Book Title: Amru Shatakam
Author(s): Durgaprasad Pandit, Kashinath Pandurang
Publisher: Nirnaysagar Press
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020033/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir KAVYAMALA. 18 THE AMARUS'ATAKA OF AMARUKA. With the Commentary of Arjunavarmadeva. EDITED BY PANDIT DURGAPRASAD AND KAS'INATH PANDURANG PARAB. -00 000 PRINTED AND PUBLISHED BY THE PROPRIETOR OF THE "NIRNAYA-SAGARA" PRESS. BOMBAY 1889. Price 10 Annas. For Private and Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (Registered according to Act XXV. of 1867.) (All rights reserved by the Publisher.) For Private and Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyamAlA. 18. zrIamarukakaviviracitam amrushtkm| arjunavarmadevapraNItayA rasikasaMjIvanIsamAkhyayA vyAkhyayA sametam / -- jayapuramahArAjAzritena paNDitavrajalAlasUnunA paNDitadurgAprasAdena, mumbApuravAsinA parabopAhapANDuraGgAtmajakAzinAthazarmaNA ca saMzodhitam / tacca mumbayyAM nirNayasAgarAkhyayatrAlaye tadadhipatinA mudrAkSarairaGkayitvA prAkAzyaM nItam / 1889 (asya granthasya punarmudraNAdiviSaye sarvathA jAvajI dAdAjI itysyaivaadhikaarH|) mUlyaM 10 ANakAH / For Private and Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amarukaviH / - - amaruzatakaM maNDanamizrapalyAH zAradAyAH praznAnAmuttaradAnArtha gatAsoramarukAkhyamahIpatedehaM praviSTena zrIzaMkarAcAryeNa praNItamiti bahUnAM pravAdaH. "bhagavAJchaMkarAcAryoM digvijayacchalena kAzmIramagamat / tatra zRGgArarasavarNanArtha sabhyairabhyarthitaH 'zRGgArI cetkaviH kAvye jAtaM rasamayaM jagat' iti vacanAdamarunAmno rAjJo mRtasya paravapuHpravezavidyayA zarIre pravezaM kRtvA strIzatena saha keliM vidhAya prAtastathA kArayAmAsa | pizunaiH kApaTiko'yamAjanmabrahmacArItyupahasitaH zAntarasamatra vyAcaSTe iti kiMvadantI" iti ravicandraH svakRtAyA amaruzatakaTIkAyAH prArambhe lilekha. kiM tvetatsarva zaMkaradigvijayAnavalokanamUlaM pramAdavilasitam. tathA hi mAdhavakavipraNIte zaMkaradigvijaye navamadazamasargayoH "kalAH kiyatyo vada puSpadhanvanaH kimAtmikAH kiM ca padaM samAzritAH / pUrve ca pakSe kathamanyathA sthitiH kathaM yuvatyAM kathameva pUruSe // iti zrIzaMkarAcArya prati zAradApraznAH / tataH zAradApraznazravaNAnantaraM yadyasyAH praznAnAmuttaraM na dAsyAmi tadA mamAlpajJatA pratIyeta, uttaradAne tu saMnyAsino mama kAmazAstracarcayA dharmakSayo bhavediti vicArya praznottaradAne mAsamAtramavadhi vidhAya ziSyaiH saha gaganamutpapAtAcAryaH / gagane bambhramyamANa eva mRgayArthamAyAtamaTavyAmeva daivayogAdgataprANaM vilapantIbhiH pramadAbhiH paritamamarakAvyamahIpatiM tarumUle vilokya sanandanAkhyaziSyeNa saha saMmantrya ziSyaiH kRtarakSamAtmakalevaraM kutracana girigahvare nidhAya yogayuktyAmarakanRpazarIre praviveza | pramuditairmantribhirmahiSIbhizca sameto nRpazarIradhArI rAjadhAnI ca jagAma / tatra ca manoharatarAbhirmahIpatipaGkajAkSIbhistAMstAnbhogAnupabhujya kAmatattvaM samyagabhijJAya 'vAtsyAyanaproditasUtrajAtaM tadIyabhASyaM ca vilokya samyak / svayaM vyadhattAbhinavArthagarbha nibandhamekaM nRpaveSadhArI // " ityAkhyAyikA vartate. etena zrIzaMkarazAra yo vAtsyAyanIyakAmasUtrAnukUlaM kamapi nibandhaM racayAmAsa, tatraiva ca zAdAnAnAmuttarANyapyantarbhAvayAMcakAreti pratIyate. na tvabharuzatakanirmANasUcanamAtramapi zaMkaradagvijaye samupalabhyate. nApyamaruzatake zAradApraznottarAnurUpaM kimapyasti. evaM ravicandroktamapyasaMbaddhameva yatastatraiva SoDaze sarge AcAryasya kAzmIrayAtrA tatra ca zAradAsadane tattaddezavAsibhirvAdibhirvivAdazca samyagvaNitaH. kiM tu zRGgArarasavarNanArtha sabhyairabhyathita ityAdiravicandroktaM tatra nopalabhyate tasmAdevaMvidhA nirmUlA janazrutayaH kathaM pramANatvena svIkartumarhAH ? atha yadi zAradApraznottaradAnArtha nibandhaM praNIyAmaruzatakamapyAcAryeNeva niramAyIti ko vikalpAvakAza ityucyate, tarhi tannibandhanirmANaM zAradApraznottaradAnArthamAtmanaH sarvajJatAkItirakSArtha ca, kiM tvamaruzatakapraNayanaM zRGgAravyasanitayaivetyapyaGgIkAryamiti mahatI viDambanA yativarasya. tasmAdasya zatakasya pratAmarukaviH kazcidanya eva. sa ca kadA kutra samutpanna iti na jJAyate. kiM tu dhvanyAlokasya tRtIyoddayote 'muktakeSu hi prabandheSviva rasabandhAbhinivezinaH kavayo dRzyante / tathAhyamarukasya kavemuktakAH zRGgArarasasyandinaH prabandhAyamAnAH prasiddhA eva / ' ityAnandavardhanAcArya uktavAnudAhatavAMzca bahUnamaruzatakazlokAMstattatsthaleSu. tasmAtkhistAbdIyanavamazatakAtyAktano'marukaviriti jJAyate. For Private and Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zatakasyAsya bhUyasyaSTIkA vartante / tatrAsmAbhiH (1) arjunavarmadevakRtA rasikasaMjIvinI, (2) vemabhUpAlakRtA zRGgAradIpikA, (3) rudramadevakRtA, (4) ravicandrakRtA, (5) sUryadAsakRtA zRGgArataraGgiNI, (6) zeSarAmakRSNakRtA rasikasaMjIvinI, (7) kartRnAmarahitA, iti TIkAsaptakamAsAditam. tatrArjunavarmadevaH suprasiddhasya mAlavAdhipate janarendrasya vaMzyaH subhaTavarmasUnurAsIditi tatkRtaTIkAprArambhazcokebhyaH kAvyamAlAyAM 3 lekhe mudritAttadIyadAnapatrAca jJAyate. tacca dAnapatraM 1272 mite vikramAbde likhitamiti khristAbdIyatrayodazazatakapUrvAdhe'rjunavarma AsIdityapi suvyaktam. arjunavarmadevazca TIkAyAM 'yaduktamupAdhyAyena bAlasarasvatyaparanAmnA madanena' iti vadaMstattatsthaleSu madanopAdhyAyapraNItAnbahUzlokAnpramANatvenopanyastavAn. dAnapatrasamAptau 'racitamidaM-rAjaguruNA madanena' ityasti. tasmAtkasyacanAlaMkAranibandhasya praNetA arjunavarmagururmadanopAdhyAyo'pi tatsamaya AsIt. tatpraNItagranthastu nAdyApi dRkpathaM gataH. 