Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 anekAnta vAstavika sukha-zAnti prApta nahIM karatA - kevala kSaNika -sI zAntiko pAkara phirase unhIM ulajhanoMmeM pha~sa jAtA hai, para saccI zAntikA hala vahA~ nahIM pAtA / saMsArameM asaMkhya padArtha dikhAI dete haiM / pratyekameM anaginata guNa haiM / prati-samaya unakI paryAyeM palaTatI jAtI haiM - kisI padArtha meM bhI sthiratA nahIM pAI jAtI / koI paidA hotA hai to koI nAza hotA hai / yaha saba parivartana kyA hai ? kyA Apane kabhI socA hai ? yaha saba saMsAracakra hai / jisa prakAra 2, 3, 4, 5 Adi zabdoM ke mela se nAnA prakArake padavAkyAdi bana jAte haiM usI prakAra 2, 3, 4 Adi vastuoMke melase nAnA prakArake bhautika padArtha naye-naye rUpameM sAmane Ate rahate haiN| yaha saMsArakA cakkara hai aura vaha isI prakAra sadA calatA rhegaa| manuSya apanI apUrNa avasthAmeM kabhI bhI kisI padArtha ke pUrNa guNoMko jAna nahIM sakegI - usakA pUrA jJAna kabhI nahIM hosakegA / aura isa liye use sadA asaMtoSa aura dukha banA rahegA / koI bhI prANI yaha nahIM kahatA ki "maiM aba saMsArakI sampatti va prabhutA prApta kara cukA hU~ aura yaha sadA mere pAsa isI tarahase sthira banI rahegI aura maiM sadA sukha bhogatA rahU~gA / " pratyeka prANI adhika se adhika dhanAdikakI icchA karatA hai / sAdhu bhI hojAte haiM unameM bhI adhikAMza apanI sevA karAkara dhana AdikA hI AzIrvAda dete haiN| isase patA calatA hai ki ve sAdhu hokara bhI dhanAdikameM hI sukhakI sthApanA karate haiM-- unheM vAstavika viveka-buddhi jAgRta nahIM [ varSa ha huI / AtmA ke svarUpako unhoMne nahIM jAnA / unakI dRSTi sAMsArika bhogoM meM hI lagI rhii| - svarga meM jAkara aneka prakArake sAMsArika bhogoM meM ramaNa karane yA narakameM nivAsa karake nAnA prakAra kI yAtanAoMko sahane yA manuSya-bhava prApta karake - kalA-kauzala tathA prabhutAko pAnepara bhI zrAtmAko apane asalI svarUpakI pahacAna nahIM huI-- AtmA bandhanameM par3A hI rahA / paratantra to rahA hii| kitane hI prANI yaha samajhate haiM ki dharmasthAnoMmeM jAnese aura devoMkI bhakti - upAsanA karanese AtmAkA asalI svarUpa mAlUma hojAyagA aura isake liye ve vahA~ jAte haiM aura rAgI, dveSI nAnA prakArake devIdevatAoMkI mAnyatAe~ karate haiN| parantu unase bhI unheM 'AtmAkA asalI svarUpa mAlUma nahIM ho pAtA / vAstavameM tathya yaha hai ki AtmAmeM rAga-dveSakI kalpanAkA abhAva hojAnA hI AtmAkI asalI zAMti hai aura vahI AtmAkA vAstavika nija svabhAva hairAga aura dveSakA sarvathA abhAva arthAt prazama-guNayathAkhyAtacAritrAdi AtmA (jIva ) kI asalI sampatti hai / saMsAradazAmeM vaha pudralakamoMse DhakI huI hai- apane viveka, saMyama, tapaH sAdhanA Adi nija prayatnoM se una pudralakarmoMke alaga hojAnepara vaha prakaTa hojAtI hai| yaha AtmasvabhAva hI hama sabake liye upAdeya hai aura isa dizA meM hI saMsArI jIvoMke prayatna zreyaskara evaM dukhamocaka haiN| For Personal & Private Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma aura usakA kArya (lekhaka-50 phUlacandra siddhAntazAstrI) karmakI maryAdA . para glAni hotI hai / dhana-sampattiko dekhakara lobha karmakA moTA kAma jIvako saMsAramai roka rakhanA hai| hotA hai aura lobhavaza usake arjana karane, chIna lene // parAvartana saMsArakA dUsarA nAma hai| dravya, kSetra, yA curA lenekI bhAvanA hotI hai| Thokara laganepara kAla, bhava aura bhAvake bhedase vaha pA~ca prakArakA hai| duHkha hotA hai aura mAlAkA saMyoga honepara sukha / karmake kAraNa hI jIva ina pA~ca prakArake parAvartanoMmeM isa liye yaha kahA jA sakatA hai ki kevala karma hI ghUmatA phiratA hai| caurAsI lAkha yoniyA~ aura unameM AtmAkI vividha pariNatike honemeM nimitta nahIM haiM rahate hue jIvakI jo vividha avasthAe~ hotI haiM unakA kintu anya sAmagrI bhI usakA nimitta hai ataH karmamukhya kAraNa karma hai| svAmI samantabhadra AptamImAMsA kA sthAna bAhya sAmagrIko milanA caahiye| meM karmake kAryakA nirdeza karate hue likhate haiM- parantu vicAra karanepara yaha yukta pratIta nahIM hotA; ___'kAmAdiprabhavazcitraH karmabandhAnurUpataH' kyoMki antaraGgameM vaisI yogyatAke abhAvameM bAhya 'jIvakI kAma-krodha-pratirUpa vividha avasthA apane sAmagrI kucha mA nahA kara sakatA hai| jisa yAgAka apane karmake anurUpa hotI haiN|' " rAga-bhAva naSTa hogayA hai usake sAmane prabala rAgakI bAta yaha hai ki mukta dazAmeM jIvakI pratisamaya, sAmagrI upasthita honepara bhI rAga paidA nahIM hotaa| jo svAbhAvika pariNati hotI hai usakA alaga alaga isase mAlUma par3atA hai ki antaraGgameM yogyatAke binA nimittaMkAraNa nahIM hai, nahIM to usameM ekarUpatA nahIM bAhya sAmagrIkA koI mUlya nahIM hai| yadyapi kamake bana sktii| kintu saMsAradazAmeM vaha pariNati prati- viSayameM bhI aisA hI kahA jA sakatA hai para karma aura samaya judI judI hotI rahatI hai isaliye usake jade bAhya sAmagrI inameM maulika antara hai| jude nimittakAraNa mAne gaye haiN| ye nimitta saMskAra karma vaisI yogyatAkA sUcaka hai para bAhya sAmagrIrUpameM AtmAse sambaddha hote rahate haiM aura tadanukUla kA vaisI yogyatAse koI sambandha nahIM / kabhI vaisI pariNatike paidA karane meM sahAyatA pradAna karate haiN| yogyatAke sadbhAvameM bhI bAhya sAmagrI nahIM milatI jIvakI azuddhatA aura zuddhatA ina nimittoMke sadbhAva aura kabhI usake abhAvameM bhI bAhya sAmagrIkA saMyoga aura asadbhAvapara AdhArita hai| jaba taka ina nimittoM- dekhA jAtA hai| kintu karmake viSaya meM aisI bAta nahIM kA ekakSetrAvagAhasaMzlezarUpa sambandha rahatA hai taba hai| usakA sambandha tabhI taka AtmAse rahatA hai jabataka azuddhatA banI rahatI hai aura inakA sambandha taka usameM tadanukUla yogyatA pAI jAtI hai| ataH chUTate hI jIva zuddha dazAko prApta hojAtA hai| jaina karmakA sthAna bAhya sAmagrI nahIM le sktii| phira bhI darzanameM inhIM nimittoMko 'karma' zabdase pukArA gayA hai| antaraGgameM yogyatAke rahate hue bAhya sAmagrIke milane* aisA bhI hotA hai ki jisa samaya jaisI bAhya , para nyUnAdhika pramANameM kArya to hotA hI hai isa liye sAmagrI milatI hai usa samaya usake anukUla azuddha nimittoMkI parigaNanAmeM bAhya sAmagrIkI bhI ginatI AtmAkI pariNati hotI hai| sundara susvarUpa strIke hojAtI hai| para yaha paramparAnimitta hai isaliye isakI milanepara rAga hotA hai| jugupsAkI sAmagrI milane- parigaNanA nokarmake sthAnameM kI gaI hai| For Personal & Private Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 anekAnta itane vivecanase karmI kArya-maryAdAkA patA laga jAtA hai| karmake nimittase jIvakI vividha prakArakI vasthA hotI hai aura jIva meM aisI yogyatA AtI hai jisase vaha yogadvArA yathAyogya zarIraM, vacana, mana aura zvAsocchavAsa yogya pugaloMko grahaNakara unheM apanI yogyatAnusAra pariNAmAtA hai / karmakI kArya-maryAdA yadyapi ukta prakArakI hai tathApi adhikatara vidvAnoMkA vicAra hai ki bAhya sAmagrIkI prApti bhI karmase hotI hai / ina vicAroMkI puSTimeM ve mokSamArgaprakAzake nimna ullekhoMko upasthita karate haiM--'tahAM vedanIya kari tau zarIra viSai vA zarIra nAnA prakAra sukha duHkhaniko kAraNa para dravya kA saMyoga jurai hai / ' -pRSTha 35 / usIse dUsarA pramANa ve yoM dete haiM'bahuri karma viSai vedanIyake udaya kari zarIra viSai bAhya sukha duHkhakA kAraNa nipaje hai / zarIra viSai Arogyapanau, rogIpanau, zaktivAnapanau, durbalapanau ara kSudhA tRSA roga kheda pIr3A ityAdi sukha duHkhanike kAraNa ho haiM / bahuri bAhya viSai suhAvanA Rtu pAvanAdika vA iSTa strI putrAdika vA mitradhanAdika "sukha duHkhake kAraka ho haiM / ' - pRSTha 56 / ina vicAroMkI paramparA yahIM taka nahIM jAtI hai kintu isase pUrvavartI bahutase lekhakoMne bhI aise hI vicAra prakaTa kiye haiN| purANoM meM puNya aura pApakI mahimA isI AdhAra se gAI gaI hai| amitagatike subhASitaratnasandoha meM devanirUpaNa nAmakA eka adhikAra hai / usameM bhI aisA hI batalAyA hai / vahA~ likhA hai ki pApI jIva samudrameM praveza karanepara bhI ratna nahIM. pAtA kintu puNyAtmA jIva taTapara baiThe hI unheM prApta kara letA hai / yathA'jaladhigato'pi na kazcitkazcittago'pi ratnamupayAti / kintu vicAra karanepara ukta kathana * yukta pratIta nahIM hotA | khulAsA isa prakAra hai karmake do bheda haiM-- jIvavipAkI aura pudala vipAkI jo jIvakI vividha avasthA aura pariNAmoMke honemeM nimitta hote haiM ve jIvavipAkI karma kahalAte haiM / aura [ varSa ha jinase vividha prakArake zarIra, vacana, mana aura zvAsocchvAsakI prApti hotI hai ve puDhalavipAkI karma kahalAte haiN| ina donoM prakArake karmoMmeM aisA eka bhI karma nahIM batalAyA hai jisakA kAma bAhya sAmagrIkA prApta karAnA ho / sAtAvedanIya aura asAtAvedanIya ye svayaM jIvavipAkI haiN| rAjavArttikameM inake kAryakA nirdeza karate hue likhA hai'yasyodayAdevAdigatiSu zarIramAnasa sukhaprAptistatsadvedyam, yatphalaM duHkhamanekavidhaM tadasadvedyam / ' -- pR0 304 / vArttikoMkI vyAkhyA karate hue vahA~ likhA hai'aneka prakArakI devAdi gatiyoM meM jisa karmake udayase jIvoMke prApta hue dravya ke sambandhakI apekSA zArIrika aura mAnasika nAnA prakArakA sukharUpa pariNAma hotA hai vaha sAtA vedanIya hai / tathA nAnA prakArakI narakAdi gatiyoMmeM jisa kamake phalasvarUpa janma, jarA, maraNa, iSTaviyoga, aniSTasaMyoga, vyAdhi, vadha aura bandhanAdi se utpanna huA vividha prakArakA mAnasika aura kAyika duHsaha duHkha hotA hai vaha asAtA vedanIya hai / ' sarvArthasiddhimeM jo sAtAvedanIya aura asAtAveMdanIya svarUpakA nirdeza kiyA hai| usase bhI ukta kathaMnakI puSTi hotI hai / zvetAmbara kArmika granthoMmeM bhI ina karmoMkA yahI artha kiyA hai| aisI hAlata meM ina karmoMko anukUla va pratikUla bAhya sAmagrI ke saMyogaviyoga meM nimitta mAnanA ucita nahIM hai / vAstavameM bAhya sAmagrIkI prApti apane-apane kAraNoMse hotI hai / isakI prAptikA kAraNa koI karma nahIM hai / Upara mokSamArga prakAzakake jisa matakI carcA kI. isake sivA do mata aura milate haiN| jinameM bAhya sAmagrIkI prApti kAraNoMkA nirdeza kiyA gayA hai / inameMse pahalA mata to pUrvokta matase hI milatA julatA hai| dUsarA mata kucha bhinna hai / Age ina donoM AdhArase carcA kara lenA iSTa hai (1) SaTkhaNDAgama cUlikA anuyogadvAra meM prakRtiyoMkA nAma-nirdeza karate hue sUtra 18 kI TIkAmeM vIrasena svAmIne ina karmoMkI vistRta carcA kI hai| For Personal & Private Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiraNa 7 ] . - karma aura usakA kArya .. 255 vahA~ sarva prathama unhoMne sAtA aura asAtA vedanIya Adi karmake kSaya va kSayopazamakA hI phala hai| kA vahI svarUpa diyA hai jo sarvArthasiddhi AdimeM bAhya sAmagrI ina kAraNoMse na prApta hokara apanebatalAyA gayA hai| kintu zaGkA-samAdhAnake prasaGgase apane kAraNoMse hI prApta hotI hai| udyoga karanA, unhoMne sAtAvedanIyako jIvavipAkI aura padalavipAkI vyavasAya karanA, majadUrI karanA, vyApArake sAdhana ubhayarUpa siddha karanekA prayatna kiyA hai| juTAnA, rAjA mahArAjA yA seTha sAhukArakI cATu___isa prakaraNake vAcanese jJAna hotA hai ki vIrasena kArI karanA, unase dostI jor3anA, arjita dhanakI svAmIkA yaha mata thA ki sAtAvedanIya aura asAtA- rakSA karanA, use vyAjapara lagAnA, prApta dhanako vividha vedanIyakA kAma sukha-dukhako utpanna karanA tathA inakI vyavasAyoMmeM lagAnA, khetI-bAr3I karanA, jhA~sA sAmagrIko juTAnA donoM haiN| dekara ThagI karanA, jeba kATanA, corI karanA, juA * (2) tattvArthasUtra adhyAya 2, sUtra 4 kI sarvArtha- khelanA, bhIkha mAMganA, dharmAdayako saMcita kara pacA siddhi TIkAmeM bAhya sAmagrIkI prAptike kAraNoMkA jAnA Adi bAhya sAmagrIkI prAptike sAdhana haiN| ina nirdeza karate hue lAbhAdiko usakA kAraNa batalAyA va anya kAraNoMse bAhya sAmagrIkI prApti hotI hai ukta hai / kintu siddhoMmeM atiprasaGga denepara lAbhAdike kAraNoMse nhiiN| sAtha zarIranAmakarma AdikI apekSA aura lagA dI zaGkA-ina saba bAtoMke yA inameMse kisI ekake hai| ye do aise mata haiM jinameM bAhya sAmagrIkI prAptikA karanepara bhI hAni dekhI jAtI hai so isakA kyA kyA kAraNa hai isakA spaSTa nirdeza kiyA hai| Adhunika kAraNa hai ? . vidvAna bhI inake AdhArase donoM prakArake uttara dete samAdhAna-prayatnakI kamI yA bAhya paristhiti hue pAye jAte haiN| koI to vedanIyako bAhya sAmagrIkI yA donoN| nimitta batalAte haiN| aura koI lAbhAntarIya zaGkA-kadacita vyavasAya Adi nahIM karanepara Adike kSaya va kssyopshmko| ina vidvAnoMke ye mata bhI dhanaprApti dekhI jAtI hai, so isakA kyA kAraNa hai ? ukta pramANoMke balase bhale hI bane hoM kintu itane samAdhAna-yahA~ yaha dekhanA hai ki vaha prApti mAtrase inakI puSTi nahIM kI jAsakatI; kyoMki ukta kaise huI hai ? kyA kisIke denese huI hai yA kahIM par3A * kathana mUla karmavyavasthAke pratikUla par3atA hai| huA dhana milanese huI hai ? yadi kisIke denese huI - .. yadi thor3A bahuta ina matoMko prazraya diyA jA hai to isameM jise milA hai usake vidyA Adi guNa sakatA hai to upacArase hI diyA jAsakatA hai| vIrasena kAraNa haiM yA denevAlekI svArthasiddhi, prema Adi ga svAmIne to svarga, bhoga-bhUmi aura narakameM sukha-dukhakI kAraNa haiN| yadi kahIM par3A huA dhana milanese huI hai nimittabhUta sAmagrIke sAtha vahA~ utpanna honevAle to aisI dhanaprApti puNyodayakA phala kaise kahI jA jIvoMke sAtA aura asAtAke udayakA sambandha dekha sakatI hai / yaha to corI hai| ataH corIke bhAva kara upacArase isa niyamakA nirdeza kiyA hai ki bAhya isa dhanaprAptimeM kAraNa hue na ki sAtAkA udaya / sAmagrI sAtA aura asAtAkA phala hai| tathA pUjya- zaGkA-do AdamI eka sAtha eka-sA vyavasAya pAda svAmIne saMsArI jIvameM bAhya sAmagrImeM lAbhAdi- karate hai phira kyA kAraNa hai ki ekako lAbha hotA hai rUpa pariNAma lAbhAntarAya Adike kSayopazamakA phala aura dUsareko hAni ? jAnakara upacArase isa niyamakA nirdeza kiyA hai ki . samAdhAna vyApAra karanemeM apanI apanI lAbhAntarAya Adike kSaya va kSayopazamase bAhya sAmagrI yogyatA aura usa samayakI paristhiti Adi isakA ' kI prApti hotI hai| tattvataH bAhya sAmagrIkI prApti na kAraNa hai, pApa-puNya nahIM / saMyukta vyApArameM ekako to sAtA-asAtAkA hI phala hai aura na lAbhAntarAya lAbha ho to kadAcit hAni-lAbha For Personal & Private Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 ... anekAnta [ varSa / pApa-puNyakA phala mAnA bhI jAya, para aisA hotA pApa-puNyakA phala nahIM hai| jisa prakAra bAhya sAmagrI nahIM; ataH hAni-lAbhako pApa-puNyakA phala mAnanA apane-apane kAraNoMse prApta hotI hai usI prakAra kisI bhI hAlatameM ucita nahIM hai| sarogatA aura nIrogatA bhI apane-apane kAraNoMse - zaGkA-yadi bAhya sAmagrIkA lAbhAlAbha puNya- prApta hotI hai| ise pApa-puNyakA phala mAnanA kisI pApa karmakA phala nahIM hai to phira eka garIba aura bhI hAlatameM ucita nahIM hai| dUsarA zrImAn kyoM hai ? ___ zaGkA-sarogatA aura nIrogatAke kyA kAraNa haiM ? samAdhAna--ekakA garIba dUsarekA zrImAna honA . samAdhAna-asvAsthyakara AhAra, vihAra va yaha vyavasthAkA phala hai puNya-pApakA nahIM / jina dezoM saGgati karanA Adi sarogatAke kAraNa haiM aura svAmeM pU~jIvAdI vyavasthA hai aura vyaktiko sampatti jor3ane sthyavardhaka AhAra, vihAra va saGgati karanA Adi kI pUrI chUTa hai vahA~ apanI apanI yogyatA va sAdhanoM nIrogatAke kAraNa haiN| ke anusAra loga usakA saMcaya karate haiM aura isI isa prakAra karmakI kArya-maryAdAkA vicAra karane vyavasthAke anusAra garIba aura amIra ina vargoMkI para yaha spaSTa hojAtA hai ki karma bAhya sampattike saMyoga sRSTi huA karatI hai| garIbI aura amIrI inako viyogakA kAraNa nahIM hai / usako to maryAdA utanI hI pApa-puNyakA phala mAnanA kisI bhI hAlata meM ucita hai jisakA nirdeza hama pahale kara Aye haiN| hA~ jIvake nahIM hai| rUsane bahuta kucha aMzoMmeM isa vyavasthAko vividha bhAva karmake nimittase hote haiN| aura ve kahIMtor3a diyA hai isa liye vahA~ isa prakArakA bheda nahIM kahIM bAhya sampattike arjana AdimeM kAraNa par3ate haiM, dikhAI detA hai phira bhI vahA~ puNya aura pApa to haiM hii| itanI bAta avazya hai| sacamucameM puNya aura pApa to vaha hai jo ina bAhya naiyAyika darzana vyavasthAoMse pare hai aura vaha hai AdhyAtmika / jaina / karmazAstra aise hI puNya-pApakA nirdeza karatA hai| ... yadyapi sthiti aisI hai to bhI naiyAyika kAryamAtra zaGkA-yadi bAhya sAmagrIkA lAbhAlAbha puNya ke prati karmako kAraNa mAnate haiN| ve kamako jIvaniSTha pApakA phala nahIM hai to siddha jIvoMko isakI prApti mAnate haiN| unakA mata hai ki cenanagata jitanI viSamakyoM nahIM hotI? tAe~ haiM unakA kAraNa karma to hai hii| sAtha hI vaha samAdhAna-bAhya sAmagrIkA sadbhAva jahA~ hai vahIM jahAvar3I acetanagata saba prakArakI viSamatAoMkA aura unake usakI prApti sambhava hai| yoM to isakI prApti jaDa nyUnAdhika saMyogoMkA bhI janaka hai| unake matase cetana donoMko hotI hai| kyoMki tijor3I meM bhI dhana jagatameM dvathaNuka Adi jitane bha kArya hote haiM ve kisI rakkhA rahatA hai, isaliye use bhI dhanakI prApti kahI na kisIke upabhogake yogya honese unakA kartA jAsakatI hai| kintu jaDake rAgAdi bhAva nahIM hotA kama hI hai| aura cetanake hotA hai isaliye vahI usameM mamakAra ___naiyAyikoMne tIna prakArake kAraNa mAne haiM-samaaura ahaGkAra bhAva karatA hai| vAyikAraNa, asamavAyikAraNa aura nimittakAraNa / ___ zaGkA-yadi bAhya sAmagrIkA lAbhAlAbha puNya- jisa dravyameM kArya paidA hotA hai vaha dravya usa kAryake pApakA phala nahIM hai to na sahI para sarogatA aura prati samavAyikAraNa hai / saMyoga asamavAyi kAraNa nIrogatA yaha to pApa-puNyakA phala mAnanA hI hai| tathA anya sahakArI sAmagrI nimitta hai| inakI par3atA hai ? sahAyatAke binA kisI bhI kAryakI utpatti nahIM hotii| samAdhAna-sarogatA aura nIrogatA yaha pApa- Izvara aura karma kAryamAtrake prati sAdhAraNa kAraNa puNyake udayakA nimitta bhale hI hojAya para svayaM yaha kyoM haiM, isakA khulAsA unhoMne isa prakAra kiyA hai For Personal & Private Use Only www ainelibrary.org
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiraNa 7 ] ki jitane kArya hote haiM ve saba cetanAdhiSThita hI hote haiM. isa liye Izvara sabakA sAdhAraNa kAraNa hai / karma aura usakA kArya isapara yaha prazna hotA hai ki jaba sabakA kartA Izvara hai taba phira usane sabako eka-sA kyoM nahIM banAyA ? vaha sabako eka-se sukha eka-se bhoga aura eka-sI buddhi de sakatA thA / svarga- mokSakA adhikArI bhI sabako eka-sA banA sakatA thA / dukhI, daridra aura nikRSTa yonivAle prANiyoMkI use racanA hI nahIM karanI thI / usane aisA kyoM nahIM kiyA ? jagatameM to viSamatA hI viSamatA dikhalAI detI hai / isakA anubhava sabhIko hotA hai kyA jIvadhArI aura kyA jaDa jitane bhI padArtha haiM una sabakI AkRti, svabhAva aura jAti judA-judI hai| ekakA mela dUsarese nahIM khAtA / manuSya ko hI lIjiye / eka manuSyase dUsare manuSyameM bar3A antara hai / eka sukhI hai to dUsarA dukhI / ekake pAsa sampattikA vipula bhaNDAra hai to dUsarA dAne-dAnekA bhaTakatA phiratA hai| eka sAtizaya buddhivAlA hai to dUsarA nirA mUrkha / mAtsyanyAyakA to sarvatra hI bola - bAlA hai| bar3I machalI choTI machalIko nigala jAnA "cAhatI hai / yaha bheda yahIM taka sImita nahIM hai, dhama aura dharmAyatanoMmeM bhI isa bhedane aDDA jamA liyA hai| yadi Izvarane manuSyako banAyA hai aura vaha mandiroMmeM baiThA hai to usa taka usake saba putroMko kyoM nahIM jAne diyA jAtA hai| kyA una dalAloMkA, jo dUsareko mandira meM jAnese rokate haiM, usIne nirmANa kiyA hai ? aisA kyoM hai ? jaba Izvarane hI isa jagatako banAyA hai aura vaha karuNAmaya tathA sarva zaktimAn hai taba phira usane jagatakI aisI viSama racanA kyoM kI? yaha eka aisA prazna hai jisakA uttara naiyAyikoMne karmako svIkAra karake diyA hai| ve jagatakI isa viSamatAkA kAraNa karma mAnate haiN| unakA kahanA hai ki Izvara jagatakA kartA hai to sahI para usane isakI racanA prANiyoM ke karmAnusAra kI hai| isameM usakA rattIbhara mI doSa nahIM hai| jIva jaisA karma karatA hai usIke anusAra use yoni aura bhoga milate haiM / yadi acche dharma karatA hai to acchI yoni aura acche bhoga milate haiM aura bure karma karatA hai to burI yoni aura bure bhoga milate haiM / isIse kavivara tulasIdAsajIne apane rAmacaritamAnasameM kahA hai karama pradhAna vizva kari rAkhA / jo jasa karahi so tasa phala cAkhA // 257 * isake pUrvArdha dvArA IzvaravAdakA samarthana karanepara jo prazna uTha khar3A hotA hai, tulasIdAsajI ne usa praznakA isa chandake uttarArdha dvArA samarthana karanear prayatna kiyA hai / naiyAyika janyamAtrake prati karmako sAdhAraNa kAraNa mAnate haiM / unake matameM jIvAtmA vyApaka hai isa liye jahA~ bhI usake upabhogake yogya kAryakI sRSTi hotI hai vahA~ usake karmakA saMyoga hokara hI vaisA hotA hai / amerikAmeM banane vAlI jina moTaroM tathA unake upabhoktAoMke karmAnusAra hI nirmita hote haiN| anya padArthoM kA bhAratIyoM dvArA upabhoga hotA hai ve isIse ve apane upabhoktAoM ke pAsa khiMce cale Ate / upabhoga yogya vastuoM kA vibhAgIkaraNa isI hisAbase hotA hai| jisake pAsa vipula sampatti hai apane karmAnusAra hai| karma baTavAremeM kabhI bhI pakSa - vaha usake karmAnusAra hai aura jo nirdhana hai vaha bhI svAmI aura sevakakA bheda mAnavakRta nahIM hai / apanepAta nahIM hone detA / garIba aura amIrakA bheda tathA apane karmAnusAra ho ye bheda hote haiN| jo janmase brAhmaNa hai vaha brAhmaNa hI banA rahatA hai aura jo zUdra hai vaha zUdra hI banA rahatA hai| usake karma hI aise haiM jisase jo jAti prApta hotI hai jIvana bhara vahI banI rahatI hai / karmavAda svIkAra karane meM yaha naiyAyikoMkI yukti hai / vaizeSikoMkI yukti bhI isase milatI julatI hai / ve bhI naiyAyikoMke samAna cetana aura acetanata saba prakArakI viSamatAkA sAdhAraNa kAraNa karma mAnate haiM / yadyapi inhoMne prArambha meM IzvaravAdapara jora nahIM diyA para paravartIkAlameM inhoMne bhI usakA astitva svIkAra kara liyA hai / For Personal & Private Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 anekAnta jaina darzanakA mantavya kintu jaina darzanameM batalAye gaye karmavAdase isa matakA samarthana nahIM hotA / vahA~ karmavAdakI prANapratiSThA mukhyatayA AdhyAtmika AdhAroMpara kI gaI hai| [ varSa ha jAnA, rojagArameM naphA-nukasAnakA honA, dUsaroMdvArA apamAna yA sammAnakA kiyA jAnA, akasmAt makAna kA gira par3anA, phasalakA naSTa ho jAnA, RtukA anukUla pratikUla honA, akAla yA sukAlakA par3anA, rAstA calate-calate apaghAtakA honA, kisIke Upara bijalIkA giranA, anukUla pratikUla vividha prakArake saMyogoM va viyogoM kA honA Adi aise kArya haiM jinakA kAraNa karma nahIM hai / bhramase inheM karmoMkA kArya samajhA jAtA hai / putrakI prApti honepara bhramavaza manuSya use apane zubha karmakA kArya samajhatA hai aura usake mara jAnepara bhramavaza use apane azubha karmakA kArya samajhatA hai / para kyA pitAke zubhodayase putrakI utpatti aura pitAke azubhodayase putrakI mRtyu sambhava hai ? kabhI nhiiN| saca to yaha hai ki ye iSTa saMyoga yA iSTa viyoga Adi jitane bhI kArya haiM ve acche bure karmoM ke kArya nahIM / nimitta aura bAta hai aura kArya aura bAta / nimittako kArya kahanA 'ucita nahIM hai / Izvarako to jainadarzana mAnatA hI nahIM / vaha nimittako svIkAra karake bhI kAryake AdhyAtmika vizleSaNapara adhika jora detA hai| naiyAyika-vaizeSikoM ne kAryakAraNabhAvakI jo rekhA khIMcI hai vaha use mAnya nahIM / usakA mata hai ki paryAyakramase utpanna honA, naSTa honA aura dhruva rahanA yaha pratyeka vastukA svabhAva hai / jitane prakAra ke padArtha haiM una sabameM yaha krama cAlU hai / kisI vastumeM bhI isakA vyatikrama nahIM dekhA jAtA / anAdikAlase yaha krama cAlU hai aura anantakAla taka cAlU rahegA / isake mata se jisa kAlameM vastukI jaisI yogyatA hotI hai usIke anusAra kArya hotA hai / jo dravya, kSetra, kAla aura bhAva jisa kArya ke anukUla hotA hai vaha usakA nimitta kahA jAtA hai| kArya apane upAdAnase hotA hai kintu kAryaniSpatti ke samaya anya vastukI anukUlatA hI nimittatAkI prayojaka hai / nimitta upakArI kahA jA sakatA hai kartA nahIM / isaliye Izvarako svIkAra karake kAryamAtrake prati usako nimitta mAnanA ucita nahIM hai| isIse jainadarzanane jagatako akRtrima aura anAdi batalAyA hai| ukta kAraNase vaha yAvat kAryoM meM buddhimAnkI AvazyakatA svIkAra nahIM karatA / ghaTAdi kAryoMmeM yadi buddhimAn nimitta dekhA bhI jAtA hai to isase sarvatra buddhimAnako nimitta mAnanA ucita nahIM hai aisA isakA mata hai| 1 yadyapi jainadarzana karmako mAnatA hai to bhI vaha yAvat kAryoMke prati use nimitta nahIM maantaa| vaha jIvakI vividha avasthAe~, zarIra, indriya, zvAsocchvAsa, vacana aura mana inhIMke prati karmako nimitta kAraNa mAnatA hai / usake matase anya kArya apane apane kAraNoMse hote haiM karma unakA kAraNa nahIM hai / udAharaNArtha- putrakA prApta honA, usakA mara gommaTasAra karmakANDameM eka nokarma prakaraNa AyA hai| usase bhI ukta kathanakI hI puSTi hotI hai / vahA~ mUla aura uttara karmoM ke no karma batalAte hue iSTa anna-pAna Adiko sAtA vedanIyakA, aniSTa annapAna Adiko asAtAvedanIyakA, vidUSaka yA bahurUpiyAko hAsya karmakA, suputrako ratikarmakA, iSTaviyoga aura zraniSTa-saMyogako arati karmakA, putramaraNako zokakarmakA, siMha Adiko bhayakarmakA aura glAnikara padArthoMko jugupsA karmakA nokarma dravyakarma batalAyA hai / gommaTasAra karmakANDakA yaha kathana tabhI banatA hai jaba dhana-sampatti aura daridratA Adiko zubha aura azubha karmoMke udayameM nimitta mAnA jAtA hai| kama avAntara bheda karake unake jo nAma aura jAtiyA~ ginAI gaI haiM unako dekhanese bhI jJAta hotA hai ki bAhya sAmagriyoMkI anukUlatA aura pratikUlatA meM karma kAraNa nahIM hai| bAhya sAmagriyoMkI anukUlatA aura pratikUlatA yA to prayatnapUrvaka hotI hai yA sahaja For Personal & Private Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiraNa 7 ] . karma aura usakA kArya 250 hI hotI hai| pahale sAtA vedanIyakA udaya hotA hai isa burAIko dUra karanA hai aura taba jAkara iSTa sAmagrIkI prApti hotI hai aisA nahIM hai kintu iSTa sAmagrIkA nimitta pAkara sAtA yadyapi jaina karmavAdakI zikSAoM dvArA janatAko yaha batalAyA gayA ki janmase na koI chUta hotA hai vedanIyakA udaya hotA hai aisA hai| aura na achUta / yaha bheda manuSyakRta hai| ekake pAsa relagAr3Ise saphara karanepara yA kisI melAmeM hameM adhika pU~jIkA honA aura dUsareke pAsa eka damar3I kitane hI prakArake AdamiyoMkA samAgama hotA hai| kA na honA, ekakA moTaroMmeM ghUmanA aura dUsarekA koI ha~satA huA milatA hai to koI rotA huaa| bhIkha mA~gate hue DolanA yaha bhI karmakA phala nahIM hai, inase hameM sukha bhI hotA hai aura dukha bhii| to kyA kyoMki yadi adhika pU~jIko puNyakA phala aura pU~jI . ye hamAre zubhAzubha karmoMke kAraNa relagAr3ImeM saphara ke na honeko pApakA phala mAnA jAtA hai to alpakarane yA melA ThelA dekhane Aye haiM ? kabhI nhiiN| saMtoSI aura sAdhu donoM hI pApI tthhreNge| kintu ina . jaise hama apane kAmase saphara kara rahe haiM base ve bhI zikSAoMkA janatA aura sAhityapara sthAyI asara apane apane kAmase saphara kara rahe haiN| hamAre aura nahIM huaa| unake saMyoga-viyogameM na hamArA karma kAraNa hai aura na anya lekhakoMne to naiyAyikoMke kavAdakA unakA hI karma kAraNa hai| yaha saMyoga yA viyoga yA to prayatnapUrvaka hotA hai yA kAkatAlIyanyAyase samarthana kiyA hI, kintu uttarakAlavI jaina lekhakoMne sahaja hotA hai / isameM kisIkA karma kAraNa nahIM hai| - - jo kathAsAhitya likhA hai usase bhI prAyaH naiyAyika phira bhI yaha acche bure karmake udayameM sahAyaka hotA karmavAdakA hI samarthana hotA hai| ve jaina karmavAdake rahatA hai| AdhyAtmika rahasyako eka prakArase bhUlate hI gaye aura. unake Upara naiyAyika kamavAdakA gaharA raMga naiyAyika darzanakI AlocanA car3hatA gayA / anya lekhakoM dvArA likhe gaye kathA sAhityako par3ha jAiye aura jaina lekhakoM dvArA likhe ___ isa vyavasthAko bhyAnameM rakha kara naiyAyikoMke * gaye kathA-sAhityako par3ha jAiye / puNya-pApake varNana karmavAdakI AlocanA karanepara usameM hameM aneka doSa karanemeM donoMne kamAla kiyA hai| donoM hI eka dRSTidikhAI dete haiN| vAstavameM dekhA jAya to AjakI koNase vicAra karate haiM / anya lekhakoMke samAna sAmAjika vyavasthA, Arthika vyavasthA aura ekatantrake jaina lekhaka bhI bAhya AdhArako lekara calate haiN| ve prati naiyAyikoMkA karmavAda ora IzvaravAdahI uttaradAyI jaina mAnyatAke anusAra karmoM ke vargIkaraNa aura unake hai| isIne bhAratavarSako cAlU vyavasthAkA mulAma banAnA avAntara bhedoMko sarvathA bhUlate gye| jaina darzanameM sikhaayaa| jAtIyatAkA pahAr3a- lAda diyaa| parigraha- yadyapi karmoke puNya - karma aura pApa karma aise bheda vAdiyoMko parigrahake adhikAdhika saMgraha karanemeM madada milate haiM para isase bAhya sampattikA abhAva pApa dii| garIbIko karmakA durvipAka batAkara sira na karmakA phala hai aura sampatti puNya karmakA phala hai yaha uThAne diyA / chUta-achUta aura svAmI-sevaka-bhAva nahIM siddha hotA / garIba hokara bhI manuSya sukhI dekhA paidA kiyA / Izvara aura karmake nAmapara yaha saba hamase jAtA hai aura sampattivAlA hokara bhI vaha dukhI dekhA karAyA gyaa| dharmane bhI isameM madada kii| vicArA jAtA hai| puNya aura pApakI vyApti sukha aura dukhase karma to badanAma huA hI dharmako bhI badanAma honA kI jA sakatI hai, amIrI garIbIse nhiiN| isIse jaina pdd'aa| yaha roga bhAratavarSa meM hI na rahA / bhAratavarSake darzanameM sAtAvedanIya aura asAtA vedanIyakA phala bAhara bhI phaila gyaa| sukha dukha batalAyA hai, amIrI garIbI nhiiN| kintu For Personal & Private Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. 260 . anekAnta [ varSa 6 jaina sAhityameM yaha doSa barAbara cAlU hai / isI doSake spaSTa ghoSaNA kI thI ki saba manuSya eka haiN| unameM kAraNa jaina janatAko karmakI aprAkRtika aura koI jAtibheda nahIM hai| bAhya jo bhI bheda hai vaha avAstavika ulajhanameM pha~sanA par3A hai| jaba ve kathA- AjIvikAkRta hI hai| vyakti-svAtantrya yaha jainadharma granthoMmeM aura subhASitoMmeM yaha par3ate haiM ki puruSakA kA sAra hai| isakI usane sadA rakSA kI hai| yadyapi bhAgya jAganepara ghara baiThe hI ratna mila jAte haiM aura jaina lekhakoMne apane isa matakA bar3e joroMse samarthana bhAgyake abhAvameM samudrameM paiThanepara bhI unakI prApti kiyA thA, kintu vyavahArameM ve ise nibhA na ske| 'nahIM hotii| sarvatra bhAgya hI phalatA hai| vidyA aura dhIre-dhIre par3ausI dharmake anusAra unameM bhI jAtIya pauruSa kucha kAma nahIM AtA / taba ve karmavAdake bheda jora pakar3atA gyaa| jaina karmavAdake anusAra sAmane apanA mastaka Teka dete haiN| ve jaina karmavAdake * ucca aura nIca yaha bheda pariNAmagata hai aura cAritra AdhyAtmika rahasyako sadAke liye bhUla jAte haiN| usakA AdhAra hai| phira bhI uttara lekhaka isa satyako __ vartamAna kAlIna vidvAn bhI isa doSase achate bhUlakara AjIvikAke anusAra ucca - nIca bhedako nahIM bace haiN| ve bhI dhanasampattike sadbhAva aura mAnana lg| asadbhAvako puNya-pApakA phala mAnate haiN| unake yadyapi vartamAnameM hamAre sAhitya aura vidvAnoMkI sAmane Arthika vyavasthAkA rasiyAkA sundara udAharaNa . yaha dazA hai taba bhI nirAza honekI koI bAta nahIM hai / / rasiyAmeM Aja bhI thor3I bahata Arthika viSamatA hameM punaH apanI mUla zikSAoMkI ora dhyAna denA nahIM hai, aisA nahIM hai| prArambhika prayoga hai| yadi hai| hameM jaina karmavAdake rahasya aura usakI maryAdAoM ucita dizAmeM kAma hotA gayA aura anya parigraha- ko samajhanA hai aura unake anusAra kAma karanA hai| vAdI ataeva prakArAntarase bhautikavAdI rASTroMkA mAnA ki jisa burAIkA hamane Upara ullekha kiyA hai anucita dabAva na par3A to yaha Arthika viSamatA thor3e vaha jIvana aura sAhityameM ghula-mila gaI hai para yadi dinakI cIja hai| jaina karmavAdake anusAra sAtA- isa dizAmeM hamArA dRDhatara prayatna cAlU rahA to vaha asAtA karmakI vyApti sukha-dukhake sAtha hai, bAhya pU~jI- dina dUra nahIM jaba hama jIvana aura sAhitya donoMmeM ke sadbhAva-asadbhAvake sAtha nhiiN| kintu jaina lekhaka AI huI isa burAIko dUra karanemeM saphala hoNge| aura vidvAn Aja isa satyako sarvathA bhUle hue hai| samatAdharmakI jy| garIbI aura pU~jIko pApa-puNya sAmAjika vyavasthAke sambandhameM prArambhameM yadyapi karmakA phala na batalAne vAle karmavAdakI jaya / chUta jaina lekhakoMkA utanA doSa nahIM hai| isa sambandhameM aura achUtako jAtigata yA jIvanagata na mAnanevAle unhoMne sadA hI udAratAkI nIti baratI hai| unhoMne karmavAdakI jaya / parama ahiMsA dharmakI jaya / jaina jayatu zAsanam For Personal & Private Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina purAtana avazeSa [ vihaGgA'valokana ] ( lekhaka - muni kAntisAgara ) [gata kiraNase Age] dakSiNabhAratameM zravaNabelagolA meM anekoM mahatvapUrNa lekhoMkI upalabdhi huI hai, jo digambara jaina samAjase sambaddha haiN| ina lekhoMkA devanAgarI lipyaMtara evaM tadupari suvistRta aitihAsika prastAvanA - sahita bambaI - se prakAzana bhI hocukA hai| kAma avazya hI usa samayakI prApta sAmagrIke AdhAroMkI apekSA santoSaprada hI kahA jAsakatA hai / dazama zatI pUrvake bahusaMkhyaka lekha aura bhI mila sakate haiM yadi gaveSaNA kIjAya to / madhyakAlIna jaina lekhoMkI saMkhyA avazya hI prAcInakAla kI apekSA kucha adhika hai / kyoMki madhyakAla meM jainoM