'harihara garva parihara kavirAjagajAGkazo madanaH / madana vimudraya vadanaM hariharacaritaM smarAtItam // ' iti prAcInaM padyamapi kadAcidasyaiva madanopAdhyAyasya varNanaparaM syAt. vemabhUpAlastu zRGgAradIpikApArambhe itthamAtmAnamavarNayat'anyonyamelanavazAtprathamaM pravRddhaM madhye manAgvyavahitaM ca kuto'pi hetoH / prAptaM dazAmatha manorathalAbhayogyAM pAyAcciraM ratimanobhavayoH sukhaM vaH // AsIccaturthAnvayacakravartI vemakSitIzo jagadekavIraH / ekAdazeti pratibhAnti zaGkAM(?) yenAvatArAH paramasya puMsaH // rAjyaM vemaH suciramakarotprAjyahemAdridAno bhUmIdevai vamurubhujo bhuktazeSAmabhuta / zrIzailApAtprabhavati pAthetipAtAlagaGge sopAnAni prathamapadavImArurukSuzcakAra // mAcakSoNipatirmahendramahimA vemakSitIzAgra(nu)jo / rAmAyaiH sadRzo babhUva suguNaistasya trayo nandanAH / kIrtyA jAgrati reDipotanRpatiH zrIkomaTIndrastato nAgakSmApatirityupAttavapuSo dharmArthakAmA iva // vemAdhipo mAcavibhuzca nandanau zrIkomaTIndrasya guNaikasaMzrayau / bhUlokamekodarajanmavAJchyA bhUyo'vatIrNAviva rAmalakSmaNau // sa vemabhUpaH sakalAsu vidyAsvatipragalbho jgnossvgnndd:(1)| kadAcidAsthAnagataH kavInAM kAvyAmRtAsvAdaparaH prasaGgAt // amarukakavinA racitAM zRGgArarasAtmikAM zatazlokIm / zrutvA vikasitacetA tadabhiprAyaM prakAzatAM netum // mUlazlokAnsamAhatya prakSiptAnparihatya ca / vidhatte viduSAmiSTAM TIkA zRGgAradIpikAm // ' For Private and Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anenAyaM vemabhUpAla: keraladezIyaH kazcana zUdramahIpatirAsIditi bhAti. abhinavabANakavipraNIte vIranArAyaNacaritAbhidhe gadyakAvye vaNitastriliGgadezAntargata ahaGgI'nAmanagaryadhIzaH kadAcidayamanyo veti saMdehaH. rudramadevastu nAtmAnaM varNitavAn. kevalaM TIkAsamAptau 'amarukazatamidamitthaM svabuddhivibhavAdrasAbdhitattvajJaH / rudramadevakumAro vidagdhacUDAmaNiya'vRNot // ' iyamAryA vartate. ravicandraviSaye kimapi na jJAyate. sUryadAsaH. kadAcana siddhAntasundarakartRjJAnarAjadaivajJAtmajo rAmakRSNavilomakAvya-bhagavadgItATIkayoH praNetaiva syAt. zeSarAmakRSNastu kazcana vArANaseyaH zAstrI. etAsu saptasvapi TIkAsvarjunavarmapraNItA zreSThatameti saivAsmAbhirmudritA. vemabhUpatikatApi samIcInava. rudramadevakRtAtisaMkSiptA. ravicandrakRtAyAM zAntaraso'pi vyAkhyAtaH. sa ca zucirasasyandiSvamarukazlokeSu parizIlyamAneSu 'rahasi prauDhavadhUnAM ratisamaye vedapATha iva' sahRdayAnAM ziraHzUlameva janayati. sUryadAsenArjunavarmapraNItaTIkAyAH sarvasvamapahRtam. zeparAmakRSNena vemabhUpAlaTIkA samyageva luNThitetyubhAvapi parArthaharaNapravaNAvatisAhasikau pATacarAviti na saMdehaH. saptamI kartRnAmarahitA TIkA tu TippaNamAtra kenacijjainena praNIteti bhAti. evaM zaMkarakRtA hariharabhaTTakRtA amarudarpaNaM ceti TIkAtrayamanyadapyasti. tavAsmAbhirnAsAditam. asmadRSTAnyamaruzatakamUlapustakAnyapi kAnicidarjunavarmadevaTIkAyAH, kAnicicca vemabhUpAlaTIkAyAH prAyo'nukUlAni santi. TIkAdvaye ca zlokavinyAsabhedaH. kAnicicca padyAnyekena vyAkhyAtAnyapareNa parityaktAni. amaruzatakapustakeSvanupalabhyamAnAni kAnicana padyAni subhASitAvalyAdiSvamarukanAmnA, kAnicicca zatakapustakeSUpalabhyamAnAnyapyanyakavinAmnA samuddhRtAnItyAdi sarva pariziSTeSu zlokAnukramaNikAyAM cAsmAbhirdazitamastIti zivam. asmanmudraNAdhArabhUtAni pustakAni tvetAni(1) arjunavarmaTIkAsametaM kazmIralikhitaM prAyaH zuddhaM navInamasmadIyam. tatpatrANi 26. (2) arjunavarmaTIkAsametaM jayapurarAjagurubhaTTalakSmIdattasUnubhaTTazrIdattazarmaNAM prAyaH zuddhaM 1695 vikramasaMvatsare likhitam. tatpatrANi 64. (3) arjunavarmaTIkAsametameva DaoNkTar pI. pITarsanmahAzayena mathurAtaH samAnIya dattaM 1665 vikramAbde likhitaM nAtizuddhamaSTapatravikalam. (4) vemabhUpAlakRtaTIkAsametaM jayapurarAjaguruparvaNIkaropAhvanArAyaNabhadyAnAM nAtizuddham . tatpatrANi 31. (5) tAdRzameva mumbaInagaravAstavyapaNDitajyeSThArAmamukundajIzarmaNAm. tatpatrANi 34. (6) rudramadevakRtaTIkAsametaM zuddhaM 1579 vikramAbde likhitaM muratanagaravAsinA kevala dAsAtmajena bhagavAnadAsazreSThinA samAnIya dattam. (7) itastataH saMpAditAni tricaturANi mUlapustakAni. For Private and Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| amarukakaviviracitam amaruzatakam / mahArAjazrImadarjunavarmadevapraNItayA rasikasaMjIvanIsamAkhyayA vyAkhyayopetam / - - devI ratirvijayate mRganAbhicitrapatrAvalI pRthupayodharasImni yasyAH / bhAti trilokavijayopanatasvakAntaprakrAntasAyakanizANanakAlikeva / / bhrUlAsyotsavinI savibhramagatirmUInitambastanA saMkIrNe vayasi smitAbhaNitiH sA pArvatI pAtu vaH / yasyAH karNataTaM dRzAvagamatAM tUrNa tadantaHpathe gatvA draSTumivezvaraM hRdi kRtAdhiSThAnamAkuzcite / / amarukakavitvaDamarukanAdena vinidbhutA na saMcarati / zRGgArabhaNitiranyA dhanyAnAM zravaNayugaleSu // ApadyantAM vikAsaM kathamiha kumudAnIva kArkazyadIpyatsUryArabdhaprabandhavyasananipatitAnyuttamAnAM manAMsi / AvirbhAvaM bhajante yadi na budhagurormanmathaprauDhikArAH krIDAdhAmnaH kalAnAmamarukasukaveH ke'pyamI shlokpaadaaH|| kSiptAzubhaH subhaTavarmanarendrasUnurrivratI jagati bhojakulapradIpaH / prajJAnavAnamarukasya kaveH prasArazlokAJchataM vivRNute'rjunavarmadevaH // avyuptattimatAmantaHprabodhAya sacetasAm / kAvyAbhidheyAlaMkAralakSaNaM likhyate manAk // tatrAdimo'yamAzaMsanazlokaH jyAkaSTibaddhakhaTakAmukhapANipTaSTha preknnkhaaNshucysNvlito'mbikaayaaH| tvAM pAtu maJjaritapallavakarNapUra lobhabhramadramaravibhramabhRtkaTAkSaH // 1 // 1. 'tarjanImadhyamAmadhye puGkho'GgaSThena pIDyate / yasminnanAmikAyogaH sa hastaH kaTa. kAmukhaH // ' iti zRGgAradIpikA. 2. 'mRDAnyAH' iti zRGgAradIpikAsaMmataH pAThaH, For Private and Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 2 kAvyamAlA / 'yadgatAgativizrAntivaicitryeNa vivartanam / tArakAyAH kalAbhijJAstaM kaTAkSaM pracakSate // ' sarvamaGgalAyAH kaTAkSastvAM pAtu rakSatu / kiMviziSTaH / jyAkRSTItyAdi / bANAsanaguNAkarSaNena racito yaH khaTakAmukho nAma hastastasya pRSThaM tatra parisphuranyaH karajakiraNakalApastena saMvalitaH karambitaH / khaTakAmukhalakSaNaM caitat - 'asyA eva yadA muTairUrdhvo'GguSThaH prayujyate / hastakaH zikharo nAma tadA jJeyaH prayoktRbhiH // zikharasyaiva hastasya yadAGguSThanipIDitA / pradezinI bhavedvakA kapittho jAyate tadA // utkSiptA ca yadA vakrAnAmikA sakanIyasI / etasyaiva kapitthasya tadA syAtkhaTakAmukhaH // ' atha kaTAkSasyopamAnagarbha vizeSaNamAha - punaH kiMviziSTaH / maJjaritetyAdi / maJjarI udbhidyamAnamukulasaMtatiH / sA saMjAtAsyeti tArakAdibhya itac / maJjarito yaH pallavaH sa eva karNapUrastatra lobhastena bhramanyo bhramarastasya vibhramo vilAsastaM bibhartIti kvip / iti tAvadvAkyArthaH / rahasyaM caitatparamArthasahRdayA manyanteyaM rasamupanibaddhameSa kaviH pravRttaH sa yadyapyakRtrimAnurAgastrIpuMsaparasparAnurAgakallolitaH parAM koTimadhirohati tathApi nAyikAyAH prAdhAnyam / tatprAdhAnyaprakAzanaparazcAyamaucityAtkaTAkSamukhyatvenAbhISTadevatAzaMsanazloko'pi prathamaM likhitaH, 'kSipto hastAvalagnaH' ityAdizlokastu caramam / kiM ca dharmArthayoruparivartamAnasya mokSAtkicidarvAcInasya puruSArthavizeSasya nidhAnamapatyenaiva pitRRNAmAnRNyahetubhUtA nitambinIvihAya kimanyadupAdeyam / yaduktamupAdhyAyena bAlasarasvatyaparanAmnA madanena -- 'saMsAre yadudeti kiMcana phalaM tatkRcchrasAdhyaM nRNAM kiM tvetatsukhasAdhyamasti yugalaM samyagyadi jJAyate / yalakSmIsamupArjanaM pulakinAM raktasvaraM gAyatAM yatkAntAratinistaraGgamanasAmutpadyate nandanaH // ' kAmazAstre'pyuktam- 'kiM syAtparatretyAzaGkA yasminkArye na jAyate / na cArthaghnaM sukhaM ceti ziSTAstasminvyavasthitAH // ' parastrIgato'pyayaM rasa upanibadhyamAno na pAtakAya / evaMvidhasaMvidhAnakaiH strINAM cAritrakhaNDanaM bhavati tasmAtprayatnenaitAH saMrakSaNIyA ityupadezaparyavasitatvAt / anyathA vAtsyAyano maharSistattadupAyaiH parastrIsAdhanaM kathaM praNItavAn / uktaM ca- ' - ' saMdRzya zAstrato yogAnpAradArikalakSitAn / na yAti cchalanaM kazcitsvadArAnprati zAstravit // ' yadyapi dhanurvede khaTakAmukhaH praNIto'sti tathApyatra nRtyasaMskAra evAyaM hastako devyAH / evaM ca mahAnvizeSaH / lapsyalIlayaiva devyA duratikramadaityakulakSayaH kRta iti prabhAvAtizayapratIteH / 'yato hastastato dRSTiryato dRSTistato manaH' ityuktatvAtkhaTakAmukhe kaTAkSanivezanaM yuktam / sahRdayaMmanyaizca punaratra muraTAprabhRtipaJcamuSTInAM madhye keyaM muSTi: kaizikapramukhapaJcanyAyeSu kazcAyaM nyAya ityAdizarAsanazAstracarcA kriyate / vayaM tvevaM brUmaH -- yatra zRGgarikarasaH kaviH puruSAyitapravRttakAminIvadanameva tvAM pAtu kiM hariharaskandAdibhirdaivatairiti devatAzaMsanamapyapArthakaprAyaM pratipAdayati tatra ko nAma dhanurvedamanirvedaH pallavayitumutsahata iti / preGkhannakhAMzupANipRSThakaTAkSayorma arita1. 'mucaTI' iti dvitIyapustake. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / pallavakarNapUrabhramarAbhyAM sahopamAnopameyabhAvaH / tena komalAruNapANinirmalanakhAntarataraGgitacapalApAGgacamatkAreNa candracUDacittAnumodananibandhinI devyAH saundaryavibhramasaMpattiH pratipAditA / devInAM hi lAvaNyavarNanAbhinivezastatprANezvaraprItipratipAdanAkAvayaiva kavInAm / itarAkAGkSayA tu kalaGkina eva te syuH| upanibaddhaM ca bheTTabANenaivaMvidha eva saGgrAmaprastAve devyAstattadbhaGgibhirbhagavatA bhargeNa saha pro. tipratipAdanAya bahudhA narma / yathA-'dRSTAvAsaktadRSTiH prathamamatha tathA saMmukhInAbhimukhye smerA hAsapragalbhe priyavacasi kRtazrotrapeyAdhikoktiH / udyuktA narmakarmaNyavatu pazupate: pUrvavatpArvatI vaH kurvANA sarvamISadvinihitacaraNAlaktakeva ksstaariH||' ata evAmbikAyA iti padaM nyastam / ko'bhiprAyaH / anyeSAM sarveSAmapi mAturbhagavatazca nIlakaNThasya priyAyAH / anyathA kaTAkSAdivarNanaprastAve ko'vakAzo'mbikAdInAM padAnAmiti / saMvalito'mbikAyA ityatra, lobhabhramabhamaretyAdau cAnuprAso nAma zabdAlaMkAraH / yadAha bhaharudraTaH-'ekadvitryantaritaM vyaJjanamavivakSitasvaraM bahuzaH / Avartyate nirantaramathavA yadasAvanuprAsaH // ' atra vIrarasasyAnuguNo vikaTapadAnAM prakRSTo nyAso'nuprAsaH / alaMkArANAM sAmAnyalakSaNaM