kI unnati bhI khUba rhii| rAjavaMzoM meM jaina gRhastha sabhI ucca sthAnapara pratiSThita the / jainAcArya unakI sabhA ke budhajanoM meM Adara hI prApta na karate the. kahIM-kahIM to vidvAnoMke agraja bhI the, aisI sthiti meM sAdhanoM bAhulyatAkA honA sarvathA svAbhAvika hai / jaisalamera, rAjagRha ( mahaThiyANa - prazasti), pAvApurI, sampUrNa gujarAta aura rAjapUtAnA Adi prAntoMmeM jo kucha prAcIna lekha prApta kiye gaye haiM unakA bahuta hI kama bhAga 'epigrAphikA iMDiyA' yA 'iMDiyana eTIkerI' meM chapA hai / svargIya bAbU pUranacandajI nAhara muni zrIjinavijayajI, vijayadharmasUrijI munirAja puNyavijayajI, nandalAlajI loDhA, DA0 DI0 Ara0 bhAMDArakara, DA0 sAMkaliyA Adi kucha vidvAnoMne samaya samayapara sAmayikoMmeM prakAza DAlA hai / para Aja unako kitanA samaya hogayA, bahutase sAmayika bhI 'sarvatra prApta nahIM, aisI sthitimeM sAdhAraNa zra eNIke loga to unheM par3hanese hI vacita raha jAte haiN| bahuta kama logoMko patA hai ki hamAre lekhoMpara kauna kauna kAma kara cuke haiM / eka bAtakA ullekha maiM prasaGgavazAt karadUM ki prAcIna aura madhyakAlIna lekha nirmANa aura khudAI meM aMtara thA isa viSayapura phira kabhI prakAza DAlA jAyagA / ajaina vidvAnoMkA bahuta bar3A bhAga yaha mAnatA AyA hai ki ye jaina lekha kevala jaina itihAsa ke liye hI upayogI haiM sArvajanika itihAsase inakA koI sambandha nahIM hai / parantu aisA unakA mAnanA satya se dUra hai, kAraNa ki jaina lekhoMkA mahatva to rAjanaitika dRSTise kisI bhI rUpameM kama nhiiN| rAjasthAna aura gujarAtake jo lekha chape haiM unase yahI pramANita ho cukA hai ki usa samayakI bahutasI mahatvapUrNa rAjanaitika ghaTanAoM kA patA inhIMse calatA hai / kAmarAkA jo bIkAnera sTeTapara AkramaNa huA thA vaha ghaTanA tatrastha lekha meM hai / gomaTezvarake lekhoMse to usa samaya ke dUdhake bhAvoM takakA patA cala jAtA hai / maiM udAharaNa mAtra diye haiM / samasta lekhoMkI eka vistRta sUcI ( kauna lekha kahA~ haiM ? viSaya kyA hai ? mukhya ghaTanA kyA-kyA hai ? saMvat kisakA hai ? lipi paMkti Adi bAtoMkA vyorA rahane se saralatA rahegI) to bana hI jAnI cAhiye / maiM to yaha cAhU~gA ki sampUrNa lekhoMkI eka mAlA hI prakaTa hojAya to bahuta bar3A kAma hojAya, pratyeka patra vAle isa kAmako uThA leMdo cAra lekha prakAzanakI vyavasthA karaleM to eka nayA kSetra taiyAra hojAyagA / zarta yaha ki sAmpradAyika For Personal & Private Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 anekAnta manobhAvoMse kAma na liyA jAya / satyako prakaTa kara. dene meM hI jainadharmakI Thosa sevA hai / 2 pratimA lekhoMkI carcA yoM to prasaGgAnusAra uparyukta paMktiyoM meM ho cukI hai ki dazama zatIke bAda isakA vikAsa huaa| jyoM-jyoM pratimAe~ bar3I-bar3I banatI gaIM tyoM-tyoM unake nirmANa-vidhAna meM bhI kalAkAroMne parivartana karanA prArambha kara diyA / 12vIM zatI se lagAtAra Aja taka jo-jo mUrtiyeM banIM unakI baiThakake pazcAt aura agrabhAgameM sthAna kAphI chUTa jAtA thA vahIM para lekha khudavAe jAte the| spaSTa kahA jAya to isIliye sthAna chor3A jAtA thaa| jaba ki pUrva meM isa sthAnapara dharmacakra yA vizeSa cihna yA navagraha Adi banAye jAte dekhe gaye haiM / lekhoMmeM pratisparddhA bhI thI, dhAtupratimAoM para bhI saMvat, pratiSThApaka AcArya, nirmApaka, sthAna Adi sUcaka lekha rahate the, jaba pUrvakAlIna pratimA kevala saMvat aura nAmakA hI , nirdeza rahatA thA / hA~, itanA kahanA par3egA ki jainoMne cAhe pASANa yA dhAtu hI pratimA kyoM na ho, para unameM lipi-sauMdarya jyoMkA tyoM surakSita rakhA, madhya kAlIna lipi - vikAsake itihAsameM varNita jaina lekhA kA sthAna anupama hai / digambara jainasamAjakI apekSA zvetAmbaroMne isapara adhika dhyAna diyA hai / kabhI-kabhI pratimAoM ke pazcAt bhAgoM meM citra bhI khode jAte the / ye lekha hajAroMkI saMkhyAmeM prakaTa hocuke haiM para aprakA zita bhI kama nahIM' / 2500 bIkAnerake haiM 500 mere saMgrahameM haiM, zrIsArAbhAI nabAbake pAsa saikar3oM haiM aura bhI hoNge| inakI upayogitA kevala jainoMke liye hI hai ise maiM svIkAra na karU~gA / 1 zrAja bhI anekoM pratimAe~ aisI haiM jinake lekha nahIM liye gaye / digambara pratimAoM kI saMkhyA isameM adhika / jaina muni vihAra karate haiM ve kama se kama khAne vAle mandira ke lekha leleM, to kAma halkA hojAyagA, di0 muniyoMke sAtha jo paMDitAdi parivAra rahatA hai vaha bhI kara sakatA hai; kyoMki di0 mandiroMmeM zvetAmbaroMko svAbhAvika suvidhA nahIM milatI hai, mujhe anubhava hai / [ varSa uparyukta paMktiyoMse jainoMke kalAtmaka viziSTa avazeSakA sthUlAbhAsa mila jAtA hai, evaM isa bAtakA bhI patA cala jAtA hai ki hamAre pUrva puruSoMne kitanI mahAn akhUTa sampatti rakha chor3I hai| saca kahA jAye to kisI bhI sabhya samAjake liye inase bar3hakara ucita aura pragati patha-preraka uttarAdhikAra ho hI kyA sakatA hai ? sAMskRtika dRSTise ina zilAkhaNDoM kA bahuta bar3A mahatva hai, maiM to kahU~gA hamArI aura sAre rASTrakI unnatike amara tattva inhIMmeM lupta haiN| bAharI anAryamlecchoMke bhISaNa AkramaNoMke bAda bhI satya pAramparika dRSTise akhaNDita hai / ata: kina kina dRSTiyoM se inakI upayogitA hai yaha Ajake yugameM batAnA pUrva kathita uktiyoMkA anusaraNa yA piSTapeSaNa mAtra hai| samaya niHsvArtha bhAva se kAma karanekA hai| samaya anukUla hai / vAyumaNDala sAtha hai / anuzIlanake bAhya sAdhanoMkA aura zaktikA bhI abhAva nahIM / aba yahA~ para prazna yaha upasthita hotA hai ki itane vizAla pradezameM prasArita jaina avazeSoMkI surakSA kaise kI jAya aura unake sArvajanika mahatvase hamAre jaina vidvatsamAjako kaise paricaya karAyA jAya, donoM prazna gambhIra to haiM para jaina jaisI dhanI samAjake liye asambhava nahIM haiM / jo avazeSa bhArata sarakAra dvArA sthApita purAtattvake adhikArameM aura jaina mandiroM meM vidyamAna haiM ve to surakSita haiM hI, parantu jo yatra tatra sarvatra khaNDaharoMmeM par3e haiM aura jaina samAjake adhikAra meM bhI aisI vastue~ haiM jinake mahatvako na to samAja jAnatA hai na unakI ora koI lakSa hI hai / maiMne avazeSoM ke pratyeka bhAgameM sUcita kiyA hai ki jaina purAtattva viSayaka eka svatantra granthamAlA hI sthApita kI jAya jisameM nimna bhAgoMkA kArya saJcAlita ho: 1 - jainamandiroMkA sacitra aitihAsika paricaya / 2 - jaina guphAe~ aura unakA sthApatya, sacitra | 3 - jaina pratimAoM kI kalAkA kramika vikAsa / ise cAra bhAgoM meM bA~TanA hogA / tabhI kArya sundara aura vyavasthita ho sakatA hai| jainalekha / ise bhI cAra bhAgoM meM vibhAjita karanA For Personal & Private Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiraNa 7 ] jaina purAtana avazeSa par3egA - 1 prAcIna prastara lekha, 2 sampUrNa pratimA lekha jo prastarapara hai', 3 madhyakAlIna prastara lekha, 4 dhAtu pratimAoM ke lekha / 5 - bhinna bhinna vividha bhAvadarzaka' jo zilpa milate haiM, unako sacitrarUpameM janatA ke sammukha rakhA jAya, yaha kArya kucha kaThina avazya hai para hai mahatva pUrNaM / 6 -- jainakalAse sambaddha mandira, pratimAe~, mAnastambha, lekha, guphAe~ Adi prastarotkIrNa zilpoMkI aisI sUcI taiyAra kI jAnI cAhiye jisase patA cala 1 isa vibhAgapara yadyapi kArya hocukA hai para jo zravaziSTa hai use pUrNa kiyA jAya / 2 isa prakArake vividha bhAvoMke paripUrNa zilpoMkI samasyA taba hI sulajhAI jA sakatI hai jaba prAcIna sAhityakA talasparzI adhyayana ho, eka dina maiM raoNyala eziyATika sosAiTIke rIDiMgarUmameM apane Tebalapara baiThA thA itanemeM mitravarya zraddhendukumAra gAMgulIne -- jo bhAratIya kalAke mahAn samIkSaka aura 'rUpam' ke bhUtapUrva sampAdaka the-- mujhe eka navIna zilpakRtikA phoTU diyA, unake pAsa bar3audA purAtattva vibhAgakI orase AyA thA ki ve isa para prakAza DAleM, maiMne use bar3e dhyAna se dekhA, bAta samajha meM AI ki yaha neminAthajIkI barAta hai para yaha to tIna cAra bhAgoM meM vibhakta thA, prathama eka tRtiyAMzameM neminAtha jI vivAha ke liye rathapara zrArUr3ha hokara jArahe haiM, pathapara mAnava samUha umar3A huA hai, vizeSatA to yaha thI sabhIke mukhapara harSollAsa ke bhAva jhalaka rahe the, rathake pAsa pazu rudha thA, AzcaryAnvitabhAvoMkA vyaktikaraNa pazumukhoMpara bahuta acche DhaMga se vyakta kiyA gayA thA, Uparake bhAgameM ratha parvatakI ra prasthita batAyA hai| isa prakArake bhAvoM kI zilpoM kI sthiti anyatra bhI maiMne dekhI hai para isameM to aura bhI bhAva the jo anyatra zAyada Aja taka upalabdha nahIM hue / yahI isakI vizeSatA hai / Uparake bhAga meM bhagavAnakA loca batAyA hai, derAnA bhI hai aura nirvANa mahotsava bhI hai, dakSiNa konepara rAjimatIkI dIkSA aura guphA meM kapar3e sukhAnekA dRzya sundara hai itane bhAvakA vyaktikaraNa jaina kalAkI dRSTise bahuta mahatva : " 263 jAya ki kahA~para kyA hai ? isameM ajAyabagharoMkI sAmagrI bhI AjAnI cAhiye' / jabataka uparyukta kArya nahIM hojAte haiM tabataka jaina purAtattvakA vistRta yA saMkSipta itihAsa likhA hI nahIM jA sktaa| kaI bAra maiMne apane parama zraddheya aura purAtattva viSayaka merI pravRttike protsAhaka purAtattvAcArya zrImAn jinavijayajI Adi kaI mitroMse kahA ki Apa purAtattvapara jaina dRSTise kyoM na kucha likheM, sarva sthAnoMse eka uttara milatA hai "sAdhanA kahA~ hai ?" bAta yathArtha hai / sAmagrI hai para upayukta prayoktAke abhAvameM yoM hI dinaM pratidina naSTa ho rahI hai / merA vizvAsa hai ki hamArI isa pIr3hIkA kAma hai sAdhanoMko ekatrita karanA, vistRta adhyayana, manana aura lekhana to agalI paramparAke vidvAna kareMge / sAdhanoMko TaTolane meM bhI bahuta samaya laga jAyagA / jaina mandiroM, guphAoM aura pratimAoM Adike prAcIna citra kucha to prakAzita hue haiM phira bhI aprakaTa bhI kama nahIM; jo prakaTa hue haiM ve kevala prAcInatAko pramANita karaneke liye hI, unapara kalA ke vibhinna aGgapara samIkSAtmaka prakAza DAlanekA prayAsa nahIM kiyA gayA hai| rAyala eziyATika sosAiTI landana aura baGgAla, 'Arkilojikala sarve Apha iNDiyA' ke riporTa 'rUpam ' 'iNDiyana ArTa eNDa iNDasTrI', 'sosAiTI oNpha dI iNDiyana orienTala ArTa bambaI yUnivarsiTI', 'janarala oNpha dI amerikana sosAiTI oNpha dI ArTa', 'bhAMDArakara orienTala risarca insiTiTyUTa' 'iNDiyana kalacara' Adi janaralsa evaM bhAratIya abhAratIya Azcarya gRhoMkI sUciyoMmeM jaina purAtattva aura kalAke mukhako ujvala karane vAlI sAmagrI paryAptamAtrAmeM bharI par3I hai (jaina purAtattva vistRta graMtha sUcI aura avazeSoMkI eka sUcI maiMne ' rakhatA hai / mere isakA udAharaNa denekA eka hI prayojana hai ki aise sAdhana jahA~ kahIM prApta hoM turanta phoTU to utaravA hI lenA cAhiye / 1 ina chahoM vibhAgoMpara kisa paddhatise kAma karanA hogA isakI vistRta rUparekhA maiM alaga nibandhameM vyakta kruuNgaa| For Personal & Private Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 anekAnta [ varSa prArambha karadI hai) kucha avazeSa bhI abhI kArakhAnemeM hojAneke bAda sthAna nizcita hojAyeM taba) apane prAMta banda haiN| ina sabhIkI sahAyatAse kAma prArambha kara jile aura tahasIlameM pAye jAne vAle jaina avazeSoM denI cAhiye / parantu eka bAtako dhyAnameM rakhanA kI sUcanA; yadi saMbhava hosake to varNanAtmaka paricaya Avazyaka hai ki.jahA~ taka hosake apanI maulika khoja aura citra bhI, bhejakara sahAyatA pradAna kreN| kyoMki ko hI mahatva denA cAhie, apanI dRSTise jitanA binA isa prakArake sahayogake kAma sucAru rUpase acchA hama apane zilpoMko dekha sakeMge utanA dUsarI cala na sakegA, yadi prAntIya saMsthAe~ prAntavAra isa dRSTise saMbhava nhiiN| kAmako prArambha karadeM to adhika acchA hogA, kamase __ina kAmoMko kaise kiyA jAya yaha eka samasyA hai kama unakI sUcI to avazya hI 'anekAnta' kAryAlaya mujhe to do rAste abhI sUjha rahe haiM: meM bhejeM, vaise nibandha bhI bhejeM, unako sAdara saprema 1 purAtattvAcArya muni jinavijayajI, bAbU choTe . AmantraNa hai| lAlajI jaina DA. hIrAlAla jaina, DA0 e0 ena0 aba rahI Arthika bAta, jainoMke liye yaha prazna to upAdhye, muni puNyavijayajI, vijayendrasUri, bAbU merI vinamra sammatike anusAra uThanA hI nahIM cAhiye jugalakizora mukhtAra, paM0 nAthUrAmajI premI, DA. kyoMki deva dravyakI sarvAdhika sampatti jainoMke pAsameM bUlacanda, DA0 banArasIdAsajI jaina, zrI kAmatAprasAda hai, isase merA to nizcita mata hai ki samasta bhAratIya jI jaina, DA0 ha~samukha sAMkaliyA, mi0 upAdhyAya, zrI sampradAyoMkI apekSA jainI cAheM to apane smArakoMko umAkAnta pre0 zAha, DA. jitendra bainarajI, pro. acchI taraha rakha sakate haiM / isase bar3hakara aura kyA azoka bhaTTAcArya, zrIyuta ardvandukumAra gAMgulI, DA0 sadupayoga usa sampattikA samayako dekhate hue ho sakatA kAlIdAsa nAga, aMjulI majUmadAra, DA. sTelA, hai / aparigraha pUrNa jIvana yApana karane vAle vItarAga zrIraNachor3alAla jJAnI, DA0 motIcanda, DA0 agravAla, paramAtmAke nAmapara aTUTa sampatti ekatra karanA unake DA0 pI0 ke. AcArya, DA. vidyAdhara bhaTTAcArya, siddhAntakI eka prakArase naitika hatyA karanA hai| yadi agaracanda nAhaTA, sArAbhAI nabAba Adi jaina evaM isa sampattike rakSaka (?) isa kAryake liye kucha rakama jaina purAtattvake vidvAna evaM anuzIlaka vyaktiyoMkA dedeM to uttama bAta, na deM to bhI sArA bhAratavarSa par3A eka "jaina purAtattva saMrakSaka saMgha' sthApita karanA huA hai mA~gake kAma karanA hai, taba cintA hI kisa cAhiye / inameMse jo jisa viSayake yogya vidvAna hoM bAtakI hai| merI samyatyanusAra yadi "bhAratIya jJAnaunako vaha kArya sauMpA jAya / Upara maiMne jo nAma diye pITha" kAzI isa kAryako apane netRtvameM karAveM to haiM unameMse 11 vyaktiyoMko maiMne apanI yaha yojanA kyA kahanA, kyoMki unheM zrImAna paM0 mahendrakumAra maukhika kaha sunAI thI, jo saharSa yogadAna deneko nyAyAcArya, bA0 lakSmIcandajI ema0 e0 aura zrItaiyAra haiN| hA~ kucheka pArizramika caaheNge| isakI kArya ayodhyAprasAdajI goyalIya jaise utkRSTa saMskRti premI paddhatipara vidvAna jaise sujhAva deM vaise DhaGgase vicAra aura parizrama karane vAle buddhi jIvI vidvAna prApta haiM / kiyA jAsakatA hai / unako sAdara AmantraNa hai| mAna pUrva meM grAhaka banAnA prArambha karadeM to bhI kamI nahIM lIjiye saMgha sthApita hogayA / parantu isakI saMkalanA raha sktii| ye bAteM kevala yoM hI likha rahA hU~ so tabhI saMbhava haiM jaba pratyeka prAnta aura jileke vyaktiyoM bAta nahIM hai Aja yadi kArya prArambha hotA hai to 500 kA hArdika aura zArIrika sahayoga prApta ho; kyoMki prAhaka AsAnIse taiyAra kiye jAsakate haiM aisA merA jina-jina prAntoMmeM jaina saMsthAe~ haiM unake purAtattva dRr3ha abhimata hai| premI kAryakartAoM aura pratyeka jileke zikSita jainoM 2 dUsarA upAya yaha hai ki jitane bhI-bhAratameM kA parama kartavya honA cAhie ki ve (yadi sthApita jaina vidyAlaya yA kaoNleja haiM unameM anivAryarUpase jaina Jain Education Interational For Personal & Private Use Only www.lainelibrary.org
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiraNa 7 ] kalAvazeSoMkA jJAna prApta karanekI vyavasthA honI cAhie, kamase kama saptAhameM eka klAsa to honA ho cAhie | isase vidyArthiyoMke hRdayameM kalA bhAvanAke a~kura phUTane lageMge, hosakatA hai unameMse karmaTha kAryakartA bhI taiyAra hojAyeM / grISmAvakAzameM jo zikSaNa zivira" hotA hai usameM bhI 3-4 bhASaNa isa viSayapara Ayojita hoM to kyA harja hai gata varSa kalakattAse maiMne vidvat pariSadake mantrIjIkA dhyAna zilpakalA para bhASaNa dilAnekI ora AkRSTa kiyA thA para 3-3 patra deneke bAvajUda bhI unakI orase koI uttara Aja taka maiM prApta na kara sakA / saMskRta ke vidvAnoMko itanI ina jaina purAtana avazeSa upekSA na karanI caahie| jisa yuga meM hama jAte haiM aura AgAmI navanirmANameM yadi hameM apanA sAMskRtika yogadAna karanA hai to pASANoMse hI mastiSkako TakarAnA hogaa| isameM koI sandeha nahIM ki isa viSayakA sAhitya sAmUhika rUpase eka sthAnase prakAzita nahIM huA, ataH vaktAko parizrama to karanA hogA, unheM paryApta adhyayana ke bAda varNita kRtiyoMke sAtha cakSusaMyoga bhI karanA Avazyaka hogA / astu, Age dhyAna diyA jAyagA to acchA hai / maiM vizvAsa ke sAtha kahatA hU~ ki ve yadi isa viSayapara dhyAna deMge to vaktA kI kamI nahIM rahegI, vartamAnameM maiM dekhatA hU~ ki loga zIghra kaha DAlate haiM ki kyA kareM, koI vidvAna nahIM milatA hai isakA kAraNa yahI pratIta hotA hai ki sabhI viSayake vidvAnoM kA samparka na honA / jaina zilpakalA ke vizAla jJAna prApta karanekA yaha bhI mArga hai ki yA to svatantrarUpase isake gambhIra - sAhityAdikA adhyayana kiyA jAya, bAdameM avazeSoM kA viziSTadRSTise khAsakara tulanAtmakadRSTise samucita nirIkSaNa kiyA jAya athavA etadviSayaka viziSTa vidvAnoMke pAsa rahakara kucha prApta kiyA jAya, dUsarA tarIkA sarvazreSTha hai binA aisA kiye hamArA adhyayanasUtra vistRta aura vyApaka manobhAvoM taka pahu~cegA nahIM / astu / jaina samAja ke pAsa koI bhI aisA vyApaka ajAyabaghara bhI nahIM jisameM sAMskRtika sabhI samasyAoM 265 ko prakAzita karane vAle maulika sAdhana surakSita rakhe jAyeM, alaga-alaga kucha gRhasthoMke pAsa sAmagriyA~ haiM para unakA dekhanA sabhIke liye sambhava nahIM jaba taka unakI vaiyaktika kRpA na ho / maiM jainatIrthoM aura prAcIna mandiroMke jIrNoddhAra karAnevAle dhanavAnoMko kahU~gA ki jahA~ kahIMkA bhI jIrNoddhAra karAveM bhUlakara bhI prAcIna vastuko samUla naSTa na kareM, na jAne kyA burI havA hamAre samAjapara adhikAra jamAe hue haiM ki loga purAnI kalApUrNa sAmagrIko haTAkara turanta makarAneke patthara se rikta sthAnakI pUrtI kara dete haiM aura ve apaneko dhanya bhI mAnate haiM / yahI bar3I bhArI bhUla hai / na kevala jaina samAjako hI, apitu sabhI bhAratIyoMkoM saMgamaramara pASANakA bar3A moha lagA huA hai jo sUkSma kalAkauzalako panapane nahIM detA / prAcIna mandira aura kalApUrNa jainAda pratimA evaM anya zilpoMke darzanakA jinheM thor3A bhI saubhAgya prApta hai ve dRr3hatA pUrvaka kaha sakate haiM ki purAtana prabala kalpanAdhArI kalAkAra aura zrImantagaNa apane hI prAntameM prApta hone vAle pASANoMpara hI vividha bhAvotpAdaka zilpakA pravAha bar3I hI yogyatA pUrvaka pravAhita karate - karavAte the, ve itanI zakti rakhate the ki kaise bhI pASANako ve apane anukUla banA lete the, unapara kIgaI pAliza Aja bhI sparddhAkI vastu hai / alpa parizramase Aja loga sundara zilpakI jo AzA karateM haiM vaha durAzA mAtra hai / merI ruci thI ki maiM jaina zilpakalA ke jo jo phuTakara citra jahA~ kahIM bhI prakAzita hue haiM unakI vistRta sUcI evaM jina mahAnubhAvoMne uparyukta viSayapara Ajataka mahAn parizrama kara jo mahad prakAza prakAzita sthAna yA patrAdikA, ullekha kara dUM. parantu yoM bhI noTakA nibandha to bana hI gayA hai ataH aba kalevara bar3hAnA ucita na jAnakara kevala ati saMkSipta rUpase itanA hI kahUMgA ki 'bhAratIya jaina tIrtha aura unakA zilpa sthApatya' nAmaka eka grantha jaina zilpa vidvAn zrI sArAbhAI navAbane zrama For Personal & Private Use Only .
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 anekAnta - [varSa pUrvaka prakaTa kiyA hai, para isa saMgrahameM kevala kalAtmaka dhyAnase bAhara nahIM hai para maiM jAnabUjha kara unako yahA~ dRSTise hI kAma liyA jAtA to granthakA mahatva ullikhita nahIM kara rahA huuN| sambhava hai yadi samaya niHsaMheha bahuta bar3ha jAtA, aise mUlyavAna granthoMmeM aura zaktine sAtha diyA to agale nibandhameM likhuu| viSayake sArvabhaumika mahatvapara prakAza DAlane vAlI isa nibandhameM sabase bar3I kamI jo citroMkI raha gaI bhUmikA na ho, sabase bar3I kamI hai / zvetAmbara ise maiM duHkha pUrvaka svIkAra karatA huuN| kyoMki samasta sampradAyase ina citroMkA sambandha hai| maiM AzA karatA prakRtiyoMkI vyavasthA na sakA. eka kAraNa yaha bhI hai ki hU~ ki bhaviSyameM jo bhI bhAga prakaTa hoMge unameM isakI nibandha lekhana kArya vihArameM hI huA hai| yadi kisI pUrtipara samucita dhyAna diyA jAyagA, jaba eka navIna bhI prakArakI skhalanAe~ raha gaI ho to pAThaka mujhe viSayako lekara koI bhI vyakti samAjameM upasthita hoM avazya hI sUcita kareM / jaina saMskRti premI bhAI aura viSaya sphoTinI bhUmikA na ho to jinako zilpa bahanoMko evaM gaveSakoMse merA nivedana hai ki. ve Upara kA sAmAnya bhI jJAna na ho to ve use kaise to samajha sUcita kAryameM adhikaseM adhika sahAyatA pradAna kreN| sakate haiM aura kyA hI unake Antarika marmako yadi kisI bhI aMzameM nibandha upayogI pramANita hRdayaGgama kara kArya Age bar3hA sakate hai| "bAbU" bhI huaA ho to maiM apanA atyanta kSudraprayAsa saphala isI prakAra hai| jaina saMsthAe~ yA munivarga isakI smduuNgaa| upekSA karate haiM / abase ise dhyAnameM rakhA jaay| gaGgAsadana, paTanAsiTI - jaina purAtattvakI aura bhI jo zAkhAe~ haiM ve mere tA0 13-5-1948 vaizAlI-(eka samasyA) (lekhaka-muni kAntisAgara, paTanA siTI) . isameM koI saMdeha nahIM ki Ajake parivartanazIla liye apanI pyArI jAna takakI ha~sate-ha~sate bAjI yugameM ajJAnatA vaza apane hI pairoMse pUrvajoMkI kIrti- lagAdI, apane ciraMtana Adarzase patita na hue apitu latAkI jar3a kucalI jArahI hai| jahA~para AdhyAtmika anekoMko vAstavika mArgapara lAye una pavitra AtmAoM jyotiko prajvalita karane male prAtaH smaraNIya mahA- ke saMsmaraNa jisa bhUmike sAtha vyavahArika rUpase jur3e puruSoMne varSoM taka sAMsArika vAsanAoMkA parityAga hue hoM aise sthAnako -koI bhI vicArazIla, susaMskRta kareM bhISaNatibhISaNa akathanIya kaSTa aura yAtanAoM vyakti kaise bhUla sakatA hai ? unase Aja bhI hameM ko sahanakara, kisI bhI prakArake vighnoMkI lezamAtra bhI preraNA aura sphUrti milatI hai / vahA~ke rajaHkaraNa cintA na kara Atmika vikAsake prazasta mAgepara sAMskRtika itihAsake amara tttvose| agrasara honeke liye evaM bhaviSyake mAnavake kalyANArtha jahA~para paira rakhanese hamAre mastiSkameM uccatara vicAroM kaThoratama sAdhanAe~ kI thIM, mAnava saMskRti aura kI bAr3ha Ane lagatI hai, atIta philmake anusAra sabhyatAke uccatama vikasita tattvoMkI jahA~para gambhIra ghUma jAtA hai, pUrvakAlIna svarNima smRtiyA~ ekAeka gaveSaNA huI, mAnava hI. kyoM, jahA~para jIvamAtrako jAgRta ho uThatI haiM, hRdayameM tUphAna-sA vAyumaNDala sukhapUrvaka jIvana-yApana karanekA naitika adhikAra thirakatA hai, nasoMmeM raktakA daur3Ava gati pAra kara jAtA milA, "vasudhaivakuTumbakam' jaise Adarza vAkyako hai, roma-roma pulakita ho uThate haiM, mAnava khar3A-khar3A jIvanameM caritArtha karanekI yojanA jahA~para suyojita na jAne citravat kyA-kyA khIMcatA hai, kahanekA tAtparya huI, jisa bhUmine anekoM aise mAIke lAla utpanna kiye yaha ki kucha kSaNoMke jIvanameM AmUla parivartana ho jinhoMne deza, samAja aura sAMskRtika tattvoMkI rakSAke jAtA hai, hRdayameM uma~goMkI taraMgeM uThatI rahatI haiM aura Jain Education Interational For Personal & Private Use Only www.lainelibrary.org
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiraNa 7 ]. vaizAlI-(eka samasyA) 267 saMsAra kSaNika sukhakA svapna bhAsita hone lagatA hai| AcArya zrIvijayendrasUrijI kRta "vaizAlI" kA kabhI Apane socA hai aisA krAntikArI parivartana kyoM adhyayana kreN| Apane isameM gambhIratAke sAtha hojAtA hai ? tIrthasthAnoMkI mahimAkA yahI bahuta bar3A vizleSaNa kiyA hai| . prabhAva hai| bahutoMke jIvanameM aise anubhava avazya hI purAtattvAcArya zrImAn jinavijayajI, DaoN. hue hoNge| maiM to jaba kabhI prAcIna tIrthasthAna yA yAkobI aura DaoN. haoNrnalene bahuta samaya pUrva jaina khaNDaharoMmeM paira rakhatA hUM taba avazya hI aise kSaNika samAjakA dhyAna isa vaizAlI kI ora AkRSTa kiyA AnandakI ghar3iyoMkA anubhava karatA huuN| ataH hamArI thA para taba bAta saMdigdha thI, kintu gata cAra varSAMse saMskRtike jIvita pratIkasama prAcIna tIrthasthAnoM kI to isa Andolanako bar3A mahattva diyA jArahA hai| rakSAkA prazna avilamba hAthameM lene yogya hai / aise gata varSa sTeTasamainase zrIyuta jagadIzacandra mAthura I. C. S. sthAnoMmeM vazAlIkI bhI parigaNanA saralatAse kI jA ne isa ora jainoMko phira khIMcA aura batalAyA ki sakatI hai / jainasAhityameM isakA sthAna bahuta gaurava vaizAlI bhagavAna mahAvIrakA janma sthAna honeke kAraNa pUrNa hai / I0 sa0 pUrva chaThavIM zatImeM yaha jainasaMskRti unakA eka vizAla stambha vA sTecyu vahA~ prasthApita kA bahuta bar3A kendra thA, una dinoM na jAne vahA~ kI kiyA jAnA cAhiye jisase smRti sadAke liye banI unnati kitano rahI hogI. zramaNa bhagavAna mahAvIra rhe| Apa hI ke prayatnoMse vahA~para "vaizAlI saMgha" svAmIjIkI janmabhUmi honekA saubhAgya bhI aba ise kI sthApanA huI jisakA pradhAna uddezya patra vidhAna prApta hone jArahA hai| AcArAGga aura pavitra kalpa- aura caturtha vArSikotsava kA mere sammukha hai / saMghakA sUtrAdi jainasAhityake pradhAna granthoMse bhI pramANita pradhAna kArya isa prakAra ba~TA huaA hai- vaizAlIke huA hai / gaNataMtrAtmaka rAjyazAsana paddhatikA yahIMpara prAcIna itihAsa aura saMskRti tathA isake dvArA upaparipUrNa vikAsa huA thA, jisakI duhAI Ajake sthita kiye gaye prajA-sattAtmaka AdarzoMmeM lokaruci yugameM bhI dI jArahI hai / tAtkAlika bhagavAna mahAvIra jAgRta karanA, vaizAlIke aura usake samIpake purAtattva dIkSita honeke bAda jina-jina nagaroMmeM vicaraNa karate sambandhI sthAnoMkI khudAIke liye udyoga karanA aura the unakI avasthiti Aja bhI nAmoMke parivartanake unake saMrakSaNameM sahAyatA denA" inake atirikta sAtha vidyamAna hai / kumAra grAma, morAkasanniveza vaizAlIkA prAmANika itihAsa aura vahA~para pallavita Adi-Adi / yoM to vartamAnameM lachavADa aura kuMDala- puSpita saMskRtike gaurava pUrNa avazeSoMkI rakSA evaM una pura zvetAmbara-digambara sampradAyoMke dvArA kramazaH janma parase jAgRti prApta kara hara upAyoMse prAcIna Adarza, sthAna mAne jAte haiM para ve mere dhyAnase sthApanA tIrtha kA jo yahA~ pUrvameM the-punarujjIvana, pustakAlayoM rahe hoNge| kyoMki gata 4 sau varSoMse hI yA isase kucha vAcanAlaya, grAmINoMkI sAMskRtika dRSTise unnati adhika kAlake ullekha hI lachapAikI puSTi karate haiM Adi kArya haiN| bhAratavarSameM yojanAe~ to sarvAMgapUrNa bAdameM zvetAmbaroMne ise janma sthAna mAna banatI hai para kisI eka Avazyaka aGgapara bhI samuliyA ho| ina ubhaya sthAnoMkI yAtrA karanekA saubhAgya cita rUpeNa kArya nahIM hotaa| kevala prativarSa eka mujhe isI varSa prApta huA hai| parantu ubhaya sthAnoMkI zAnadAra jalsA hojAtA hai, loga lambe-lambe vyAkhyAna vartamAna sthitiko dekhate hue yaha mAnanA kaThina-sA de DAlate haiN| apa-TU-DeTa nimantraNa patra chapate haiN| pratIta horahA hai ki vahA~para bhagavAna mahAvIrakA janma cAra dinakI cahala-pahalake bAda "vahI raphtAra beDhaGgI" huA hogA; aitihAsika aura bhaugolika sthiti isase Azcarya isa bAtakA hai ki kabhI-kabhI sabhApati hI saMgati nahIM rakhatI / isa viSayapara adhika ruci rakhane vArSika utsavase gAyaba / kisI bhI Thosa kArya karane vAle mahAnubhAvoMse maiM nivedana kara denA cAhU~gA ki ve sAMskRtika saMsthAke liye isa prakArakI kArya paddhati For Personal & Private Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 anekAnta [ varSa unnati mUlaka nahIM mAnI jA sktii| kauMsila bhI banAnA yaha bAta kucha svArtha prerita tattvoMkI sUcanA itanI lambI jaisA koI lambA aura moTA ajagara ho:- detI hai| mandira nahIM banAnA to jainoMko bAra-bAra ___ 1 sabhApati, 11 upasabhApati, 4 mantrI, 1 protsAhita hI kyoM kiyA jAtA hai ? maiM to cAhU~gA ki koSAdhyakSa, 41 sadasya / isa cunAvakI paripATI bhI vahA~ mandira jarUra bane para vaha lambA caur3A na banakara bilkula asantoSajanaka hai| adhikAMza vyakti eka eka aisA sundara aura kalApUrNa nirmita ho jisameM DivIjanake haiM yA prAntake haiN| inameMse bahuta hI kama mAgadhIya zilpa sthApatya kalAke pradhAna sabhI tattvoM aise vyakti haiM jo bhAratIya saMskRti, sabhyatA aura kA samIkaraNa ho, prAcIna zilpakI hI anukRti ho, tanmUlaka gaveSaNAse abhiruci rakhate hoM yA unakA isa digambara zvetAmbara donoM sampradAyoMkA saMyukta mandira dizAmeM kucha Thosa kArya ho| isake mantrIjIse maiMne honA caahiye| saGgaThanakA yahI Adarza hai| aba to sadasyoMkI lambI sUcIpara kucha kahA ve kahane lage ki samaya AgayA hai donoM milakara jaina saMskRtikA anukyA kareM kucha logoMko prathama.hamane na rakkhA to unane SThAna kreN| donoM samAjoMne ma~jhaTeM khar3Ikara saMskRtiko saMghake viruddha pracArakara diyA, ataH unako rakha liyA vikRtike rUpameM pariNitakara diyA hai| acchA ho * aisI praNAlikA rahegI to maiM to kahU~gA ki vahA~para vaizAlIse hI isa saGgaThana aura asAmpradAyika bhAvoM kucha bhI kArya hone kI sambhAvanA nahIM hai, bhale hI kA vikAsa-pracAra ho / vAcanAlaya banAnA yaha to vartamAna patroMmeM sundarase sundara riporTa chapa jAya / dara sarvathA upayukta hai hii| asala honA to yaha cAhiye thA ki sadasyatAkA eka mere pAsa kucha patra Aye haiM ki vaizAlImeM yadi hissA una logoMke liye chor3a diyA jAtA, jo itihAsa mandira nirmita ho to paise kahA~ bheje jAyeM ? maiM spaSTa purAtattva Adi saMzodhanake viSayoMse rAta dina sara rAya to yahI dUMgA ki jaba taka eka samiti niyukta pacAte rahate haiM bhale hI ve itara prAntoMke hI kyoM na nahIM hAjAtI-jisameM vizvasanIya samAjasevI kaaryhoN| DaoN0 nihAraraJjanarAya, DaoN kAlIdAsa nAga, DaoN. kartA hoM-taba taka rupaye kahIMpara bhI na bhejeN| aura sunItikumAra caTarjI, DaoN0 Ara0 sI0 majUmadAra, sAvadhAnIse kAma leM; eka0 yaktike bharosepara vizvAsa DaoN0 bhA~DArakara, DaoN tArAcanda (paTanA) .bhaTTAcArya, kara Arthika sahAyatA bhejanA kabhI-kabhI burA natIjA DaoN. altekara, pI0 ke goDa M. A., DaoN. ha~samukha mola le lenA hai| khedakI bAta to yaha hai ki paTanA. sAMkaliyA Adi mahAnubhAvoMkA rahanA anivArya hai bihAra Adike jaina gRhasthoM kI bhI isa kAmameM koI jo khanana aura purAtattva tathA itihAsakI zAkhAoMke khAsa sAmUhika ruci nahIM hai. / maiM paTanAse hI ina vidvAna haiN| 11 jainoMko bhI zAmila kara liyA hai| paMktiyoMko likha rahA huuN| 'mujhe kahanA hogA ki kucha aura jaina zrImantoMke sAtha antameM maiM yaha sUcita kara denA apanA parama vidvAnoMko bhI rakhanA cAhiye, yadi sAMskRtika vikAsa karttavya samajhatA hU~ ki vaizAlI saMghake kAryakartA kA prazna hai to| apanI kArya praNAlI aura sadasyoMke cunAvameM buddhicaturtha adhivezanameM prastAva pAsa kiye gaye haiM una mAnIse kAma leM to bhaviSyameM bihArakA sAMskRtika meM eka jaina mandira banavAnekA bhI hai, mandira jainIhI mahattva bar3hegA aura vaizAlI bhI vigata gauravako prApta apane rupayoMse banavAyeM / parantu saMghake vartamAna kara AryasaMskRtiko abhUtapUrva vikAsa kendrakA sthAna koSAdhyakSa zrImAn kamalasiMhajI badaliyAne mujhe tA0 grahaNa kara skegii| 4-7-48 ko batAyA ki hameM vahA~para jana mandira 1 sarvaprathama saMghavAloMkA parama kartavya yaha honA cAhiye nirmANa nahIM karavAnA; parantu lAyabrerI banAnA hai| jaba ki jainasamAjameM vaisA vAyumaNDala taiyAra kareM kamase kama mahAvIrakI smRti kAyama rakhanA hai aura mandira nahIM vaizAlIke najadIkake jainoMko to protsAhita kareM hii| For Personal & Private Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAna vicAra ' (lekhaka-zrIkSullaka gaNezaprasAdajI varNI, nyAyAcArya) hamArI samAjameM dAna karanekI prathA hai / kintu dAna kyA padArtha hai isake karanekI kyA vidhi hai prAyaH isameM viSamatA dekhI jAtI hai / ataH maiM isapara kucha apane vicAra prakaTa karatA huuN| [vi. narendra jaina kAzI gata grISmAvakAzameM sAgara gaye the / vahA~ pUjya varNIjIke purAne kAgajoMke - DherameM unheM varNIjIke 4,6 mahatvapUrNa lekha mile haiN| yaha bahumUlya lekha unhIM lekhoMmeMse eka hai| yadyapi yaha lekha 27 varSa pahale likhA gayA thA aura isaliye prAcIna hai tathApi usameM pAThakoMke liye aAdhunika naye vicAra mileMge aura dAnake viSayameM kitanI samasyAoMkA hala tathA samAjameM cala rahI andhAdhundha dAna-pravRttiyoMkA ucita mArga darzana milegaa| vAstavameM 'kSaNe kSaNe yannavatAmupaiti tadeva rUpaM ramaNIyatAyAH ke anusAra yaha lekha prAcInatAmeM bhI navInatAko liye hue hai aura isa liye apUrva evaM sundara hai| use vi. narendrane apane anekAntameM prakAzanArtha bhejA hai| ataH sadhanyavAda yahA~ diyA jAtA hai / dekheM, samAja aAgAmI payUSaNaparvameM, jo bilkula najadIka hai aura jisameM mukhyataH dAna kiyA jAtA haiM, apanI dAna pravRttiko kahA~ taka badalatI hai ? -koThiyA dAnakI AvazyakatA pAtra manuSyoMkI tIna zreNiyAM dravyadRSTise jaba hama antaHkaraNameM parAmarza karate hai 1-isa jagatameM aneka prakArake manuSya dekhe jAte haiM taba yahI pratIta hotA hai ki saba jIva samAna haiN| hai. ucha manuSya THE haiM, kucha manuSya to aise haiM jo janmase hI nItizAlI isa vicArase samAnatArUpameM to dAnakI AvazyakatA - AradhanAdhya ha aura dhanADhya haiN| nahIM; kintu paryAyadRSTise sarva AtmAe~ vibhinna-vibhinna 2-kucha manuSya aise haiM jo daridrakulameM utpanna paryAyoMmeM sthita haiN| kitanI hI AtmAe~ to karmakalaGka- hue hai / unheM zikSA pAnekA, nItike, siddhAntoMke unmukta ho sarva anantasukhake pAtra hocukI haiN| kitane samajhanekA avasara hI nahIM miltaa| hI prANI sukhI dekhe jAte haiN| aura kitane hI dukhI 3-kucha mAnavagaNa aise haiM jinakA janma to dekhe jAte haiN| bahutase aneka vidyAke pAragAmI vidvAn uttama kulameM huA hai kintu kutsita AcaraNoMke haiM / aura bahutase nitAnta mUrkha dRSTigocara horahe haiN| kAraNa adhama avasthAmeM kAla-yApana kara