caitat-kAvyazobhAkarAndharmAnalaMkArAnpracakSate / ' jyAkRSTI. tyAdau maJjarItyAdau ca yathAzaktisamAsAdgauDIyA rItiH / yaduktam-'dvitripadA pAcAlI lATIyA paJca sapta vA yAvat / zabdAH samAsavanto bhavati yathAzakti gauDIyA // ' ye ca daNDinAcAryeNa-'zleSaH prasAdaH samatA mAdhurya sukumAratA / arthavyaktirudAratvamojaHkAntisamAdhayaH // iti vaidarbhamArgasya prANA daza guNA: smRtAH // iti guNAH pratipAditAste cAtra zRGgArarasocitA bAhulyena bhaviSyanti / tasmAdvaidarbhamArge sarvathA samAsa eva na syAditi na vAcyam / ojasaH samAsabhUyastvAt / tojoguNa eva gauDIyo mArga iti cet, gauDIye kevalaM yathAzakti samAsa eva vaidarbha punaH zleSaprasAdAdayo'pIti / nanu guNA api kAvyazobhAhetavastatkathaM 'kAvyazobhAkarAn' ityAdyalaMkAralakSaNaM samAnajAtIyavyavacchedakaM syAt / ucyate-nahi guNA: kaTakakeyUrAdivadAbharaNatvenAlaMkurvanti / kiM tu zauryaudAryavatprakarSamAdadhate / uktaM cAnandavardhanAcAryeNa-'upakurvanti taM santaM ye'GgadvAreNa jAtucit / hArAdivadalaMkArAste'nuprAsopamAdayaH // tamarthamavalambante ye'GginaM te guNAH smRtAH / aGgAzritAstvalaMkArA mantavyAH kaTakAdivat // ' arthAlaMkArazcAtra klpitopmaa| yaduktam-'sA kalpitopamAkhyA yairupameya vizeSaNairyuktam / tAgbhistAvadbhiH syAdupamAnaM tathA yatra // yathA-'mukhamApUrNakapolaM mRgamadalikhitApatrametatte / bhAti lasatsakalakalaM salAJchanaM candrabimbamiva // ' sAmAnyalakSaNaM caitat-'ubhayoH samAnamekaM guNAdisiddhaM yathA yadekatra / arthe'nyatra tathA tasAdhyata iti sopamA jJeyA // ' zrutAlaMkArairatrotprekSA kaizciduktA / sA ca na bhavati / siddhopamAnasadbhAvAbhAvAt / yaduktam-'atisArUpyAdaikyaM vidhAya siddhopamAnasadbhA 1. caNDIzatake. For Private and Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| vam / Aropyate ca tasminnatadguNAdIti sotprekSA // ' yathA-'campakazikharApamidaM kusumasamUhacchalena madanazikhI / ayamuccairArUDhaH pazyati pathikAndidhakSuriva // ' yatra saMbhAvanamAtreNa 'limpatIva tamo'GgAni' ityAdivadupamAnopameyabhAva eva nAsti tatrAtizayotprekSAvyavahAraH / bhaTTarudraTamate hi catasro'laMkArANAM jAtayaH-vAstavamaupamyamatizayaH zleSa iti| atra yadyapi daityadalanopakrame bhrUbhaGgalocanalauhityAdivikArAbhAvAdupamAyAH saundaryavibhramasaMpattiM dhairyAtizayazAlinI pratipAdayantyA 'utsAhAtmA vIraH sa ca tridhA dharmayuddhadAneSu' iti vacanAyuddhavIrarase gauDIrItivyaJjitaujasi tatparatA / tathApi na rasasya prAdhAnyam, kiM tu trayastriMzatkoTitridazairapyazakye karmaNyadhyavasitAyA devyAH prabhAvAtizayamAtrAtmano vAkyArthasya / tenopamAyA rasavadalaMkAratvam / yaduktam'pradhAne'nyatra vAkyArthe yatrAGgaM tu rsaadyH| kAvye tasminnalaMkAro rasAdiriti me matiH // ' bhramarasAdhAropaNena kaverasitaH kaTAkSo'bhipretaH / varNayanti sitamasitaM sitAsitaM ca kaTAkSam / tatra sito yathA dhanaMjayasya-'ujjRmbhAnanamullasatkucataTaM lolabhramadbhUlataM svedAmbhaHsnapitAGgayaSTi vigaladrIDaM saromAJcayA / dhanyaH ko'pi yuvA sa yasya vadane vyApAritA: sAMprataM mugdhe dugdhamahAbdhiphenapaTalaprakhyAH kaTAkSacchaTAH // ' asito yathA kasyApi-'gataH kAlo yatra praNayini mayi premakuTila: kaTAkSaH kAlindIlaghulaharivRttiH prabhavati / idAnImasmAkaM jaraThakamaThIpRSThakaThinA manovRttistatti vyasanini mudhaiva kSapayasi // ' sitAsito yathA-'adRzyanta purastena khelAH khaJjanapatayaH / asmaryanta viniHzvasya priyAnayanavibhramAH // ' iti || kSipto hastAvalagnaH prasabhamabhihato'pyAdadAnoM'zukAntaM gRhNankezeSvapAstazcaraNanipatito nekSitaH saMbhrameNa / AliGganyo'vadhUtastripurayuvatibhiH sAzrunetrotpalAbhiH kAmIvArdrAparAdhaH sa dahatu duritaM zAMbhavo vaH zarAgniH // 2 // sa zAMbhavaH zarAgniyuSmAkaM duritaM dahatu haratu / sa kH| ya ArdrAparAdhaH kAmIva tripurayuvatibhirbASpajhalajjhalAyitalocanendIvarAbhiH karavyatiSaktaH preritaH / balAtkAreNa vastrAJcalamavalambamAnastADitaH / nirastazca ziroruheSu lagan / pAdapraNatastu paryAkulatayA nAvalokito'pi / nirbhasitazca pariSvajamAna iti / atra bhagavataH pinAkapANerbANAnalabhasmIkRtodbhaTadAnavendrasya prabhAvAtizayadyotako vIraraso'GgIkRtaH / kSipto hastAvalagna ityAdinA danujendradayitAnAmIArUpo vipralambhazRGgAraH, sAzrunetrotpalAbhirityanena prANezvarazokAtmA karuNarasazcAGgam / na cAnayoranyonyaM virodhaH / anyaparatvAt / yathAhi maharSINAmAzrameSvahinakulAdInAm / yadaktam-'vivakSite rase labdhapratiSThe tu| virodhinAm / vAcyAnAmaGgabhAvaM ca prAptAnAmuktiracchalA // ' vizeSatastu prastutaparipoSakAriNAvetau / IrSyArUpastAvadatra vipralambhazRGgAraH karuNameva puSNAti / yaduktam For Private and Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / 1 "prakRtiramaNIyAH padArthAH zocanIyatAM prAptAH prAgavasthAbhAvibhiH saMsmaryamANairvilAsairadhikataraM zokAvezamupajanayanti / yathA - 'ayaM sa rasanotkarSI pInastanavimardanaH / nAbhyUrujaghanasparzI nIvIvisraMsanaH karaH // " iti / iha hi yAstattadupAyaparicaryAcatureNa kAntena kupitAH prasAditAstA eva danujarAjarAjIvalocanAzciramananubhUtAnyaviSayatayA vipadvayasane'pi mAnanImAnadarzanaM darzayantyo dAruNadahanena paribhUyanta iti pratIteH karuNo'pi pratipakSagatastripurariporabhinandyavandyodayasya vIraM puSNAti / atrAsUyAzruNI vyabhicArisAttvikau bhAvau prakarSeNa rasatAM