rahe haiN| bahutase sadAcArI aura pApase parAGmukha haiM, taba bahuta inake prati hamArA kartavya se asadAcArI aura pApameM tanmaya haiN| kitane hI jodhanavAna tathA sadAcArI haiM arthAt prathamazreNIbaliSTatAke madameM unmatta haiM, taba bahutase durbalatAse ke manuSya haiM unheM dekhakara hamako prasanna honA caahie| khinna hokara dukhabhAra vahana kara rahe haiM / ataeva taduktaM- guNiSu pramodam" unake prati IrSyAdi nahIM . AvazyakatA isa bAtakI hai ki jisako jisa vastukI karanA caahie| AvazyakatA ho usakI pUrti kara paropakAra karanA dvitIya zreNIke jo daridra manuSya hai unake kaSTacAhie / umAsvAmIne bhI kahA hai-"parasparopagraho apaharaNake artha yathAzakti dAna denA cAhie / mISAnAm" (jIvoMkA paraspara upakAra huA karatA hai)| taduktam-"parAnugrahArthaM svasyAtisargo dAnam" tathA sarvottama pAtra to muni haiM unakI zarIrakI sthitike unako satya siddhAntoMkA adhyayana karAke sanmArgapara artha bhaktipUrvaka dAna denA caahie| . sthira karanA caahie| tRtIya zreNIke manuSyoMko sAma For Personal & Private Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 anekAnta | / yika satzikSA aura sadupadezoMse sumArgapara lAkara unheM utthAna pathakA pathika banAnA cAhie / zakti hote hue bhI yadi usakA viniyoga na kiyA jAve to eka prakArakA ghAtakIpana hai / zraNIke pahale muni logoM kI bhI bhAvanA saMsArake uddhArakI rahatI jo manuSya dayAke kAryoMko nahIM karate ve bhayaGkara pApa karanevAle haiM / ataeva yathAzakti duHkhiyoMke duHkha dUra karanekA yatna pratyeka manuSyako karanA cAhie bahutase bhAiyoMkI aisI dhAraNA hogaI ki pAtroMke binA dAna denA kevala pApabandhakA karane vAlA hai| unheM ina paM. raoNjamallake vAkyoMkA smaraNa karanA cAhie:dAnaM caturvidhaM deyaM, pratrabuddhyAtha zraddhayA / jaghanyamadhyamautkRSTapAtrebhyaH zrAvakottamaiH // supAtrAyApyapAtrAya, dAnaM deyaM yathocitam / pAtrabuddhyA niSiddha N syA-niSiddhanaM kRpAdhiyA // zeSobhyaH kSutpipAsAdi pIDitebhyo zabhodayAt / dInebhyo 'bhayadAnAdi, dAtavyaM karuNArNavaiH // (paJcAdhyAyI tRtIya zreNIke manuSya jo kumArgake pathika ho cuke haiM, tathA jinakI adhama sthiti hocukI hai vaha bhI dayAke pAtra haiN| unako duSTa Adi zabdoMse vyavahAra kara chor3a dene kA nahIM clegaa| kintu unheM bhI 'sanmArgapara lagAne kA prayatna karanA caahie| jainadharma to prANimAtrake hitakA kartA hai sUkara, siMha, nakula, bAnara taka jIvoMko upadezakA pAtra isake dvArA huA manuSyoMkI kathA to dUra rahI / tathA zrI vidyAnandine bhI kahA hai ki jo duSTa aura asadAcArI haiM vaha saddharmako na jAnakara isa udAharaNake jAla meM pha~sa gaye haiM / ataeva aise jo prANI haiM vaha dhikkArake pAtra nahIM pratyuta Apake dvArA dayAke pAtra haiM / unake Upara atyanta somyabhAva rakhate hue samyagupadezoM dvArA unheM sanmArgapara lagAnA pratyeka dayAzIla manuSyakA kartavya hai / dAnake bheda isa dAnake zrAcAryoMne saMkSepase 4 bheda batalAye haiM / (1) AhAra ( 2 ) auSadha (3) abhaya (4) jJAna / A . 1 - AhAradAna aura auSadhidAna jo manuSya kSudhAse kSAmakukSi evaM jarjara horahA hai rogase pIDita hai / sabase prathama tathA Adi rogoMko bhojana auSadhi dekara nivRtta karanA cAhie / AvazyakatA isI bAta kI hai / kyoMki "bubhukSitaH kiM na karoti pApaM " ( bhUkhA AdamI kaunasA pApa nahIM karatA) isase kisI kavine kahA hai ki "zarIramAdyaM khalu dharmasAdhanaM " tathA zarIrake nIroga rahane para buddhikA vikAza hotA hai; taduktaM - "svastha - citte buddhayaH prasphuranti" tathA jJAna aura dharmake arjana kA yatna hotA hai / zarIra ke nIroga na rahanepara vidyA aura dharmakI ruci manda par3a jAtI hai ataeva annajala Adi auSadhi dvArA duHkhase duHkhI prANiyoMke duHkhakA apaharaNa karake unheM jJAnAdike abhyAsa meM laga(nekA yatna pratyeka prANIkA mukhya kartavya honA caahie| jisase jJAna dvArA vaha yathArthavastukA jAna kara prANI isa saMsArake jAla meM na pha~se / jJAnadAna [ varSa 6 'annadAnakI apekSA vidyAdAna atyanta uttama hai| kyoMki annase prANikI kSaNika tRpti hotI hai kintu vidyAdAnase zAsvatI tRpti hotI hai| vidyAvilAsiyoMko eka adbhuta mAnasika sukha hotA hai, indriyoMke vilAsiyoMko vaha sukha atyanta durlabha hai kyoMki vaha sukha sva-svabhAvottha hai jaba ki indriyajanya sukha para janya hai / abhayadAna isI taraha abhayadAna bhI eka dAna hai, yaha bhI bar3A mahatvazAlI dAna hai| isakA kAraNa yaha hai ki manuSyamAtrako hI nahIM, apitu prANImAtrako pa zarIrase prema hotA hai| bAla ho athavA yuvA ho, Ahosvit, vRddha ho, parantu maranA kisIko iSTa nahIM / marate hue prANikI abhayadAnase rakSA karanA bar3e hI mahatva aura zubhabandhakA kAraNa hai| aisI rakSA karane 1 annadAnaM paraM dAnaM vidyAdAnamataH param / annana kSaNikA tRptiryAjIvaM tu vidyayA / For Personal & Private Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiraNa 7 1 dAna vicAra vAle manuSyoM ko zAstrameM paropakArI, dharmAtmA Adi dAnoMke dvArA prANI kucha kAlake liye duHkhase vimuktazabdoMse sambodhita kara sammAnita kiyA hai / sAhojAtA hai parantu yaha dAna aisA anupama aura dharmadAna mahatvazAlI hai ki eka bAra bhI yadi isakA samparka hojAve to prANI janma-maraNa ke klezoM se vimukta hokara nirvANake nitya Ananda sukhoMkA pAtra hojAtA hai / ataeva sabhI dAnoMkI apekSA isa dAnakI paramAvazyakatA / dharmadAna hI eka aisA dAna hai jo prANiyoMko saMsAra duHkhase sadAke liye muktakara sacce sukhakA anubhava karAtA hai / isa abhaya dAnase bhI uttama dharmadAna hai / isa paramotkRSTa dAnake pramukha dAnI tIrthaGkara mahArAja tathA gaNadharAdi deva haiM / isIliye Apake vizeSaNoMmeM "mokSamArgasya nettAram" (mokSamArgake netA ) yaha prathama vizeSaNa diyA gayA hai| bar3e-bar3e rAjA, mahArAjA, yahA~ taka ki cakravartiyoMne bhI bar3e-bar3e dAna diye kiMtu saMsArameM unakA Aja kucha bhI avaziSTa nahIM hai / tathA tIrthakara mahArAjane jo upadeza dvArA dAna diyA thA usake dvArA bahutase jIva to usI bhavase muktilAbha kara cuke aura aba taka bhI aneka prANI unake batAye sanmArgapara calakara lAbha uThA rahe haiM / bhava-bandhana paramparAke pAzase mukta hoMge, tathA AgAmIkAlameM bhI usa supathapara calanevAle usa anupama sukhakA lAbha utthaaveNge| kitane prANI usa pavitra dharmopadezase lAbha uThAveMge yaha koI alpajJAnI nahIM kara sakatA / apanI AtmatADanAkI paravAha na karake dUsaroMke liye mIThe svara sunAne vAle mRdaGgakI taraha jo apane aneka kaSToM kI paravAha na kara vizvahita ke liye nirapekSa nisvArtha upadeza dete haiM ve mahAtmA bhI isI dharmadAnake kAraNa jagata pUjya yA vizvavandya hue haiN| dharmadAna ke vartamAna dAtAra vartamAnameM gaNadhara, AcAryaM Adi paramparAse yaha dAna denekI yogyatA saMsAra se bhayabhIta, bAhyAbhyantara parigraha vihIna, jJAna-dhyAna-tapameM Asakta, vItarAga, digambara munirAjake hI haiN| kyoMki jaba hama svayaM viSaya kaSAyoMse dagdha haiM taba kyA isa dAnako kareMge / jo vastu apane pAsa hotI hai. vahI dAna dI jAsakatI hai| hama logoMne to usa dharmako jo ki AtmAkI nija paraNati hai; kaSAyAgnise dagdha kara rakkhA hai / yadi vaha vastu Aja hamAre pAsa hotI taba hama loga duHkhoM ke pAtra na hote| usake binA hI Aja saMsArameM hamArI avasthA kaSTaprada horahI hai / usa dharmake dhAraka parama digambara nirapekSa paropakArI, vizvahitaiSI vItarAga nako kara sakate haiM / isIse gRhasthAnake antargata nahIM kiyA / dharmadAnakI mahattA yaha dAna sabhI dAnoMmeM zreSThatama hai, kyoMki itara 271 jaba taka prANIko dhArmika zikSA nahIM milatI taba taka usake uccatama vicAra nahIM hote, aura una vicAroM ke abhAvameM vaha prANI usa zubhAcaraNase dUra rahatA hai jisake binA vaha laukika sukhase bhI vacita rahakara dhobI ke kuttekI taraha "gharakA na ghATakA " kahIMkA bhI sukhI raha sakate haiM jo yA to nitAnta mUrkha hoM, yA nahIM rhtaa| kyoMki yaha siddhAnta hai ki "vahI jIva karane vAle haiM vahI saMsArameM pUjya aura dharma saMsthApaka pAraGgata diggaja vidvAna hoM / " ataH jo isa dAnake kahe jAte haiM / isI taraha dharmadAnakI mahattA jAnakara hameM usa dAnako prApta karanekA pAtra honA cAhiye / siMhanIkA dUdha svarNake pAtrameM raha sakatA hai, dharmadAna samyagjJAnI pAtrameM raha sakatA hai| laukika dAna ukta dAnoMke atirikta laukika dAna bhI mahatvapUrNa dAna hai jagatameM jitane prakArake duHkha haiM utane hI bheda laukika dAnake ho sakate haiM parantu mukhyatayA jinakI Aja AvazyakatA hai be isa prakAra haiM *yazca mUDhatamo loke, yazca buddha: parAMgataH / tAvubhau sukha medhete, klizyantItare janAH // For Personal & Private Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 . anekAnta [varSa 6 1-bubhukSita prANIko bhojana denaa| .. *6-sabhIkA kalyANa ho, sabhI prANI sanmArga2-tRSitako pAnI pilaanaa| . gAmI ho, sabhI sukhI samRddha aura zAntike - 3-vastrahInako vastra denaa| adhikArI hoN| 4-jo jAtiyA~ anucita parAdhInatAke bandhanameM -jodharmameM zithila hogaye hoM unako zuddha upapar3akara gulAma bana rahI haiM unako usa duHkhase deza dekara dRr3ha krnaa| mukta krnaa| .. 8-jo dharmameM dRr3ha hoM unheM dRr3hatama krnaa| 5-jo pApakarmake tIvra vegase anucita mArgapara ha-kisIke Upara mithyA kalaGkakA Aropa na jArahe haiM unheM sanmArgapara lAnekI ceSTA krnaa| krnaa| 6-rogIkI paricaryA aura cikitsA karanA, 10-azubha kramake prabala prakopase yadi kisI prakArakA aparAdha kisIse bana gayA ho to use prakaTa kraanaa| na karanA apitu doSI vyaktiko sanmArgapara lAnekI 7-atithikI sevA krnaa| ceSTA krnaa| 8-mArga bhUle hue prANIko mArgapara laanaa| .11-manuSyako nirbhaya bnaanaa| ha-nirdhana vyApArahInako vyApArameM lgaanaa| saMkSepameM yaha kahA jAsakatA hai ki jitanI manuSya 10-jo kuTumba-bhArase pIDita hokara RNa dene kI AvazyakatAe~ haiM utane hI prakAske dAna hosakate meM asamartha haiM unheM RNase mukta krnaa| haiN| ataH jisa samaya jisa prANIko jisa bAtakI ' 11-anyAyI manuSyoM ke dvArA satAye jAne vAle AvazyakatA ho use dharmazAstra vidita mArgase yathA mAre jAne vAle dIna, hIna, mUka prANiyoMkI rakSA zaktipUNa kara zaktipUrNa karanA dAna hai| . .. - karanA / duHkha apaharaNa uccatama bhAvanA prApta karanekA sulabha mArga yadi hai to vaha dAna hI hai ataH jahA~ taka AdhyAtmika dAna . bane dukhiyoMko dukha dUra karaneke liye satata prayatnazIla - jisa taraha laukika dAna mahatvapUrNa hai usI taraha raho, hita mita priya vacanoMke sAtha yathAzakti mukta eka AdhyAtmika dAna bhI mahatvapUrNa aura zreyaskara hastase dAna do| hai| kyoMki AdhyAtmika dAna svapara-kalyANa-mahala dAnake apAtra kI nIva hai| vartamAnameM jina AdhyAtmika dAnoMkI dAna dete samaya pAtra apAtrakA dhyAna avazya AvazyakatA hai ve yaha haiM rakhanA cAhiye anyathA dAna lene vAlekI pravRttipara 1-ajJAnI manuSyoMko jJAna dAna denaa| dRSTipAta na karanese diyA huA dAna Usara bhUmimeM boye 2-dharmameM utpanna zaGkAoMkA tatvajJAna dvArA gaye bIjakI taraha vyartha hI jAtA hai| jo viSayI haiM, samAdhAna krnaa| lampaTI haiM, nazebAja haiM, jvArI haiM. para vaJcaka haiM, unheM - 3-durAcaraNameM patita manuSyoMko hita-mita dravya denese eka to unake kukarmakI puSTi hotI hai, dUsare vacanoM dvArA sAntvanA dekara sumArgapara laanaa| *kSemaM sarvaprajAnAM; prabhavatu balavAn , dhArmiko bhUmipAlaH , 4-mAnasika pIr3Ase dukhI jIvoMko karmasiddhAMta- kAle kAle ca samyagvarSatu maghavA, vyAdhayo yAntu nAzaM / kI prakriyAkA avabodha karAkara zAnta krnaa| darbhikSa caura mArI, kSaNamapi jagatAM, mAsmAbhUjIva loke , - 5-aparAdhiyoMko unake ajJAnakA doSa mAnakara jainendra dharmacakra', prabhavatu satataM, sarvasaukhyapradAyi // unheM kSamA krnaa| (zAntipATha) For Personal & Private Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiraNa 7 ] daridroMkI vRddhi aura AlasI manuSyoMkI saMkhyA bar3hatI hai aura tIsare artha paramparAkA bIjAropaNa hotA hai, parantu yadi aise manuSya bubhukSita yA rogI hoM to unheM ( dAna dRSTise nahIM apitu ) kRpAdRSTise anna yA auSadhi dAna denA varjita nahIM hai| kyoMki anukampA dAna denA prANImAtrake liye hai / dAna dene hetu dAna dene meM prANiyoM ke bhinna-bhinna hetu hote haiM / sthUla dRSTise parake duHkhako dUra karanekI icchA sarvaM sAdhAraNakI kahI jAsakatI hai. parantu pRthak-pRthak . dAtAroM ke bhinna-bhinna pAtroMmeM dAna deneke hetuoM para yadi Apa sUkSmatama dRSTise vicAra kareMge taba vibhinna aneka kAraNa dikhAI pdd'eNge| una hetuoM meM jo sarvottama hetu ho vahI hamako grahaNa karanA cAhiye / 1- kitane hI manuSya parakA duHkha dekha unheM apanese jaghanya sthiti meM jAnakara "dukhiyoMkI sahAyatA karanA hamArA kartavya hai" aisA vicArakara dAna karate haiM / 2- kitane hI manuSya dUsaroMke duHkha dUra karaneke liye, paraloka meM sukha prApti aura isa lokameM pratiSThA (mAna) ke liye dAna karate haiM / 3-aura kucha loga apane nAmake liye kIrti pAnekA lAlaca aura jagatameM vAhavAhIke liye apane dravyako paropakArameM dAna karate haiM / dAtArake bheda mukhyatayA dAtArake tIna bheda hote haiM .1 - uttama dAtAra 2 - madhyama dAtAra aura 3-jaghanya dAtAra / uttama dAtAra dAna- vicAra S jo manuSya niHsvArtha dAna dete haiM, parAye duHkhako dUra karanA hI jinakA kartavya hai, vahI uttama dAtAra haiM paropakAra karate hue bhI jinake ahambuddhikA leza nahIM vahI samyakadAnI haiM aura vahI saMsAra sAgarase pAra hote haiM; kyoMki niSkAma (nisvArtha ) kiyA gayA kArya bandhakA kAraNa nahIM hotA / jo manuSya icchApUrvaka kArya karegA use kArya siddhAnta ke anusAra tajjanya bandhakA phala avazya bhoganA par3egA / aura jo niSkAma vRttise kArya karegA usake icchAke binA kAyAdikRta 273 vyApAra bandhake utpAdaka nahIM hote / athavA yoM kahanA cAhiye ki jo sarvottama manuSya haiM ve binA svArtha hI dUsarekA upakAra kiyA karate haiM / aura unhIM vizuddha pariNAmoMke bala se sarvottama padake bhoktA hote haiM / jaise prakhara sUryakI kiraNoMse santapta jagatako zItAMzu (candramA) apanI kiraNoM dvArA nirapekSa zItala kara detA hai, usI prakAra mahAna puruSoMkA svabhAva hai ki ve. saMsAra-tApase santApita prANiyoMke tApako haraNa kara lete haiN| madhyama dAtAra jo parAye duHkhako apane svArtha ke liye dAna karate haiM vaha madhyama dAtAra haiN| kyoMki jahA~ inake svArthameM bAdhA pahu~catI hai vahA~para yaha paropakArake kAryako tyAga dete haiM / ataH inake bhI vAstavika dayAkA vikAsa nahIM hotA parantu dhanakI mamatA atyanta prabala hai, dhanako tyAganA sarala nahIM hai, ataH inake dvArA yadi apanI kIrtike liye hI dhanakA vyaya kiyA jAve kintu jaba usase dUsare prANiyoMkA duHkha dUra hotA hai koI saMkoca na kregaa| kyoMki vaha dAna aise dAna taba parakI apekSA se inake dAnako madhyama kahane meM karane vAleke Atma-vikAsa meM prayojaka nahIM haiM / jaghanya dAtAra jo manuSya kevala pratiSThA aura kIrtike lAlaca dAna karate haiM ve jaghanya dAtAra haiM / dAnakA phala lobha nirazanapUrvaka zAnti prApta honA hai, vaha ina dAtAroMko nahIM miltaa| kyoMki dAna dene se zAntike pratibandhaka Abhyantara lobhAdi kaSAyakA abhAva hotA hai ataeva AtmA meM zAnti milatI hai / jo kIrtiprasArakI icchAse dete haiM unake Atma-sukha guNake ghAtaka karmakI hInatA to dUra rahI pratyuta bandha hI hotA hai / ataeva aise dAna dene vAle jo mAnavagaNa haiM unakA caritra uttama nhiiN| parantu jo manuSya lobhake vazIbhUta hokara 1 pAI bhI vyaya karane meM saMkoca karate haiM unase yaha utkRSTa hai / For Personal & Private Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 anekAnta pApakA bApa lobha lobha vega manuSya kina-kina nIca kRtyoMko nahIM karate ? aura kauna-kaunase duHkhoMkoM bhogakara durgatike pAtra nahIM hote yaha una eka do aitihAsika vyaktiyoMke jIvanase spaSTa hojAtA hai| jinakA nAma itihAsake kAle pRSThoM meM likhA raha jAtA hai / gajanIke zAsaka, lAlacI luTere mahamUda gajanavIne 1000 aura 2026 ke bIca 26 varSa meM bhAratavarSapara 17 vAra AkramaNa kiyA, dhana aura dharma lUTA ! mandira aura mUrtiyoMkA dhvaMsakara zramaNita ratnarAzi aura aparamita svarNa cA~dI lUTI !! parantu jaba itane para bhI lobhakA saMgharaNa nahIM huA taba somanAtha mandirake kAThake kivAr3a aura pattharake khambhe bhI na chor3e, U~ToMpara lAdakara gajanI le gayA !!! dUsarA lobhI thA (IzavI sanke 327 varSa pUrva) grIsakA bAdazAha sikandara; jisane aneka dezoMko parAstakara unakI atula sampatti lUTI, phira bhI sAre saMsArako vijita karake saMsAra bharakI sampatti hathayAne kI lAlasA banI rahI ! lobha ke kAraNa donoMkA anta samaya dayanIya dazAmeM vyatIta huaa| lAlaca aura lobhameM hAya ! hAya !! karate mare, para itane samartha zAsaka hote hue bhI eka phUTI kaur3I bhI sAtha na le jA