gatau / yaduktam- 'nirvedo'tha tathA glAniH zaGkAsUyAmadazramAH / AlasyaM caiva dainyaM ca cintA mohaH smRtirdhRtiH // vrIDA capalatA harSa Avego jaDatA tathA / garyo viSAda autsukyaM nidrApasmAra eva ca // suptaM vibodho harSazcApyavahitthamathogratA / matirvyAdhistathonmAdastathA maraNameva ca / trAsazcaiva vitarkazva vijJeyA vyabhicAriNaH / trayastriMzadamI bhAvAH prayAnti rasasaMsthitim // stambhaH svedo'tha romAJcaH svarabhaGgo'tha vepathuH / vaivarNyamazru pralaya ityaSTau sAttvikAH smRtAH // alaMkArazca kSipto hastAvalagna ityAdyekaikavAkyapratipAditazarAgnisAparAdhakAmivRttAntenArthazleSeNAnugrAhyopamA / arthazleSalakSaNam - ekArthavAcakAnAmeva zabdAnAM yatrAneko'rthaH so'rthazleSaH' iti / tena 'yatraikamanekArthairvAkyaM racitaM padairanekasmin / arthe kurute nizcayamarthazleSaH sa vijJeyaH // ' iti bhaTTarudraTena yalakSaNaM kRtaM tacchabdazleSameva prApnoti / anekArthAnAM hi zabdAnAmanvayavyatirekAbhyAM tasya pravRttinivRttI / yathA - 'tavaiSa vidrumacchAyo marumArga ivAdharaH / karoti kasya no bAle pipAsAkulitaM manaH // ' atra hi pravAlazabdena zleSo na bhavati / abhagnapado yathA - 'tava tanvi kucAvetau bhUdharAviva rAjataH / anyonyamaNDalAkrAntau saMdhihInau karArthinau // ' atrApi pariNAhAntarahastazabdaiH zleSo na bhavati / arthazleSe tu kSipto hastAvalagna ityAdiSu preritaH karavyatiSakta ityAdibhiH padaiH zleSo na nivartate / saMkarazcAyam / yaduktam- 'mizrAlaMkArANAM tilataNDulavacca dugdhajalavadvA / vyaktAvyaktAMzatvAtsaMkara utpadyate dvedhA // ' atrApi vAkyArthasyaiva prAdhAnyam, saMkIrNasya rasAdezcAGgatvam / tena rasavadalaMkArasthitiH pUrvavadeva / yacca prAgvIrarasasyAGgatvaM pratipAditaM tadvipralambhakaruNAveka eva / Ardrazabdo navodbhinnakisalayAdau prasiddhaH / atra tu svArthe skhaladgatitvAdamUrtasyAparAdhasya nUtanatvaM lakSayati / tena cAtiduHsahatvaM vyaGgatham / ata evArdrAparAdhaH kAmI vahnisamAnatvena pratipAditaH / saMtApAtizayajanakatvAt / lakSaNA ceyaM vRttiH / yaduktaM kAvyaprakAze - 'mukhyArthabAdhe tayoge rUDhito'tha prayojanAt / anyo'rtho lakSyate yatsA lakSaNA ropitA kriyA // ' iyameva ca vidagdhavakroktiriti spRhaNIyA kavInAm / vAcakalAkSaNikavyaJjakAnAM zadAnAmadhA lakSaNA vyaktiriti tisro vRttayaH / arthA api tAvanta eva vAcyalakSyavyaGgathA iti / AdadAnoM'zukAntamityatra 'AGo do'nAsyaviharaNe' ityAtmanepadam / tena vyAdAnaM mukhaprasAraNe vartata iti doSo nAzaGkanIyaH / gRhNankezeSvityatra kriyAyA For Private and Personal Use Only 5 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| stripurayuvataya eva karmatvenAvadhAryAH, na tu kezAH / yathA-'gRhIta iva kezeSuiti / AliGganyo'vadhUta ityatra caraNanipatito'pi dRSTimAtreNApi na saMbhAvyate sa kathamAliGgitumicchatItyarthaH / kasyAMcitkRte kRtvA(?) pratipAditamunmAditaH kAmAturastasyAliGganamucitamiti samAdhAnam / asya kavestAvadanyaH ko'pi prabandho na dRzyate / tannUnamanayoH zlokayoH saMkIrNarasopanibandho'nena darzitaH / agre sarvatra zRGgArarasasyaivopanibandhanIyatvAt / saMkIrNarasopanibandhastu nikaSo rasakavInAm / kiM cAmISAM zlokAnAM tAvatI rasopakaraNasAmagrI yAvatI prabandheSu bhavati / ata evoktaM bharataTIkAkAraiH-'amarukakavarekaH zlokaH prabandhazatAyate' iti // AlolAmalakAvalI vilulitAM bibhraccalatkuNDalaM kiMcinmRSTavizeSakaM tanutaraiH svedAmbhasaH shiikraiH| tanvyA yatsuratAntatAntanayanaM vakraM rativyatyaye tattvAM pAtu cirAya kiM hariharaskandAdibhirdevataiH // 3 // tatkRzAGgayAH puruSAyitasaMbhogamadhye khedAlasalocanaM mukhaM tvAmanekakAlaM trAyatAm / kiM vaikuNThazitikaNThaSaNmukhapramukhai kibhiH / api tu na kimapi / nahi te rasAtirekonmattapuruSAyitasaMrabdhavidagdhanitambinIvadanacandravirahadahanadandahyamAnaM rakSituM kSamante / etenAnurAgavihvalA taruNI tavAbhilASocitamAnuguNyena saMpAdayatvityarthaH / yaduktam"pAMtu vo dayitAmukham' iti saaNmukhye|" kiM kurvANam / caJcalAM cUrNakuntalamAlAM viluptaracanAvizeSAM dadhAnam / punazca kIdRzam / kampamAnakarNAbharaNam / bhUyaH kathaMbhatam / stokotpuMsitatilakam / kaiH / sUkSmasUkSmaiH zramasAttvikasaMkIrNairjalabindubhiH / anuzayAkSepo'laMkAraH / 'mukhendau tava satyasminitareNa kimindunA / ' paramatra vAkyArthasya na prAdhAnyam / kiM tu rasasyaiva / nApi rasavadalaMkAravyavahAraH / api tu raso'laMkAryaH / alaMkArazca yathArtha eva / 'nAyakasya saMtatAbhyAsAtparizramamupalabhya rAgasya cAnupazamamanumatA ca tena tamavapAtya puruSAyitena sAhAyakaM dadyAt / ' iti vAtsyAyanaH / atra pragalbhA nAyikA / 'yauvanAndhA smaronmattA pragalbhA dayitAGgake / vilIyamAnevAnandAdratArambhe'pyacetanA // ' parityaktavrIDA ceyam / yaduktam -'evamanye'pi parityaktatrIDAyantraNA vaidagdhyaprAgalbhyaprAyAH pragalbhA vyavahArA veditavyAH / ' saMbhogazRGgAro rasaH / yaduktam-'anukUlau niSevete yatrAnyonyaM vilAsinau / darzanasparzanAdIni sa saMbhogo madAnvitaH // ' zRGgArasya sAmAnyalakSaNametat-'ramyadezakalAkAlaveSabhogAdisevanaiH / pramodAtmA ratiH saiva yUnoranyonyaraktayoH // prakRSyamANaH zRGgAro madhurAGgaviceSTitaiH / ayogo viprayogazca saMyogazceti sa tridhA // ' rasasyaivAtha sAmAnyalakSaNametat-vibhA 1. 'svedAmbhasA jAlakaiH' iti zRGgAradIpikA. 2. 'hariharabrahmAdibhirdaivataiH' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / vairanubhAvaizca sAttvikairvyabhicAribhiH / AnIyamAnaH svAdyatvaM sthAyibhAvo rasaH smRtaH // ' saca vyaGgayavyaJjakabhAvena bhAvyabhAvakabhedena vA cy'maannaatmko'sNlkssykrmdhvnisNjnyitH| yadaktaM dhvanikRtA-'yatrArthaH zabdo vA tamarthamupasarjanIkRtasvArtho / vyataH kAvyavizeSa: sa dhvaniriti sUribhiH kathitaH / / ' asti dhvaniH / sa cAvivakSitavAcyo vivakSitAnyaparavAcyazceti dvividhaH / 'arthAntare saMkramitamatyantaM vA tiraskRtam / avivakSitavAcyasya dhvanervAcyaM dvidhA matam // asaMlakSyakramadyotyaH krameNa dyotito'paraH / vivakSitAbhidheyasya dhvanerAtmA dvidhA mataH // rasabhAvatadAbhAsabhAvazAntyAdirakramaH / dhvanerAtmAGgibhAvena bhAsamAno vyavasthitaH // [krameNa paripATyA yaH svAnusvAnAbhasaMnibhaH / zabdArthazaktimUlatvAdidhA so'pi vyvsthitH||' yadAha bharataH-'bahavo'rthA vibhAvyante vAgarthAbhinayAzrayAH / anena yasmAttenAyaM vibhAva iti saMsmRtaH // vAgaGgasattvAbhinayairasmAdI vibhAvyate / vAgaGgopAGgasaMyuktaH so'nubhAva iti smRtaH // ' vividhamAbhimukhyana rasaM carantIti vyabhicAriNaH / vibhAvairlalanodyAnAdibhirAlambanoddopanakAraNaiH sthAyI ratyAdiko bhAvo janito'nubhAvaiH kaTAkSabhrUbhujAkSepAdibhiH sahakAribhirupacito rasaH / yadAha bharataH-'sarvathA nAstyeva hRdayahAriNaH kAvyasya sa prakAro yatra pratIyamAnamarthasaMsparzanasaubhAgyaM tadidaM kAvyarahasyaM param' iti // ] parapuruSaprathamAnurAgiNI kAmapi nAyikAM rahaH sahacarI prAha alasavalitaiH premAArmuhurmukulIkRtaiH kSaNamabhimukhairlajjAlolenimeSaparAGmukhaiH / hRdayanihitaM bhAvAkUtaM vamadbhirivekSaNaiH kathaya sukRtI ko'yaM mugdhe tvayAdya vilokyate // 4 // he mugdhe, kathaya ka eSa puNyarAzirbhavatyA vIkSyate / kadA / adya / ko'bhiprAyaH / adyaprAko'pyevaM tvayA nAvalokita iti / kaiH / IkSaNaiH / bhAvabhedAbahuvacanam / kiM kurvadbhiriva / udgiradbhiriva / kiM tat / hRdayanihitaM bhAvAkUtamabhilASocitaM saMkalpavizeSam / vayaHsaMdhau hi nAyikAzcirasaMcitaM lajAsaMvRtaM bahutaramabhilASaM hRdaye dhArayanti / yazca yenAdhmAto bhavati sa tamudritIti yuktameva / punaH kiMviziSTaiH / alasavalitairasauSThavatirazcInaiH / mantharatiryagbhatairiti bhAvaH / yathA kazcitkenApi lobhena sthAnamatyaktukAma itareNa kAryavazAbalAtkAreNa prerya utthApyate na ca prAJjalo gacchati tathekSaNAnyapi hi sphArotphullAni bhUtvA priyadarzanarasapAnoyuktAni sAdhvasena prasahya sAcIkriyante / punaH kiNbhuutaiH| premAdraudraiH priitisnigdhsnigdhaiH|ydaah bhagavAnbharataH sthAyibhAvadRSTInAmapakrame'vyAkozA snehamadhurA smitprvaabhibhaassinnii| apAGgabhrakRtA dRSTiH snigyeyaM rtibhaavjaa||' punaH kIdRzaiH / muharmakalIkRtairdarzanasukhavizeSAnubhavena vAraMvAramardhanimIlitaiH / yathA ka 1. koSThakAntaHsthitaH pAThaH pustakAntare nAsti. For Private and Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| zcidabhilaSitaM vastu ciraprApyamAsvAdya nitAntasauhityena mAndhamApnoti / na tu nimIli. taireva / nimeSaparAGmukhairityatrAnupapadyamAnatvAt / punastarSAtirekeNa kSaNamabhimukhaiH / na ta ciram / yatastrapAtaralaiH / ko'bhiprAyaH / Abhimukhya priyasyAnurAgarUpaceSTAvizeSAtU(ba) kiMcidupalabhya lajAlolAni jAtAnItyubhayAnurAgaH / nahi niranurAge puMsi nAyikAnAM dRSTayo lajAmanubhavanti / punaH kiMbhUtaiH / darzanarasAntarAyakAtaryeNa nimeSaparAGmukhaiH / anubhavaikavedyAzcaivaMvidhA dRSTayaH / yathAsmatpUrvajarUpavarNane nAcirAjasya-'satrAsA iva sAlasA iva lasadgarvA ivArdA iva vyAjihmA iva lajitA iva paribhrAntA ivArtA iva / tvadrape nipatanti kutra na jagaddevaprabho sudhruvAM vAtAvartananartitotpaladaladroNi druho dRSTayaH // ' tvayeti padaM na yuSmadarthamAtram / kiM tvarthAntarasaMkramitavAcyam / ka evaMvidhaH puNyarAzirasti yastvayA jagadekaspRhaNIyasaundaryasaMpadAnekAbhyupAyenAzakyApahAracittatvAnirvikArayA saspRhamavalokyate / ata eva sukRtIti / mugdhe iti padasya punarayamabhiprAyaH-yaditthaM mugdhA tvaM yadevamabhimataM janaM svacchandamavalokayasi / evaM hi lokaiH sUkSmeGgitaharupalakSiSyase / tasmAtpracchannamAsva ahameva te samIhitaM saMpAdayiSyAmIti / atra kavinibaddhavaktaprauDhoktiniSpanno'rthazaktivyaGgyaH / yadenamevamavalokayasi tattvamasminnanuraktetyanunumAnAlaMkAraH prathamAnurAgadarzanAtmakasaMbhogazRGgArasyAGgam / yaduktam -'arthazaktaralaM. kAro yatrApyanyaH prakAzate / anumAnopamAvyaGgayaH sa prakAro'paro dhvaneH // dhvanyAtmabhUte zRGgAre samIkSya vinivezitaH / rUpakAdiralaMkAravargoM yAti yathArthatAm // ' yathA'lAvaNyakAntiparipUritadiGmukhe'sminsmere'dhunA tava mukhe taralAyatAkSi / kSobhaM yadeti na manAgapi tena manye suvyaktameva jaDarAzirayaM payodhiH // ' atra mukhaM candra eveti rUpakam / anumAnasyodAharaNaM caitat -'vacanamupacAragarbha dUrAdudgamanamAsanaM sakalam / idamadya mayi yathA te tathAsi nUnaM priye kupitA // ' parameSa vAcyo'laMkAraH / ata evoktam-'zarIrakaraNaM yeSAM vAcyatvena vyavasthitam / te'laMkArAH parAM chAyAM yAnti dhyanyaGgatAM gatAH // ' nATyAlaMkArastu hAvo nAma / 'hevAkastu sazRGgAro bhAvokSibhUvilAsakRt / ' iyaM svastrI na bhavati / nApyanuraktaH puruSo vaktA / ko'yaM sukRtItyanupapadyamAnatvAt / dUtI cAtra nisRSTArthI / yaduktam -'nisRSTArthA parimitArthA patrahAriNI