sake / [ varSa ataH use saMsAravardhaka duSTa vikalpoMse bacAye rahanA, samyagdarzanAdi dAna dvArA sanmArgameM lAnekA udyoga karate rahanA caahiye| dUsare dayAkA kSetra 2 apanA nija ghara hai phira 3 jAti 4 deza tathA 5 jagata hai antameM jAkara yahI - "vasudhaiva kuTumbakam" hojAtA hai / dayAkA kSetra 1 - prathama to dayAkA kSetra apanI AtmA hai, dAna dekara suyazake bhAgI baneMge / & anurodha isa paddhati anukUla jo manuSya svaparahitake nimitta dAna dete haiM vahI manuSya sAkSAt yA paramparA meM atIndriya anupama sukhake bhoktA hote haiM / ataeva Atma- hitaiSI mahAzayoMkA kartavya hai ki samayAnukUla isa dAnapaddhatikA prasAra kareM / bhAratavarSa meM dAnakI paddhati bahuta hai kintu vivekakI vikalatAke koraNa dAnake uddezya kI pUrti nahIM ho paatii| * Usara jamInameM, pAnIse bhare labAlaba tAlAba meM, sAra aura sugandhi hIna semara vRkSoMke jaGgala meM, dAvAnalameM vyartha hI dhadhakane vAle bahumUlya candanameM yadi megha samAnarUpase varSA karatA hai to bhale hI usakI udAratA prazaMsanIya kahI jA sakatI hai parantu guNaratna pArakhI vaha nahIM kahalA sktaa| isI taraha pAtra apAtrakI, AvazyakatAkI pahicAna na kara dAna dene vAlA udAra kahA jA sakatA haiM parantu guNavijJa vaha nahIM kahalA sakatA / AzA hai hamArA dhanika varga ukta bAtoM para dhyAna dete hue paddhatike anukUla hI For Personal & Private Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ murArameM vIrazAsana - jayantIkA mahatvapUrNa utsava isa varSa vIrasevAmandira, sarasAvA dvArA Ayojita vIra-zAsana- jayantIkA mahatvapUrNa utsava zrI kSullaka pUjya gaNezaprasAdajI varNI nyAyAcAryakI adhyakSatA meM zrAvaNa kRSNA 1, 2 tA0 22, 23 julAI 1948, bRhaspativAra, zukravArako murAra (gvAliyara) meM seTha gulAbacanda gaNezIlAlajI jaina raIsa murArake vizAla udyAnameM bar3e samAroha ke sAtha sAnanda sampanna huA / utsavameM bhAga leneke liye vandanIya tyAgIvarga ke alAvA vividha sthAnoMse aneka pramukha vidvAn aura zrImAn padhAre the / vidvAnoMmeM paM0 jugala kizorajI mukhtAra adhiSThAtA, vIrasevAmandira sarasAvA, paMDita rAjendrakumArajI nyAyatIrtha mathurA, paM0 kailAzacandrajI zAstrI banArasa, paM0 phUlacandrajI zAstrI banArasa, paM0 dayAcandrajI zAstrI sAgara, paM0 vaMzIdharajI vyAkaraNAcArya bInA, paM0 pannAlAlajI sAhityAcArya sAgara, paM0 darabArIlAlajI koThiyA nyAyAcArya sarasAvA, prophesara pannAlAlajI banArasa, paM0 parameSThIdAsajI nyAya tIrtha lalitapura, paM0 paramAnandajI zAstrI sarasAvA, bA0 ayodhyAprasAdajI goyalIya DAlamiyAnagara, 'bA0 jJAnacandrajI jaina koTA, mAsTara zivarAmajI rohataka, Adike nAma ullekhanIya haiM aura zrImAnoMmeM lAlA mahAvIraprasAdajI ThekedAra dehalI, lA0 stanalAlajI mAdIpuriyA dehalI, lA0 rAjakRSNajI dehalI, rAyabahAdura bA0 ulphatarAyajI dehalI, lA0 makkhanalAlajI ThekedAra dehalI, bA0 mahatAbasiMhajI sarrApha dehalI, bA0 pannAlAlajI agravAla dehalI, bA0 nandalAlajI kalakattA (bA0 choTelAlajI jaina kalakattAke laghubhrAtA), lA0 catarasenajI saradhanA, lA0 trilokacandajI khataulI, lA0 hukumacandajI salAvA Adike nAma ullekha yogya haiN| gvAliyara, lazkara, bhiMDa, morenA, jabalapura Adike bhI kitane hI sajjana utsavameM sammilita hue the| tyAgIvarga bhI kama nahIM thA, zrI kSullaka pUrNasAgarajI, zrI kSullaka vizAlakIrtijI, bra0 cidAnandajI, kra0 sumerucandajI bhagata, kra0 kastUracandajI nAyaka, bra0 mUlazaGkarajI Adi vandanIya tyAgI maNDalase utsava vizeSa zobhanIya thA / zrImatI viduSIratna paM0 0 sumatibAIjI nyAya-kAvyatIrtha solApura jaisI mahilAe~ bhI apanI samAjake pratinidhitva kI kamIko dUra karatI huI utsava meM zAmila huI thIM / T yadyapi 21 aura 22 julAIko lagAtAra varSA hotI rahI aura varSA hote rahanese prabhAtapherI nahIM ho sakI, para jhaNDAbhivAdana bar3e bhArI janasamUha ke madhyameM kucha bU~dA bA~dIkeM hote hue bhI apUrva utsAha ke sAtha sampanna huaa| pUjya vargIjIne jhaNDA phaharAte hue kahA ki isI prakAra vIrake zAsanako U~cA rakheM - apane AcaraNa dvArA use ucca banAyeM aura vIra jaise vItarAgI vIra - vizvakalyANa kartA baneM / dopaharako zrI kSullaka gaNezaprasAdajI varNIkI adhyakSatAmeM jalsA prArambha huA / paM0 parameSThIdAsajIne maGgalAcaraNa kiyA / isake bAda bA0 hIrAlAlajI murArakA svAgata bhASaNa huA, jisameM Apane Agantuka sajjanoMkA svAgata karate hue kaSTake lie kSamAyAcanA kii| isake anantara adhyakSajIkA mahatvakA mudrita bhASaNa huA, jise lAuDaspIkarake kAma na deneke kAraNa paM0 candramaulijIne par3hakara sunAyA aura jo anekAntameM anyatra prakAzita ho rahA hai| paM0 darabArIlAla koThiyA nyAyAcAryane bAhara se Aye sandezoM aura zubhakAmanAoM ko sunaayaa| sAtha hI vIrasevAmandirake aba takake anusaMdhAna, sAhitya aura itihAsa nirmANa sambandhI mahatvapUrNa kAryoMkA saMkSepameM paricaya diyA / saMdeza aura zubhakAmanAe~ bhejanevAloM meM bhArata ke pradhAnamantrI paM javAharalAla neharU, sara seTha hukumacandajI indaura, sara seTha bhAgacanda For Personal & Private Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 / anekAnta . [ varSa 6 jI sonI ajamera, rAyabahAdura seTha hIrAlAlajI usa samaya hama loga vIrasevAmandirako apanI zakti indaura, bA0. nirmalakumArajI jaina ArA, lAla se bhI adhika sahayoga deneke liye taiyAra raheMge aura kapUracandajI kAnapura, sAhU zreyAMsaprasAdajI bambaI, mukhtAra sA0kI icchAnusAra vIrasevAmandirake liye seTha lAlacandajI seThI ujjaina, seTha gulAbacandajI sthAnAdikA apane yahA~ suprabandha kara deNge| isakA upa. ToMgyA indaura seTha ratanacanda cunnIlAla jhaberI bambaI, , sthita janatAne harSadhvanike sAtha abhinandana kiyA aura vaidyaratna hakIma kanhaiyAlAlajI kAnapura. bA0 mAnika- bar3A hI Ananda vyakta kiyaa| usake bAda viduSIratna candajI sarAvagI kalakattA, bA0 choTelAlajI jaina bra. paM0 sumatibAIkA sAragarbhita bhASaNa hokara utsavakalakattA, bA0 nemacanda bAlacandajI gA~dhI solApura, kI zeSa kArravAI rAtrike liye sthagita kI gii| bA0 lAlacandajI eDavokeTa rohataka, bA0 nAnakacanda rAtrimeM paM0 munnAlAlajI samagaurayA, paM0 dayAcandra jI eDavokeTa rohataka. bA0 ugrasenajI vakIla rohataka jI zAstrI, mA0 zivarAmajI, paM0 parameSThIdAsajI bA0 jayabhagavAnajI eDavokeTa pAnIpata, paM0 indralAla Adike prakRta viSayapara ojasvI vyAkhyAna hue| dUsare jI zAstrI jayapura, paM0 cainasukhadAsajI jayapura paM0 dina paM0 pannAlAlajI sAhityAcArya, pro0 pannAlAlajI jaganmohanalAlajI kaTanI, lA0 parasAdIlAlajI dharmAlaGkAra, bA0 sukumAlacandajI dehalI, mukhtAra sA0 pATanI dehalI, lA0. tanasukharAyajI dehalI, siM0 aura pUjya adhyakSajIke sAmayika bhASaNa hue / isake ganapatalAlajI gurahA khuraI, bA0 kAmatAprasAdajI bAda dhanyavAdAdi sahita visarjanapUrvaka utsava nirvighna alIgaJja, paM0 tulasIrAmajI bar3auta, seTha ciraJjIlAla samApta huaa| jI bar3ajAtyA vardhA, paM0 bhujabalIjI zAstrI mUDabidrI, utsavameM tIna prastAva bhI pAsa hue, do prastAva paM0 balAdrajA sampAdaka 'jana sandaza' AgarA prabhRta mahAtmA gA~dhI aura paM0 rAmaprasAdajI zAstrIke zravamahAnubhAva haiM / paM0 phUlacandrajI zAstrI, paM0 kailAzacaMdra sAnapara zoka-viSayaka haiM aura tIsarA vIrazAsanajI.zAstrI aura paM0 rAjendrakumArajI nyAyatIrthake vIra- jayantIparvako sarvatra vyApakarUpameM manAye jAnekI zAsanapara mahatvake bhASaNa hue| paM0 rAjendrakumArajIne preraNA viSayaka hai| jaba vIrasevAmandirake kAryoMkA ullekha karate hue isI avasarapara bhA0 di0 jaina vidvatpariSadakI mukhtAra sA0kI jaina-sAhitya aura itihAsake liye kAryakAriNI aura pAThya-nirmANasamitikI bhI baiThake kI gaI sevAoMpara garva prakaTa kiyA aura vIrasevA- haI aura jinameM aneka bAtoMpara vicAra-vimarza huaa| mandirako itihAsanirmANakI ora mukhyataH gati karane ina AyojanoM meM sabase jyAdA vyavasthAdiviSayaka para jora diyA taba mukhtAra sA0 ne eka mArmika bhASaNa kaSTa aura parizrama paM0 candramaulijI zAstrI, zrI diyA jisameM Apane vorasevAmandirakI AvazyakatAoM bhaiyAlAlajI svAgatamantrI, bA0 hIrAlAlajI svAgatAtathA apanI icchAoM aura pravRttiyoMko vyakta karate dhyakSa aura seTha gaNezIlAlajIko uThAnA par3A hai aura hue samAjako saccA sahayoga dene evaM vIrasevAmandira isake liye ve avazya samAjake dhanyavAdapAtra hai| ko pUrNataH apanAkara use dehalImeM vizAlarUpa deneke murArakI jaina-samAja bhI dhanyavAdakI pAtra hai, jisane liye prerita kiyaa| isapara pUjya adhyakSajIkA bar3A apane zraddhApUrNa hRdayoMse pUjyavarNIsaMghakA caturmAsa hI prabhAvapUrNa bhASaNa huA, jisake dvArA samAjako karAyA aura usake nimittase vIrazAsana-jayantI jaise ukta sahayoga denekI vizeSa preraNA kI gaI / mahatvapUrNa utsava tathA vidvatpariSadakI kAryakAriNI aura dehalIke upasthita sabhI zrImAnoMkI orase , kI baiThakoMkA Ayojana kiyaa| rAyabahAdura bA0 ulphatarAyajIne spaSTa zabdoMmeM AzvAsana diyA ki jaba pUjya varNIjI dehalo padhAreMge -darabArIlAla Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvIra - zAsana - jayantI - mahotsava ke adhyakSa zrI 105 kSullaka gaNezaprasAdajI varNI nyAyAcAryakA pUjya bhASaNA mahAnubhAva ! kSullakajI aura brahmacArIgaNa, jaina-dharmamarmajJa vidvadvara paNDitagaNa, jainadharma- itihAsavettA mukhtArasAhaba, upasthita samasta sajjanavRnda evaM mahilA samAja, pyAja 'maiM zrIvIrazAsanajayantI - mahotsavakA sabhA pati cunA gayA hU~ yaha sarvathA anucita hai kyoMki vIrazAsanaM-jayantI utsavakA bhAra vahI vahana kara sakatA hai jo jJAnavAna hokara vItarAga ho| jo vItarAga nahIM vaha sAkSAt mokSa mArgakA sAdhana nahIM dikhA sktaa| jo AMzika vItarAga ho aura padArthake pradarzana karanemeM akSama ho vaha bhI unake zAsanako dikhAne meM samartha nahIM ho sakatA / ataH isa padake yogya yahAM kauna hai, merI buddhimeM nahIM AtA / parantu eka bala hameM hai aura saMbhava hai usase isa. bhArakA kucha digdarzana karAne meM, maiM samartha ho sakU~ aisI saMbhAvanA hai| pratyakSa dekhatA hUM jo vIrake nAma saMskAra se saMgamaramara kI mUrtikI arcA M horahI hai tathA vIrake nAmase rAjagrahakA vipulAcala parvata lAkhoM manuSyoM dvArA pUjA jArahA hai / vIraprabhune aripara tapasyA hI to kI thI ? vIraprabhukA jisa sthAna paranirvANa huA vaha kSetra Ajataka pUjita ho rahA hai / vIra caritra jisa pustakameM likhA jAtA hai vaha pustaka bhI udaka- caMdanAdi ase arcita hotI hai| maiMne bhI usa vIra prabhuko apane hRdayAravindameM sthApita kara rakhA hai / ataH mujhase yadi AjakA kArya nirvAha hojAve taba isameM Azcarya kI kaunasI bAta hai ? Aja - ke dina mujhe zrImahAvIra bhagavAna ke zAsanako dikhAnA hai | jisake dvArA hitakI bAta dikhAI jAve aura ahita kA nivAraNa kiyA jAve usIkA nAma zAsana hai / zrI guNabhadrasvAmIne AtmAnuzAsanameM likhA hai: duHkhAdvibheSi nitarAmabhivAMchasi sukhamatopyahamAtman / duHkhApahAri sukhakaramanuzAsmi tavAnumatameva // Atman ! tU dukhase bhaya karatA hai aura sukhakI kakSA karatA hai, ataH maiM tujhe jo abhimata hai arthAt jo duHkhako haraNa karane vAlI aura sukhako karane vAlI zikSA hai usIko kahU~gA / kahanekA tAtparyaM yaha hai ki zikSA vahI hai jo sukhako deve aura duHkhakA vinAza kare / bhASAmeM kavivara zrI daulatarAmajIne bhI likhA hai je tribhuvanameM jIva ananta sukha cAheM duHkha teM bhayavanta / tAteM duHkhahAri sukhakAra kaheM sIkha guru karuNA dhAra // arthAt isa duHkhamaya saMsAra meM jisa upadezake dvArA yaha AtmA duHkhase chUTa jAve aura nirAkulatArUpa sukhako prApta kara leve vahI upadeza jIvakA hitakara hai| zrIvIraprabhune pahale to AtmIya pravRti dvArA binA hI zabdoccAraNa ke vaha zikSA dI jise yadi yaha jIva pAlana kare to anAyAsa alaukika sukhakA pAtra ho sakatA hai / zrIvIraprabhune bAlyAvasthA se hI brahmacarya - vratako svIkAra kiyA thA aura dAra - parigraha se sarvathA mukta rahe the / saMsAra-vRddhikA mUla kAraNa strIkA samAgama hai / strI-samAgama hote hI pA~coM indriyoMke viSaya svayamevaM puSTa hone lagate / prathama to usake rUpako dekhakara nirantara dekhanekI abhilASA rahatI hai, vaha sundara rUpavAlI nirantara banI rahe. isake liye aneka prakAra ke upaTana, taila Adi padArthoMke saMgrahameM vyasta rahatA hai / usakA zarIra paseva Adise durgandhita na hojAya, ataH 'nirantara candana, taila, itra Adi bahumUlya vastukA saMgraha kara usa putalIkI samhAlameM saMlama For Personal & Private Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 'anekAnta [varSa rahatA hai| usake keza nirantara lambAyamAna raheM, ataH svayameva virakta hokara daigambarI-dIkSAkA avalambana kara unake artha nAnA prakArake gulAba, camelI, kevar3A mokSa-mArgakA pathika bana jAtA hai / zrIvIraprabhune Adi tailoMkA upayoga karatA hai| tathA usake sarala dAraparigraha to kiyA hI nahIM usake rAgako bAlyAkomala, madhura zabdoMkA zravaNa kara apaneko dhanya vasthA hI se tyAga diyA taba anya parigraha to kucha mAnatA hai aura usake dvArA sampanna nAnA prakArake hI vastu na thI, dIkSAkA avalambana kara sAkSAt mokSarasAsvAdako letA huA phUlA nahIM smaataa| komalAGga mArga prANiyoMko dikhA diyA tathA lokako ahiMsAko sparza karake to AtmIya brahmacaryakA aura bAhyameM tatvakA sAkSAtkAra karA diyAzarIra-saundaryakA kAraNa vIryakA pAta hote hue bhI ahiMsA bhUtAnAM jagati viditaM brahma paramam, apaneko dhanya mAnatA hai| isa prakAra strI-samAgamase na sA taMtrArambhostyaNurapi yatrAzramavidhau / ye mohI paMcendriyake viSayameM makar3IkI taraha jAlameM phaMsa tatastatsiddhyartha paramakaruNo granthamubhayam, jAte hai / zrIvIraprabhune use dUrase hI tyAgakara saMsArake. bhavAnevAtyAkSIna ca vikRtvessopdhirtH|| prANiyoMko yaha dikhalA diyA ki yadi isa loka aura saMsArameM parigraha hI paJca pApoMke utpanna honemeM paralokameM sukhI bananA cAhate ho to isa brahmacarya- nimitta hotA hai| jahA~ parigraha hai vahA~ rAga hai, aura vratakA pAlana kro| bhatRhari mahArAjane jo kahA hai jahA~ rAga hai vahIM aAtmAke AkulatA hai tathA jahA~ vaha tathya hI hai: AkulatA hai vahIM duHkha hai evaM jahA~ duHkha hai vahA~ hI matta bha-kumbha-dalane bhuvi santi zarAH, sukhaguNakA ghAta hai aura sukhaguNake ghAtakA hI kecitpracaNDamRgarAjavadhe'pi dakSAH / nAma hiMsA hai| saMsArameM jitane pApa haiM unakI jaDa kintu bravImi balinAM purataH prasahya, parigraha hai| Aja jo bhAratameM bahusaMkhyaka manuSyoMkA kandarpa-darpa-dalane viralA mnussyaaH|| ghAta hogayA hai tathA horahA hai usakA mUla-kAraNa yadyapi isI vratake pAlanase sampUrNa vratoMkA samA- parigraha hI hai| yadi hama isase mamatva haTA deveM to veza isImeM ho jAtA hai tathA sarva prakArake pApoMkA vaha agaNita jIvoMkA ghAta svayameva na hogaa| isa tyAga bhI isI vratake pAlanase ho jAtA hai| phira bhI aparigrahake pAlanese hama hiMsA pApase mukta ho sakate lokameM sarva prakArake manuSya haiM, aneka prakArakI ruci haiM aura ahiMsaka bana sakate haiN| parigrahake tyAge binA hai| rucikI vicitratAse anya ahiMsAdi dharmoM (vratoM) ahiMsA-tatvako pAlana karanA asambhava hai / bhAratavarSa ko bhI zrIvIrane svayaM pAlana kara sAkSAt kalyANakA meM jo yAgAdikase hiMsAkA pracAra hogayA thA, usakA mArga dikhA diyaa| prathama to yadi Apa loga vicAra kAraNa yahI to hai ki hamako isa yAgase svarga mila kareMge taba isImeM sarva vrata AjAte haiN| vicAro, jaba jAvegA, pAnI barasa jAvegA, annAdika utpanna hoNge| strIsambandhI rAga ghaTa gayA taba anya parigrahase devatA prasanna hogeM, yaha saba kyA thA ? parigraha hI sutarAM anurAga ghaTa gyaa| kisI kavine kahA hai:- to thaa| yadi parigrahakI cAha na hotI to niraparAdha gRhiNI gRhamAhuH' arthAt strI hI ghara hai| ghAsa- jantuoMko kauna mAratA ? Aja yadi isa parigrahameM phUsa, miTTI-cUnA AdikA banA huA gRha-gRha nahIM hai| manuSya Asakta na hote taba ye samAjavAda kamyUisake anurAga ghaTanese zarIrake zRGgArAdi anurAga nisTavAda kyoM hote ? Aja yadi parigrahake dhanI na svayaM ghaTa jAte haiM tathA mAtA-pitA 'Adise svayaM hote taba ye har3atAleM kyoM hotI ? yadi parigraha-pizAca na sneha chUTa jAtA hai| kuTumba Adi sabase virakta ho hotA taba jamIdArI prathA, rAjasattAkA vidhvaMsa karanejAtA hai / dravyAdikI mamatA svayameva chUTa jAtI hai, kA avasara na AtA ? yadi yaha parigraha-pizAca na jisake kAraNa gRha-bandhanase chUTane meM asamartha bhI hotA taba kA~gresa jaisI svarAjya dilAnevAlI saMsthA For Personal & Private Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiraNa 7 ] bhASaNa virodhiyoM dvArA nindita na hotii| aura ve svayaM inake sthAnameM adhikArI bananekI ceSTA na karate ? Aja yaha parigraha-pizAca na hotA to hama ucca haiM. Apa nIca haiM, yaha bheda na hotA / yaha pizAca to yahA~ taka apanA prabhAva prANiyoMpara g2Aliba kiye