svayaMdUtI bhAryAdUtI mUkadUtI bAladUtI ceti dUtIvizeSAH / nAyakasya nAyikAyAzca yathAmanISitamarthamupalabhya svabuddhyA kAryasaMpAdinI nisRSTArthA / sA prAyeNa saMstutabhASaNayornAyakanAyikayoraprayuktA / saMstutasaMbhASaNayorapi kautukAdanurUpAvimau yuktau parasparasyati / prathamAnurAgalakSaNaM caitat-tatsaMmukhI taM na vIkSate / prekSitA vrIDAM darzayet / rucyamAtmano'GgamanyApadezena prakAzayati / pramattaM pracchannaM nAyakamatikrAntaM ca vIkSate / pRSTA ca kiMcitsasmitamavyaktAkSaramanavasitArtha mandamanyatomukhI kathayati / tatsamIpe ciraM sthAnamabhinandati / dUre sthitA pazyatu / mAmiti manyamAnA parijanaM samukhavikAramAbhASate / taM ca dezaM na muJcati / ya For Private and Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amrushtkm| kicidRSTvA vihasitaM karoti / tatra kathAmavasthAnArthamanubadhnAti / bAlasyAGkagatasya cumbanamAliGganaM ca karoti / paricArikAyAstilakaM ca racayati / parijanAnavaSTabhya tAstAzca lIlA darzayati / tanmitreSu vizvasiti / vacanaM teSAM bahumanyate karoti ca / tatparicArakaiH saha prItiM saMkathAM dyUtaM cArabhate / svakarmasu caitAnprabhaviSNuriva niyuGkte / teSu ca nAyakasaMkathAmanyasya kathayatsvavahitA tAM zRNoti / dhAtreyikayA protsAhitA nAyakasyodavasitaM pravizati / tAmantarA kRtvA tena saha dyUtaM krIDAmAlApaM cAyojayitumicchati / analaMkRtA darzanapathaM prihrti| karNapatramaGgulIyakaM saje vA tena yAcitA sa dhIramiva gAtrAdavatArya sakhyA haste dadAti / tena ca dattaM nityaM dhArayati / anyavarasaMkathAsu viSaNNA bhavati / tadvipakSazca saha na saMsRjyata iti / 'dRSTvaitAnbhAvasaMyuktAnAkArAniGgitAni ca / kanyAyAH saMprayogArtha tAMstAnyogAnvicintayet // " sA ca mugdhA nAyikA / 'mugdhA navavayaHkAmA ratau vAmA mRduH krudhi / ' yathA-'dRSTeH sAlasatAM bibharti na zizukrIDAsu baddhAdarA zrotre preSayati pravartitasakhIsaMbhogavArtAsvapi / puMsAmaGkamapetazaGkamadhunA nArohati prAgyathA bAlA nUtanayauvanavyatikarAvaSTabhyamAnA zanaiH // ' 'narmasphoTastu bhAvAnAM sUcitAlparaso lavaiH' ityanena narmasphoTaH / yathA mAlatImAdhave makarandena mAdhavasya mAlatyAmanurAgo lakSita:-'gamanamalasaM zanyA dRSTiH zarIramasauSThavaM zvasitamadhikaM kiM tvetatsyAkimanyadito'thavA / bhramati bhuvane kaMdarpAjJA vikAri ca yauvanaM lalitamadhurAste te bhAvAH kSipanti ca dhIratAm // ' prathamAnurAgazloko'pyeSa kramaucityAtprathamaM likhitaH / / aGgulyagranakhena bASpasalilaM vikSipya vikSipya kiM tUSNIM rodiSi kopane bahutaraM phUtkRtya rodiSyasi / yasyAste pizunopadezavacanairmAne'tibhUmi gate nirviNNo'nunayaM prati priyatamo madhyasthatAmeSyati // 5 // kupitanAyikAprasAdane sAma dAnaM bhedaH praNatirupekSA rasAntaraM ceti SaDupAyAH / tanmadhye'tra bheda eva / iha hi nAyakenAnupravizya zikSitA sakhI vakrI vakSyamANaprakAreNa mAnatyAjanAya nAyikAM bhiissyti| he kopane IrSyAvati, aGgulyagranakhena bASpasalilamapanIyApanIya lAghavalajAtizayena mAnAdhmAtahRdayA kiM kaNThArdhaniruddhagaddaM rodiSi / kiMzabdo'lpArthaH / na tu hetupreraNArthaH / mAnarUpasya hetoH svayaM jJAtatvAt / AtmIyacaritena pracurataramuccaiHzabdaM rodiSyasi / yasyAstava paragRhopaplAvakAnAM pizunAnAM zikSAka jAparmAne maryAdAmatikrAnte viphalaprasAdanopAyatayA nirvedaM yAvatprApto bahumAnaM prati priyatama audAsInyaM gamiSyati / na tvanyAGganAm / yasmAttvaM pizunopadezeSu lagnAsi / tasyAparAdhagandho'pi nAstIti bhAvaH / vikSipya vikSipyeti vIpsayA bASpanairantaryamuktam / atra priyatamo'tha ca niviNNa iti nAyikAyAH savizeSaM bhayotpAdanakAraNamu For Private and Personal Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| ktam / na tu nirvedo vyabhicAribhAvaH / tasya zRGgAre niSiddhatvAt / zRGgArazcAtra vipralambha eva / yaduktam-'vipralambhastu vizleSo rUDhavisrambhayordvidhA / mAnapravAsabhedena mAno hi prnnyepraa'yoH|| tatra praNayamAnaH syAtkopavazyatayA dvayoH / strINAmIAkRto mAnaH syAdanyAsaGgini priye / / zrute cAnumite dRSTe zrutistatra sakhImukhAt / utsvapnAyitabhogAGkagotraskhalanakalpitaH // tridhAnumAniko dRSTaH sAkSAdindriyagocaraH / na ca nirviNNazabdenaiva nirvedavyabhicArabhAvapratItiH / rasAdInAM vAcyatvAbhAvAt / yaduktam-'tathA hi / vAcyatvaM tasya zabdaniveditatvena vA syAdvibhAvAdipratipAdanamakhena vaa| pUrvasminpakSe svazabdaniveditatvAbhAve rasAdInAmapratItatvaprasaGgaH / na ca sarvatra teSAM svazabdanivedyatvam / yatrApi tadasti tatrApi viziSTavibhAvAdipratipAdanamukhenaiSAM pratItiH / svazabdena sA kevalamanadyate / na tu tatkRtaiva sA / viSayAntare tasyA adarzanAt / na hi kevalazRGgArAdizabdamAtrabhAji vibhAvAdipratipAdanarahite kAvye manAgapi rasavattvapratItiH / kevalaM svAbhidhAnamAtrAdapratItiH / tasmAdanvayavyatirekAbhyAmabhidheyasAmarthyAkSiptatvameva rasAdInAm / na tvabhidheyatvaM kathaMciditi / evaMvidhasya rasadhvanerupanibandhakSamA amarukaprAyA eva mahAkavayaH / yaduktamabhinavaguptapAdaiH-"pratIyamAnAnuprANitakAvyanirmANanipuNapratibhAbhAjanasyaiva mahAkavivyapadezaH / anyathA vyutpattyabhyAsayormadhye pradhAnabhUtayA pratibhayApi kavirevocyate / yaduktam -'prajJA navanavolekhazAlinI pratibhA mtaa| tadanuprANanAjIvadvarNanAnipuNaH kviH||" alaMkArazcAtrApyanumAnam / yaduktam-'yatra balIyaH kAraNamAlokyAbhUtameva