hai jo sampradAyavAdoM dharma ko nijI mAna liyA hai| aura usa dharmakI somA bA~dha dI hai / tatva-dRSTise dharma to AtmAkI para - gativizeSakA nAma hai, use hamArA dharma hai yaha kahanA kyA nyAya hai ? jo dharma caturgatike prANiyoM meM vikasita hotA hai use ine-gine manuSyoM meM mAnanA kyA nyAya hai ? parigraha-pizAcakI yaha mahimA hai jo isa kUpakA jala tIna varNoMke liye hai, isameM yadi zUdroMke ghar3e par3a gaye taba peya hogayA ! TaTTI meM hokara nala AjAnese jala peya banA rahatA hai ! astu, isa parigraha pApase hI saMsArake sarva pApa hote haiN| zrIvIra prabhune tila-tuSamAtra parigraha na rakhake pUrNa ahiMsA - vratakI rakSA kara prANiyoMko batA diyA ki yadi kalyANa karanekI abhilASA hai taba daigambara-padako aGgIkAra karo / yahI upAya saMsAra-bandhanase chUTanekA hai / yadi saMsArameM sukha-zAntikA sAmrAjya cAhate ho taba mere smaraNase sukha-zAnti na hogI, aura na svayaM tuma sukhI hoge; kintu jaise maiMne kArya kiye haiM vahI karo / jaise maiMne bAlyAvasthAse hI brahmacarya vrata pAlA vaise hI tuma bhI pAlana karo tuma logoMko ucita hai ki yadi mere antaraGgase bhakta aura anurAgI ho to merA anukaraNa karo / yadi usa brahmacaryavrata ke pAlane meM asamartha ho taba bAlyAvasthA vyatIta honepara jaisA gRhasthadharmameM isakA vidhAna hai usa rIti se ise pAlana karo / anantara jaba yuvAvasthA vyatIta hojAve taba parigrahako tyAga aparigrahI bananekI ceSTA karo, isI kIcar3a meM mata pha~se raho / dravyako nyAyapUrvaka arjana karo, anyAyase mata upArjana karo, maryAdAko tyAga svecchAcArI mata bano, dAna karate samaya vivekako mata kho do, mandira banAo, paJcakalyANaka utsava karo, niSedha nahIM, parantu jahA~para inakI AvazyakatA hai| vIrazAsanake pracArArtha prAcIna sAhityake uddhAra kI mahatI AvazyakatA hai| usa ora samAjakI dRSTi nahIM / pUjana to deva - zAstra-guru tInoMkI karate ho parantu zAstroMkI rakSAkA koI upAya nahIM / sahasroM zAstra jIrNa-zIrNa hogaye aura horahe haiM, isakI ora samAjakA lakSya nahIM / merI samajhameM eka purAnI saMsthA (vIra - sevA - mandira) mukhtAra sAhabakI hai / parantu dravyakI truTi ke kAraNa Aja koI mahAna granthakA prakAzana mukhtAra sAhaba na kara sake / nyAyadIpikA, anityapaJcAzat samAdhizataka Adi choTe-choTe grantha prakAzameM lA sake / samAjako ucita hai jo isa saMsthA ko ajara-amara karade / honA to asambhava hai kyoMki hama logoM ko usakA svAda nahIM AyA / agara svAda AyA hotA, taba, eka AdamI ise pUrNa kara detA / kalakattAmeM sunate haiM isake uddhArake liye cAra lAkha rupayA huA thA, parantu usakA kucha bhI sadupayoga nahIM huA / usa kameTI ke pramukha zrI bAbU choTelAlajIko isa ora avazya hI dhyAna denA cAhiye aura isa punIta kAryako zIghra hI prArambha karanA caahie| merA to svayaM mukhtAra sAhabase yaha kahanA hai jo Apake pAsa haiM use apanI avasthAmeM vyaya kara apane dvArA sampAdita lakSaNAvalI Adi jo grantha haiM, prakAzita kara jAiye / paraloka bAda kyA Apa dekhane AyeMge ki hamArI saMsthAmeM kyA horahA hai ? isa avasthAse mukti to honA nahIM, svargavAsI deva hoge, so ve isa kAla meM zrate nahIM / samAja meM guNagrAhI puruSoMkI viralatA hai / sambhava hai ve isapara dRSTipAta kareM / mahAvIra svAmIkA to yahI Adeza hai ki prabhAvanA karo / AtmA prabhAvanIyo ratnatrayatejasA satatameva / dAnatapojinapUjAvidyAtizayaizca jinadharmaH // 276 athavA For Personal & Private Use Only ajJAnatimiravyAptimapAkRtya yathAyatham / nijazAsana mahAtmyaprakAzaH syAt prabhAvanA // kevala baiDa bAje bajAnese prabhAvanA nahIM hotI / dUsare, samAjake sAmane purAtattvakI khoja kara manuSyoMke hRdayoM meM dharmakI prabhAvanA jamA denA uttama kArya hai /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 anekAnta [ varSa 6 tIsare, prAcIna saMskRta vidyAke pAragAmI paNDita hU~ jo he nAtha ! maiM Apake caraNoMkA antaraGgase anubanAkara janatAke samakSa vAstavika tattvake svarUpako rAgI hU~, merI sAmarthya nahIM thI jo utkRSTa zrAvakakA rakha denA AvazyakIya hai| yadyapi samayake anukUla AcAra pAla sakU~; parantu.Apake zAsanake mohavaza kucha vidvAn jaina samAjameM gaNanIya haiM para unake bAda isa kSullaka padako aGgIkAra kiyA hai / isI varSa tIvra bhI yaha paripATI calI jAve, isakI mahatI Avazya- garamI par3I, do mAsa tRSA parISahakA anubhava hogayA katA hai| eka bhI aisA vidyAlaya nahIM jahAM 100 chAtra aura daigambara dharmameM dRDha zraddhA hogii| mere manameM yaha bhI saMskRtakA adhyayana karate hoN| jitane vidvAn haiM ve AtA hai ki jo yathAgama ise pAlana karU~, aura isa to apane bAlakoMko arthakarI vidyA par3hAnemeM lagA dete saMsAra yAtanAse bacU~ / Apake Agamase merI to dRddhhaiN| jo bAlaka sAmAnya sthitike haiM unake yaha dhAraNA tama zraddhA hogaI hai jo AtmA hI AtmAkA guru hai| hogaI hai jo saMskRta vidyA par3hanese kucha laukika vaibhava jisa samaya ina rAgAdi zatruoMpara vijaya kara lU~gA to milatA nahIM / pAralaukikakI AzA kI jAve, jaba usa samaya svayaM hI Apa jaisA bana jaauuNgaa| kucha dharmArjana ho, so jahA~ nona-tele-lakar3IkI cintA he vIra ! Apane yahI to mArga batAyA, parantu se mukti nahIM vahA~ dharmArjana kaisA! ataH ve bAlaka he bhagavan ! hama logoMne usa mArgako nahIM apnaayaa| bhI udAsa hogaye / rahe dhanADhyoMke bAlaka, so una ApakI mUrti pUjI, nirvANa-bhUmi pUjI, kintu Apake logoMke yaha vicAra haiM jo hamako, paNDita thor3e hI batAye mArgapara na cle| Apane to parigraha tyAga banAnA hai jo dara-dara jAveM / hameM to dhanakI kRpA hai batAyA, kintu hama loga Apake nAmapara lAkhoM rupayA taba anAyAsa bIsoM paNDita hamAre yahA~ Ate hI ekatrita kara mU ke pAtra bane haiM / mAna lo rupayA bhI raheMge / ataH mAmUlI vidyA par3hAkara bAlakoMko dUkAna- ekatrita kareM, to usI vIraprabhuke zAsana pracArameM lagA 'dArIke dhandhemeM lagA dete haiM / Apa hI batAveM, aisI deN| parantu usa ora hamArA lakSya nhiiN| he prabho ! avasthAmeM vIrazAsanakA pracAra kaise ho ? rahA tyAgI- aba bahuta kaSTamaya kAla hai| eka bAra phira prAcIna varga, soMprathama to jainiyoMmeM tyAgI hI nahIM, jo haiM una kAlakI lahara AjAya, jo hama loga sumArga para AveM ke paThana-pAThanakI koI vyavasthA nahIM / athavA, aura Apake zAsanakA pracAra kreN| antameM, krAntike samAjane unake liye eka yA do Azrama jo khole. bhI isa yugameM vIrazAsanake pracArake liye samAjake haiM kintu vahA~ yatheSTa paThana-pAThanakI vyavasthA nhiiN| vidvAnoM aura zrImAnoMmeM saGgaThita kArya karanekI zakti samAja rupayA bhI denA cAhatI hai taba parigraha-pizAca . jAgRta ho, isakI bhAvanA karate hue hama apane bhASaNakI aisI kRpA hotI hai jo tyAgI mahArAja bhI usIke ko samApta karate haiN| bar3hAnemeM apanI pratiSThA samajhate haiN| kyA kahU~ maiM zrI vIraprabhuko antima namaskAra karake yaha prArthanA karatA vIrazAsanakI jy| For Personal & Private Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya ye manuSya haiM yA sAMpa ? rekhAe~ khIMca lI haiN| aura ina rekhAoMke andara rahane sanate haiM DAyana bhI apane-parAyekA bheda jAnatI hai| / vAle eka dUsarekA saMhAra karanA to dUra aniSTa karanA 4 vaha kitanI hI bhUkhI kyoM na ho; phira bhI apane ___ bhI nahI socate / parantu bhAratake hindu aura vaha bhI nirAmiSa bhojI, uccavarNotpanna ukta maryAdAmeM nahIM baccoMkA bhakSaNa nahIM karatI / siMha-cIte, ghar3iyAla bandhe haiN| muktike icchuka isa bandhanase mukta haiN| na magaramaccha, bAja-garur3a Adi krUra hiMsaka jAnavara bhI inase apane dezavAsI baca pAte haiM, na sahadharmI sajAtIyoMko nahIM khaate| kahate haiM sA~pana ekasau eka aura na sjaatiiy| aNDe prasava karatI hai aura prasava karate hI unameMse adhikAMza khA letI hai yA naSTa kara detI hai| hamArA ___ cU~ki yaha nirAmiSa bhojI haiM; raktamAtra dekhanese apanA vizvAsa hai ki vaha kSudhA-zAnta karaneko inakA hRdaya ghabarAne lagatA hai / isaliye inhoMne santAna -bhakSaNa , nahIM karatI; apitu loka - rakSAkI apane kuTumbiyoM, iSTa-mitroM, sajAtIya aura sahadharmI bhAvanAse prerita hokara hI viSailI santAnake bhakSaNako bandhu-bAndhavoMke saMhArakA upAya bhI ahiMsaka. bAdhya hotI hai| nikAla rakkhA hai___ krUra-se-krUra pazu-pakSI bhI apanI sImAke andara 'hojAe~ khUna lAkhoM lekina lahU na nikle| hI kevala sudhA-pUrti ke liye vijAtiyoMkA zikAra __kyA kisI dezameM, samAjameM apanI bahana-beTiyoMkarate haiN| kintu, haz2arate insAnase kucha bhI baIda ko, bandhu-bAndhavoMko zatruoMke hAthoMmeM sauMpate hue nahIM / ye jala-thala-nabha sarvatra vizva-saMhArako pahu~te kisIne dekhA hai ? na dekhA, sunA ho to bhAratameM haiM / Avazyaka-anAvazyaka saMsArako kaSTa dete haiN| Akara yaha paizAcika lIlA apane A~khoMke sAmane . zatrukA to saMhAra karate hI haiM; mitroM aura paropakAriyoM hotI dekha lo| ye loga gAnakA rassA to kasAIse ko bhI nahIM chor3ate / jo kAma zaitAna karate hue lajAye, chInate haiM, para, bahana-beTiyoMkA hAtha svayaM unake hAthoM use ye muskarAte hue kara DAlate haiN| meM pakar3A dete haiM / kuttoM-billiyoMko to apane sAtha saMsArameM zAyada machalI aura manuSya hI kevala do salAte aura khilAte haiM, para apane sajAtiyoM-saha aise vicitra prANI haiM, jo sajAtIyoMko bhI nahIM dharmiyoMse ghRNA karate haiN| sA~poMko dUdha pilAne aura chor3ate / sambhavatayA jainazAstroMmeM isIliye ina donoMke ciMuTiyoMko zakkara khilAneke liye to ye loga sAtaveM naraka takake bandha honekA ullekha milatA hai jabaki jaGgala-jaGgala ghUmate haiM, para apahRta mahilAoMke anya krUra-se-krUra pazu-pakSiyoMke prAyaH chaThe naraka taka uddhArake bajAya unakI chAyAse bhI dUra bhAgate haiN| kAhIbandha hotA hai| imAnakI bAta to yaha hai ki cir3ImArake hAthAse tAta-cir3iyAAMka manuSyakI karatUtoMkI tulanA kisI bhI jAnavarase uddhAra karate haiM, para AtatAiyoMke caMgula meM pha~sI,rotInahIM kI jA sktii| yaha apanI yakatA~ misAla hai| bilakhatIM nAriyoMko mukta karanA pApa samajhate haiN| ___manuSya apane sajAtIya yAnI manuSyakA saMhAra yU~ to Aye dina isa tarahake kANDa hote hI rahate karanekA AdI hai| phira bhI bhAratake hinduoMke ati- haiM, parantu sInepara hAtha rakhakara eka ghaTanA aura - rikta prAyaH sabhI manuSyoMne deza, dharma, samAjakI par3ha lIjiye: For Personal & Private Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 anekAnta : sAmpradAyika upadravoMke pariNAmasvarUpa anyatra kI taraha deharAdUnameM bhI hindU-musalamAnoMmeM saMgharSa huaa| usI avasarapara cAra musalamAna hAthoMmeM talavAra liye eka brAhmaNake ghara pahu~ce / aura brAhmaNase jAkara bole ki tuma sakuTumba musalamAna ho jAo aura apanI javAna lar3akIko hamameMse ekake sAtha zAdI kara do, varnA hama sabako jAnase mAra DAleMge / brAhmaNa yaha dRzya dekhakara ghabarAyA aura . lar3akI dene tathA dharma-parivartana karaneko prastuta ho hogayA / kintu jaba vaha apanI yuktI kanyAkA hAtha unameM se eka musalamAna ke hAthameM dene lagA to lar3akIne phurtI se usa musalamAna se talavAra chInakara palaka mArate hI doko khudrA bheja diyA; bAkI do bhAga gye| vIra lar3akIke sAhasake kAraNa brAhmaNa aura usakA kuTumba to dharma-parivartanase baca gaye, lekina usa vIrAGganAko khUnake aparAdhameM pulisa pakar3a kara | bhAgya deharAdUnakA kalakara sahRdaya aura guNajJa aMgreja thA / use jaba vAstavika ghaTanAkA jJAna huA to usane vaha muqadamA kisI taraha apanI adAlata meM le liyA aura do-cAra peziyoMke bAda lar3akIko niraparAdha ghoSita karake usako livA jAneke liye usa brAhmaNake pAsa ittalA bhejI to brAhmaNane kahalavA bhejA ki cAra-pA~ca roz2ameM birAdarIse pUcha kara - batalA sakU~gA ki lar3akIko gharapara vApisa lA sakatA hUM yA nahIM / cAra-pA~ca rojake bAda brAhmaNane likha diyA ki - 'lar3akIko gharaMpara vApisa lAnekI birAdarI ijAjata nahIM detI, isaliye vaha majabUra hai|' isa uttarako par3hakara kalakara bahuta hairAna huA aura brAhmaNakI isa niSThuratAkA kAraNa usakI samajhameM nahIM AyA / lAcAra usane vahA~ke Arya samAjiyoMko vaha lar3akI sauMpate hue kahA - 'yadi yaha lar3akI iGgalistAnameM utpanna hokara aisA vIratApUrNa kArya karatI to aMgreja isakI mUrti banavAkara smRti svarUpa kisI vATikA meM sthApita karate aura jo strI-puruSa vahA~se pAsa hote usako Adara dete / kintu yaha hindustAna hai, yahA~kA hindu pitA apanI lar3akI [ varSa ha. ko zAbAsI deneke bajAya use apane sAtha rakhanA bhI pApa samajhatA hai !' mAlUma hotA hai kalara sAhabako hindustAna Aye thor3e hI dina hue hoMge / anyathA deharAdUna ke usa brAhmaNakI isa karatUta se ve vyathita nahIM hue hote ! unheM kyA mAlUma ki yahA~ aise hI santAnaghAtaka aura samAja-bhakSiyoMkA prAbalya hai / aise hI pApiyoMke kAraNa bhAratake 14-15 karor3a hindU IsAI aura musalamAna bane haiN| phira bhI inakI yaha lipsA abhI zAnta nahIM huI hai aura dina-rAta apane samAja aura vaMzakA ghAta karane meM lage hue haiN| yazodAne muslima pyAse pAnI pI liyA. dhanIrAma siMghAIke tAMgeke nIce cUhA mara gayA, kanaujiyoMkI parAMtapara yavanoMkI parachAMI par3a gii| chuTTa paMDekA tilaka ramajAnI bhaTiyArene cATa liyA, gur3agAMveMke gUjaroMne mevoMke hAtha gAya beca dI, zrImAlIbrAhmaNa masjidake kue para snAna kara Aye / ataH ye saba vidharmI hogaye haiN| hindujAtise vahiSkRta, hukkA-pAnI, roTI-beTI vyavahAra inake sAtha banda ! aura tArIfa yaha ki ve svayaM bhI apaneko patita samajhakara vidharmiyoMmeM AMsU bahAte hue mila jAte haiN| na to ye sone-cA~dI se mar3he bhagavAn hI unakI rakSA kara pAte haiM na patita-pAvanI gaGgA-yamunA, na bhagavAnakA gandhodaka / saba nikamme hojAte haiM aura ve gAyakI taraha DakarAte hue apanoM vichur3aneko bAdhya hote haiN| ina poMgApanthiyoMke kAraNa bhAratako aneka durdina dekhane par3e haiM / bhAratapara jaba videziyoMke AkramaNa hone lage to ye tilaka lagAye, hAthameM mAlA liye nizceSTa go-mandiroMkA vidhvaMsa dekhate rahe / sItA haraNakI kathA par3ha-par3hakara rote rahe. parantu A~khoM ke sAmane hajAroM sItAoM kA apaharaNa dekhate hue bhI inakA roma na hilA / kAzmIra ke brAhmaNaH balAt musalamAna banA liye gaye to kAzmIramahArAja kAzI Akara gir3agir3Aye aura ina dharmake ThekedAroMse unheM vApisa dharma meM le lenekI vyavasthA cAhI, para ye Tasa se masa na hue| mUrtiko patita pAvana aura gaNikA tathA sadanA 1 For Personal & Private Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiraNa 7 ] sampAdakIya 283 . kasAIke uddhArakI kathA kahate-sunate svayaM patthara kaise kisI eka bhI auratako jabardastI bhagAyA yAM bana gye| beijjata kiyA jA sakatA hai ? jaba taka hama yaha vuta banake voha sunA kiye bedAdakA gilaa| mAnate raheMge ki hamArI aisI beijjatI karate hI rheNge|" sUjhA na kucha javAba to pattharake hogaye / vAstavameM hinduoMkI isa Atma-ghAtaka buniyAdI karor3oM rAjapUta-meva,rA~ghar3a, malakAne musalamAna kamajorIko jar3amUlase ukhAr3aneke liye bahuta bar3e bana gaye, para inhoMne unake rone aura ghighayAnepara bhI AndolanakI AvazyakatA hai| manuSya jaba AtmaunheM gale nahIM lagAyA / lAkhoM mahilAyeM gata varSa glAniyoMse bhara uThatA hai aura svayaM apanI naz2aroMse apahRta hogaIM parantu ye vajrahRdaya na to unakI rakSA patita hojAtA hai, taba usakA uddhAra trilokInAtha bhI hI karaneko udyata hue aura na aba unheM vApisa lene nahIM kara skte| ko hI taiyAra haiN| gira jAte haiM hama khuda apanI naz2aroMse sitama yaha hai / jina pApiyoMke kAraNa 10-15 karor3a hindU badala jAte to kucha rahate, miTe jAte haiM g2ama yaha hai // vidharmI hue unake prAyazcittakA asalI upAya yahI hai -akabara ki unakI santAnako kAzmIra aura haidarAbAda ke morcoM jo dharma patitoMko ubArane, vidharmiyoMko apanA para hindu jAtikI rakSArtha bheja denA cAhiye / kyoMki banAnemeM saJjIvanI zakti thA / vahI Aja caukA-cUlhe, AkrAmaka adhikAMza vahI loga haiM jo inake kAraNa tilaka-janeUmeM phaMsakara samAja-bhakSaka bana rahA hai| vidharmIba / aura jo aba bhI isa tarahake apa- hindu jAtikI yaha kitanI Atma-ghAtaka nIti vitra manuSya haiM, unheM bhaGgiyoMkA kArya sauMpa denA rahI hai ki jhUTha-mUTha doSa lagA denepara, yA balAt koI cAhie aura bhaGgiyoMko koI dUsarA kArya-tAki adharma kArya karAye jAnepara vaha svayaM apaneko dharmaunake milAnese bhaGgI apanA apamAna na smjhe| bhRSTa samajha letI hai ! aura isa apamAnakA badalA na samAjake aise kor3hiyoMko, jinase samAja kSINa hotA lekara svayaM vidharmiyoMmeM sammilita ho jaatii.| ho, cANDAloMkI saMjJA dekara unase cANDAloM jaisA / aura nArI-satItva jo usake amaratvake liye vyavahAra karanA caahie| . . amRta thA, vahI aba viSase bhI adhika ghAtaka siddha __vAhare poMgApanthiyo ! sakuTumba dharma-parivartanako ho rahA hai| jaba strI-puruSa samAna haiM taba balAtkArase taiyAra! lucce-laphaMmoMko javAna lar3akI denA manjUra !! kevala strIkA hI dharmabhRSTa kyoM samajhA jAtA hai ? puruSa na isameM birAdarIkI nAka kaTatI aura na jAtIya- kA dharmabhRSTa kyoM nahIM hotA . nArI hI kyoM tiraskRta maryAdA naSTa hotI / parantu AtatAiyoMko pATha par3hAne aura ghRNita hokara raha jAtI hai ? vaha kyoM bhogya vAlI sItAse bhI baDhakara suzIlA lar3akIko apanAne- banI huI hai ? meM birAdarIkI ijjata gobara hotI! ___ nArIkI isI durbalatAse kAmuka puruSa lAbha uThAte bezaka aisI hijar3I samAja use kaise apanAtI haiN| nArI isa kRtyako itanA burA samajhatI hai ki aura kaise apanA kaluSita mu~ha dikhalAtIH- puruSake balAtkAra karanepara bhI use gopana rakhanekI paradekI aura kucha vajaha ahale jahA~ nahIM / . svayaM minnateM karatI hai| aura kisIpara prakaTa na kara de niyako dikhAne ke kAbila nahIM rhe| isa AzaGkAse usake izAroMpara nAcatI hai| ucitaAtma-ghAtaka nIti anucita sabhI bAteM mAnatI hai| svayaM apaneko bhRSTa 'eka hI rAstA' zIrSakameM mahAtmA gA~dhIjIne likhA samajhatI hai| aura bhRSTa karane vAle nara-pazuse badalA thA-"merI samajhameM yaha nahIM AtA ki kaise kisI na lekara usake hAthoMmeM khelatI hai| AdamIkA dIna-dharma jabarana badalA jA sakatA hai| yA 1-harijana sevaka 1 di0 1646 pR0 412 / For Personal & Private Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 [ varSa vAlA anuSThAna honA cAhiye so nahIM ho paataa| jabataka prAcIna kIrtikalAkI jar3eM kucha aMzoM meM harI na hojAyeM tabataka koI bhI vyakti hamAre samAjako zikSita kaise mAna sakatA hai ? jaina vidyAlayoMmeM jo bAlakoMko zikSA dI jAtI hai vaha unake naitika vikAsake liye to paryApta hai hI parantu yadi samAja ajaina zikSA-viSayaka saMsthAoM meM jaina pITha sthApitakara sAMskRtika anuzIlanakA kAma kare -karavAve to bauddhika jIvana karanevAle samAjakA bahuta bar3A upakAra ho sakatA hai / - goyalIya aura maiM to mAnatA hU~ ki jaina saMskRtikI saccI sevA kisI na kisI rUpa meM ho sakatI hai| maiM samAjakA dhyAna kavivara zrIravIndranAtha ThAkura dvArA prasthApita zAntiniketana AzramakI ora khIMcanA cAhatA hU~, jahA~para bhAratIya saMskRti aura sabhyatAke sabhI aGgakA samucita adhyayana bar3e manoyoga - pUrvaka karAyA jAtA hai| zAyada hI bhAratakA koI zikSita vyakti aisA hogA, jo vahA~kI zikSaNa - praNAlikAse aparicita ho / anekAnta 1 ataH aba isa prabala AndolanakI AvazyakatA hai ki nArIse balAtkAra karanepara bhI usakA satItva akhaNDa rahatA hai / koI pApI kucha hI khilAde aura aura kucha bhI karale, para dhamabhRSTa nahIM hotaa| kyoMki dharma AtmAkI taraha ajara-amara hai / na ise koI naSTa kara sakatA hai, na chIna sakatA hai, na apavitra kara sakatA hai / jo dharma AtmAko paramAtmA banAnekI amogha zakti rakhatA hai, vaha kisIse bhI chinna-bhinna nahIM ho sakatA / DAlamiyAnagara (vihAra) 16 jaulAI 1648 zrIzAntiniketana meM jaina zikSApIThakI AvazyakatA Aja duniyA ke sAmane jo jalatI huI samasyAe~ haiM unameM zaikSaNika samasyA bahuta hI adhika mahattva rakhatI hai; kyoMki kisI bhI rASTrakI sAMskRtika sthiti kI rakSA zikSAkI majabUta nIMvapara hI avalambita hai| mAnava ke Adhibhautika aura AdhyAtmika unnatike mUla isameM sanniviSTa haiM / bAta bilkula -dIpakavat spaSTa hai| ataH zikSA viSayaka adhika likhanA yA vicAra karanA upayukta nahIM; parantu yadi sacamuca meM hameM yaha hamArI kamajorI dIkhatI hai to use kriyAtmaka upAyoMse avilamba dUra karanA cAhiye / kathana aura mananakA jamAnA gayA, jamAnA hai Thosa kAma karanekA, vaha bhI mUkabhAvase / vartamAna jainasamAjakI zikSaNapraNAlikA ra yadi dRSTi kara usapara gambhIratA pUrvaka vicAra kareMge to bar3I bhArI nirAzA hogI / jisa paddhatike anusAra jaina bAlaka aura prauDhoMkI zikSA honI cAhiye usakA hamAre sarvathA abhAva bhale hI na ho para vaha dizA avazya hI upekSita hai| isake kaTuphala hamArI santAnako cakhanA pdd'eNge| AjakA sAMskRtika vAyumaNDala jainoMke anukUla hone ke bAvajUda bhI samAja isapara samucita dhyAna nahIM de rahA hai| kahaneko to zikSAlaya - gurukuloMkI hamAre yahA~ koI kamI nahIM haiM parantu phira bhI jo sAMskRtika gaurava - garimAko bar3hAne kalakattAse paTanAkI ora vihAra karate hue mujhe kucha yahAM para rahanekA suavasara prApta huA thA, vahA~ para maiMne cInAbhavana, hindI bhavana, prAcyavidyAbhavana, kalAbhavana Adi pRthaka pRthaka vidyAkI zAkhA kI susAdhanA karanevAle zikSA mandiroMkA avalokana kiyA evaM adhyApakoMse bhI etadviSayaka vicAra vinimaya - kiyA / cInI, phArasI, arabI, pAlI, hindI, saMskRta, baMgalA Adi bhAratakI sabhI prAntIya bhASAoM aura vividha sAhityoMkA gaMbhIra adhyayana tathA manana yahA~ para hotA hai / yahI kAraNa hai ki videzoM meM isa AzramakA jo sthAna hai vaha kisIko prApta nahIM huA / videzI gaveSaka aura bhAratIya saMskRtike premI vidvAn yahA~para Ate hI rahate haiN| ve to yahI samajhate haiM ki bhAratIya sabhI dharmoM aura sAhityoMkA pradhAna kendra zAMtiniketana hai aura bAta bhI kucha aMzoMmeM saca hai / parantu yahA~ para do bAtoMkI maiMne jo kamI dekhI vaha mujhe usI samaya bahuta hI akharI - eka to itanI vizAla lAyabrerImeM ucca zra Nike jaina- sAhityakA sarvathA abhAva, jo anu For Personal & Private Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiraNa 7 ] zIlanAtmaka kAryoMmeM sahAyatA karanA ho vahA~ke vidvAnoMmeM paM0 pravara hajArIprasAdajI dvivedI, AcArya kSitimohanasena, jainasAhityake premI aura anveSaka haiN| zrIyut rAmasiMhajI tomara to prAkRta aura apabhraMza sAhityake gaMbhIra abhyAsI haiM / Apane apabhraMzabhASA aura sAhityakA vivecanAtmaka itihAsa bhI bar3e parizramapUrvaka taiyAra kiyA hai jo zIghra hI hindIbhavanakI rase prakAzita hogaa| Age bhI uparyukta vidvAna jaina saMskRtipara adhyayana karanekI suruci rakhate haiM; parantu Avazyaka sAdhanoM ke abhAva meM unakA kArya bar3ha nahIM sakatA, jaba kabhI kucha jainasAhitya aura saMskRti - viSayaka granthoMkI AvazyakatA par3ajAtI hai to unheM vaiyaktika rUpase kahIMse prApta kara kAma calAnA par3atA hai| jaina samAja ke liye yaha atyanta khedakA viSaya honA cAhiye / svataMtra anveSaNa karanA to rahA dUra, para jo etadviSayaka kAryoMmeM apanA bahumUlya samaya de rahe haiM unako Avazyaka sAhityika sAdhanoM kI bhI pUrti na karanA aura sAMskRtika pracArakI bar3I bar3I bAteM karanA isakA kyA artha ho sakatA hai ? khuzIkI bAta hai ki kalakattA- nivAsI prasannacanda botharAne upAdhyAya sukhasAgarajI mahArAjake sadupadezase 500 rupayoMkA jainasAhitya yahA~ ke liye ma~gavAnA tai kiyA hai / para isase hogA kyA ? sampUrNa jainasAhityika saMsthAoMko-jo pracAra kara rahI haiM-- cAhiye ki prakAzita granthoMkI eka-eka prati to avazya hI yahA~ bhijavAveM / sampAdakIya dUsarI akharanekI bAta hai vahA~para jaina vidyApIThakA na honA, jaba adhika prasiddha dharmoM, sAhityoMkI 285 adhyayana pravRttiyA~ yahA~ caleM aura jaina zikSAkI koI bhI samucita vyavasthA na ho, yaha bhI AzcaryakA hI viSaya hai / 15 varSa pUrva bAbU bahAdurasiMha siMghIke prayAsa se 'siMghIvidyApITha' saMsthApita huI thI, jisake mukhya adhyApaka purAtattvAcArya jinavijayajI the parantu unakA jabase vahA~ se prayANa huA tabhIse saMsthA bhI calI gaI / aba jainoM kI koI khAsa vyavasthA vahA~para nahIM hai / jabaki vahA~ ke kAryakartA cAhate avazya haiM / ataH jainasamAjake zrImanta vyaktiyoMko cAhiye ki prAkRtabhASA aura jainasAhityAdikI zikSAke liye yA to jaina saMskRtizikSApITha jaisI koI svatantra saMsthA yA aisI jainaceyara vahA~para avazya hI sthApita kara deve jisapara eka aise vidvAnakI niyukti kI jAye jo jaina darzana, dharma, sAhityAdi sabhI viSayoMkA vidvAn aura tulanAtmaka abhyAsa karanemeM ruci rakhatA ho, sAmpradAyika vyAmohase dUra ho / yadi yaha vyavasthA jainasamAja kara deM to rahane - karanekI suvidhA ve dene ko taiyAra haiN| adhika kharca bhI nahIM hai kevala prativarSa 5000 hajArakA kharca hogA, parantu vahA~ ke sAMskRtika vAyumaNDala meM jo tulanAtmaka adhyayana jaina - ajaina vyakti kareMge ve zrAge calakara hamArI samAjake liye bahuta hI upayogI pramANita hoNge| maiM to cAhU~gA ki jainI loga isa bAtako atizIghra vicAra kara "jainazikSApITha" sthApita kara deM / jahA~ jaina saMskRtike vividha aGgakA talasparzI adhyayana, manana aura anveSaNa ho / paTanA siTI, tA0 23-7-48 - munikAntisAgara vIrasevAmandirako prApta sahAyatA kiraNa prakAzita sahAyatAke bAda vIrasevAmandirako nimna sahAyatA kI prApti huI hai, jisake liye dAtAra mahAnubhAva dhanyavAdake pAtra haiM: 600) bAbU nandalAlajI sarAvagI kalakattA (taiyAra granthoMke prakAzanArthaM svIkRta dasa hajArakI sahAyatAke madhye) / ' 100) nirmalakumArajI suputra ukta bAbU nandalAlajI kalakattA / 100) bAbU zAntinAthajI suputra ukta bAbU nandalAlajI kalakattA / 10) zrIdigambara jainasamAja bArAbaGkI, mArphata lA0 kanhaiyAlajI jaina bArAbaGkI / For Personal & Private Use Only - adhiSThAtA
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAkistAnI patra [paM0 ugrasena gosvAmI bI0 e0, ela-ela0 bI0 rAvalapiMDI z2ileke antargata saiyyada kasarA gA~vake rahane vAle haiM / vibhAjana honese pUrva kaI lAkhake AdamI the / makAna-bagIcA thA, saikar3oM bIdhe z2amIna thI / gA~vameM apanI bhadratA aura vaMza-pratiSThAke kAraNa zrAdara-sammAnakI dRSTise dekhe jAte the / Ajakala DAlamiyAnagarameM rahate haiM aura mere pAsa uThate-baiThate haiM / inake bAlya-sakhA kasarA sAhabake aksara patra pAkistAnase Ate rahate hai / eka patra unameMse nIce diyA jA rahA hai / kasarA sAhaba urdU ke khyAtiprApta zAyara aura lekhaka haiM / bar3e neka sahRdaya musalamAna haiM / DAlamiyAnagarameM bhArata-vibhAjanase pUrva eka bAra tazarIfa lAye the; taba unakI patnIkA dehAnta hue 4 roz2a hue the| phira bhI mere yahA~ bacce kI varSagA~ThameM sammilita hue : mubArakabAdI-g2az2ala pddh'ii| rAtake 12-1 baje taka zerozAyarIkA daura calA, parantu yaha AbhAsa taka na ho sakA ki Apapara patnI-viyogakA pahAr3a TUTa par3A hai| unake jAneke bAda hI ukta ghaTanAkA patA calA / aisA vajra-hRdaya manuSya bhI paJjAbakA rakta-kANDa dekhakara ro uThA / . -goyalIya] muhabbiye dilanavAz2a janAba gosvAmI sAhaba, rAvalapiMDI, jehalama, kaimalapura yA. jaise az2alA - yaha khata kyoM bheja rahA hU~, kucha na pUchiye / maiMne jahA~ ahale hanUda aura sikkhaM bhAiyoMkI tAdAda kama hai| saiyadake hAlAta sune haiM, abhI gayA nahIM / lekina jo Aha ! isa akaliyatakoM kisa taraha barabAda kiyA kucha sunA hai, vaha itanA hai ki maiM aura Apa apane gayA / aisA julma to kisI bar3e-se-bar3e z2Alima hamavatanoMkI raz2Alata, maz2ahabI dIvAnagI aura darindagIkI bAdazAhane bhI makhalUke khudApara nahIM kiyA / caMgez2a aura vajahase kabhI kisI maujiz2a zakhzake sAmane zarmindagIse halAkU fisAne banakara raha gaye / isa tarIke z2amAnemeM sara nahIM uThA sakeMge / eka dIvAnagIkA sailAba thA, jo yaha barabaraiyata ? yA allAha ! khudAkI panAha, dila nahIM AyA aura rAstemeM jo kucha bhI milA use bahAkara le cAhatA ki aise mulkameM raheM / yaha mulka darindoMkA mulka gayA / gA~vake eka-eka makAnako jalAyA gyaa| skUlako hai / insAniyatakI kImata yahA~ kucha bhI nahIM / jaz2baye khAkistara kara diyA / yaha nahIM socA ki AindA baccoM zarAfata nApaida aura khiz2afe raz2Alata anaginata / aba kI tAlImakA kyA hogA ? cIz2a miTAI to AsAnIse kaisA salAma aura kaisI duA ? mileM bhI to kaise mileM ? jA sakatI hai, lekina banAnA muzkila hotA hai / phira ve silsile khatma . ho gaye / ve dina jAte rahe / isa kismake adAre jisameM hara qauma aura hara maz2ahabake insAniyata badala gaI / mere bhAI, maiM Apase nihAyata bacce apane maz2Aka aura kAbaliyatake mutAbiqa fAyadA zarmindA hU~ ki merI kaumane darindagIkA vaha maz2AhirA uThA sakate haiM / inako miTAnA eka aisA gunAha hai kiyA jisake liye merA sara hamezA nIcA rhegaa| jisako koI mAfa nahIM kara sktaa| ..... -gulAmahusaina kasarA minahAsa For Personal & Private Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jJAnapITha kAzIke prakAzana 1. mahAbandha -- (mahadhavala siddhAntazAstra) prathama bhAga | hindI TokA sahita mUlya 12) / 7. mukti- dUta - aJjanA - pavanaJjayakA puNyacaritra (paurANika raumA~sa) mU04||| 8. do hajAra varSakI purAnI kahAniyAM - (64 jaina kahAniyA~) vyAkhyAna tathA pravacanoMmeM udAharaNa dene yogya | mUlya 3) / 9. patha cihna - ( hindI-sAhityakI anupama pustaka) smRti rekhAe~ aura nibandha | mUlya 2) / 10. pAzcAtyataka zAstra - (pahalA bhAga ) eka0 e0 ke laoNjikake pAThyakramakI pustaka | lekhaka - bhikSu jagadIzajI kAzyapa, epha0 e0, pAli- adhyApaka, hindU vizva vidyAlaya, kAzI / pRSTha 384 / mUlya 4 || / 11. kundakundAcArya ke tIna ratnamUlya 2) / 12. kannaDaprAntIya tADapatra granthasUcI - (hindI) mUDabidrIke jainamaTha, jainabhavana, siddhAntavasadi tathA anya granthabhaNDAra kArakala aura alipUrake alabhya tADapatrIya granthoMke savivaraNa paricaya / pratyeka mandirameM tathA zAstra bhaNDArameM virAjamAna karane yogya / mUlya 10) / 2. karalakkharaNa -- (sAmudrika zAstra) hindI anuvAda sahita | hastarekhA vijJAnakA navIna grantha | sampAdaka - pro0 praphullacandra modI ema0 e0, amarAvatI / mUlya 2) / 3. madanaparAjaya -- kavi nAgadeva viracita (mUla saMskRta) bhASAnuvAda tathA vistRta prastAvanA sahita / jinadeva ke kAma ke parAjayaMkA sarasa rUpaka | sampAdaka aura anuvAdaka - paM0 rAjakumArajI sA0 / mU08). 4. jainazAsana - jainadharmakA paricaya tathA vivecana karane vAlI sundara racanA | hindU vizvavidyAlaya ke jaina rilIjana ke epha0 e0 ke pAThyakrama meM nirdhArita / mukhapRSTha para mahAvIra svAmIkA tiraGgA citra / mUlya 4| - J 5. hindI jaina - sAhityakA saMkSipta itihAsa - hindI jaina - sAhitya kA itihAsa tathA paricaya / mUlya 2||| ) | 6. Adhunika jaina - kavi - vartamAna kaviyoMkA kalAtmaka paricaya aura sundara racanAe~ | mUlya 3|||| vIrasevAmandirake saba prakAzana bhI yahA~para milate haiM. pracArArtha pustaka ma~gAne vAloMko vizeSa suvidhAe~ bhAratIya jJAnapITha kAzI, durgAkuNDa roDa, banArasa / For Personal & Private Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Regd. No. A-731 Pasagam Pu@aam vIrasevAmandira sarasAkAke prakAzana Daca e Shke@hskoek 1 anitya-bhAvanA A0 padmanandikRta bhAvapUrNa aura hRdayagrAhI mahatvakI kRti, sAhitya-tapasvI paMDita jugalakizorajI mukhtArake hindI-padyAnuvAda aura bhAvArtha sahita / mUlya / ) 2 AcArya prabhAcandrakA tattvArthasUtra sarala-saMkSipta nayA sUtra-grantha, paM0 jugalakizorajI mukhtArakI subodha hindI-vyAkhyAsahita / mUlya ) 3 nyAya-dIpikA (mahatvakA nayA saMskaraNa)- abhinava OM dharmabhUSaNa-yati racita nyAya-viSayakI subodha da prAthamika racanA, nyAcArya paM0 darabArIlAla koThiyA dvArA sampAdita, hindI anuvAda, vistRta (101 pRSThakI) prastAvanA, prAkkathana, pariziSTAdise viziSTa, 400 pRSTha pramANa, lAgata mUlya 5) / isakI thor3I hI pratiyA~ zeSa rahI haiN| vidvAnoM aura chAtroMne isa saMskaraNako khUba pasanda kiyA hai / zIghratA kreN| phira na milane para pachatAnA pdd'egaa| 4 satsAdhu-smaraNagaMgalapATha abhUtapUrva sundara aura viziSTa saMkalana, saMkalayitA paMDita jugalakizorajI mukhtAra, bhagavAna mahAvIrase lekara jinasenAcArya paryanta ke 21 mahAn jainAcAryoM ke prabhAvaka guNasmaraNoM se yukta / mUlya ) 5 adhyAtma-kamala-mAtta eDa paJcAdhyAyI tathA lATIsaMhitA Adi granthoM ke racayitA paM0 rAjamalla-vicita aparva AdhyAtmika kRti, nyAyAcArya paM0 darabArIlAla koThiyA aura paM0 paramAnandajI zAstrIke sarala hindI anuvAdAdi-sahita tathA mukhtAra paMDita jugalakizorajI-dvArA likhita vistRta prastAvanAse viziSTa / mUlya || 6 umAsvAmizrAvakAcAra-parIkSA mukhtAra zrIjugalakizorajI-dvArA likhita prantha-parIkSAoMkA itihAsa-sahita prathama aMza / mUlya / / 7 vivAha-samuddazya_____paM0 jugalakizorajI mukhtora-racita vivAha ke rahasyako batalAne vAlI aura vivAhoMke avasarapara vitaraNa karane yogya sundara kRti / // SSRICISISRUSHRSta SISTORS re CURRBODOSA56 vIrasevAmandirameM jo sAhitya taiyAra kiyA jAtA hai vaha pracArakI dRSTise taiyAra hotA hai eka vyavasAyake liye nahIM aura isIliye kAg2aja, chapAI Adike dAma bar3ha jAnepara bhI pustakoMkA mUlya vahI purAnA (san 1943kA) rakhA hai| itanepara bhI 10) se jyAdAkI pustakoMpara ucita kamIzana diyA jAtA hai| ORIESCORIA prakAzana vibhAga-vIrasevAmandira, sarasAvA z2ilA sahAranapura kak @Scresh @: S ka@kka@vsaa kAzaka-paM0 paramAnanda jaina zAstrI bhAratIya jJAnapITha kAzIke liye AzArAma khatrI dvArA raoNyala presa sahAranapurameM mudrita Jain Education Interational For Personal & Private Use Only t