bhUtamiti / bhAvIti vA tathAnyatkathyeta tadanyadanumAnam // ' yathA--'vahati yathA malayamarudyathA ca haritIbhavanti vipinAni / priyasakhi tathaiSa na cirAdeSyati tava vallabho nUnam // ' paramasau vAcyaH / vAcyo vyaGgayo'pyalaMkAro rasasyAGgaM bhavatItyAcAryAH / guNastu prasAda eva / ata evAtra yamakAdayo niSiddhAH / 'dhvanyAtmabhUte zRGgAre yamakAdinibandhanam / zaktAvapi pramAditvaM vipralambhe vizeSataH // datto'syAH praNayastvayaiva bhavataiveyaM ciraM lAlitA daivAdadya kila tvameva kRtavAnasyA navaM vipriyam / manyurduHsaha eMva yAtyupazamaM no sAntvavAdaiH sphuTaM he nistriMza vimuktakaNThakaruNaM tAvatsakhI roditu // 6 // atra nAyakaM prati mAninyAH sakhI vakrI / tvayaivAsyAH praNayo bahumAno dattaH / na punariyaM mugdhA bahumAnotpAdanAya pratyabhiyoktaM jAnAti / anyacca bhavataiveyaM ciraM lAlitA / na punaranayA lAlanakAraNaM kiMcidArabdham / ata eva daivAt, na buddhiparvakamadya punastvamasyA navaM vyalIkaM kRtavAn / yaH khalu yasyAH svayaM praNayaM dadAti, svayaM ca 1. 'bhavatA seyaM' iti zRGgAradIpikA. 2. 'eSa' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / premAtirekeNa lAlayati, na tasyAH pratikUlaM buddhipUrvakamArabhate / tatrApi kilazabdaprayogaH / ko'rthaH / vipriyaM vipriyamiti zrUyate na hi bhavAnvastuto vipriyaM karototi jJAvAparAdhe'pi nAyake nAyikAyA dhRtyutpAdanam / evaM sati manyureva mAnajanito duHkhavizeSa eva daHsaho na sAmavAdairupazamaM yAti / sphuTametat / tasmAt he nistriMza niranakroza, vimukta uccaiHzabdatvAtkaNTho yasminnasau vimuktakaNThaH sa cAsau karuNo yathA bhavatyevaM tAvatsakhI roditu / vimuktakaNThaviSaye karuNA yatreti vA smaasH| ko'bhiprAyaH / evaM rodituM yadi na prApsyati tadA manyunAmAtamasyA hRdayaM paripAkocchrasitabIjavidIrNadADimaphalanyAyena sphuTiSyati / tasmAduccaiHzabdaM rodituM dehi / pazcAyathA jAnAsi tathA prasAdaya / atha ca yadi ruditvA jIvantI nirvakSyati tadA prasAdanaM ghaTata ityasUyA / viSamo'laMkAraH / yaduktam-'kAryasya kAraNasya ca yatra virodhaH parasparaM gaNayoH / tadvakriyayorathavA saMjAyateti tadviSamam / yathA-'AnandamamandamimaM kuvalayadalalocane dadAsi tvam / virahastvayaiva janitastApayatitarAM zarIraM me // ' vAraMvAramanunIyamAnAmapi prauDheAvazAdazithilamAnagranthi manasvinI prati pradhAnasakhI prAhalikhannAste bhUmi bahiravanataH prANadayito nirAhArAH sakhyaH satataruditocchUnanayanAH / parityaktaM sarva hasitapaThitaM paJjarazukai stavAvasthA ceyaM visRja kaThine mAnamadhunA // 7 // he kaThine, bahiH prANadayita Aste / kiM kurvan / zUnyatAsUcakacintAsaMtAnasamucitaceSTAnubhAvenAvanato bhUmiM likhan / akRte prasAde dvAraM na muJcatItyarthaH / tathA ca vartante'nazanAH sakhyaH / punaH kIdRzyaH / nirantarabASpeNocchUne lokoktyA ucchRsite nayane yAsAM tAH satataruditocchUnanayanAH / atra nAyikAyA amaGgalacintanameva hetuH / kiM ca, pArazukairapi hasitapaThitaM parityaktam / tathApi tavAvasthA ceyam / niruddhabASpAruNitanetrAmAyamAnaniHzvAsakadImAnAdharasphuraNAdimanyuceSTAbhiradhRSyA tathaiva tiSThasItyarthaH / tasmAnmAnaM parityaja / kdaa| adhunApi / apizabdo'dhyAhAryaH / etAvatImapi dazAM durjanopahasanIyAM prAptA mAnaM na muJcasIti pratIyamAnatvAt / yasyAH kRte sakhyopi paJjarazukA athAhAraM hasitapaThitaM ca parityajanti sA tvaM kathamiva priyAya na pratibhASase / priyo'pi yasyAstava prANadayitastadalamatimAneneti bhAvArthaH / ata eva kaThine iti saMbodhanam / atrArthazaktyudbhavaH sahoktiralaMkAraH / nAyikAyAmAhArAdikaM kuvaityAM sarve'pi kurvanti, nivartamAnAyAM ca nivartanta iti pratIteH / suptibyaGgayamAtraM cAtra karmalakArAbhyAmevodbhAsitam / atra na likhatIti, api tu likhaniti prasAdanapayantam / Aste iti, na tvAsita iti / bhUmimiti, na bhUmAviti / nahi buddhipUrvakaM For Private and Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kAvyamAlA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12 kiMcillikhatIti tiGsubvibhaktInAM vyaGgatham / hasitapaThitamityatra 'sarvo hi dvandvo vibhASaikavadbhavati' ityekavacanam / atra zloke tvayA tasyAparAdhaH soDhavya iti kApi noktam / etacca vaktuH kauzalam / aparAdhasmAraNe hi mAnino pratinAyikAM smarati / tatazcAdhikaM kupyati / na caivaMvidhaH prasAdhana nirbandhaH pUrvamasyAM kevalena dAkSiNyena api tu lokottareNa premNA ca / uktam -- ' akkhaDai piA hiae aNNaM mahilAaNaM ramantassa / diTThe sarisammi guNe'sarisamma guNe aIsante' | anekanAyikAkamanIyanAyakavyalIkavilIyamAnavilAsAM varavarNinIM vidagdhavavayasyA vakta nAryo mugdhazaThA haranti ramaNaM tiSThanti no vAritA statkiM tAmyasi kiM ca rodiSi mudhA tAsAM priyaM mA kRthAH / kAntaH keliruciryuvA sahRdayastAdRkpatiH kAtare kiM no barbarakarkazaiH priyazatairAkramya vikrIyate // 8 // 1 1 aGganAstAvadbahirmugdhA antaH zaThAstava ramaNamapaharanti / niSiddhA api na nivartante / tatkimiti mudhA tAmyasi kasmAcca rodiSi / ubhayamapi vyarthamityarthaH / evaM hi tAsAmabhIpsitaM bhavati / ata eva tAsAM priyaM mA kRthA iti / tarhi kiM samayocita - mityAha -- kAnta ityAdi / he kAtare, kiM na vikrIyate / lakSaNayA ananyAdhInaH kiM na kriyate / ananyAdhInaM hi vastu vikretuM yAti / ko'sau / patiH / kiMviziSTaH / kAntaH sundaraH / krIDArasikaH / taruNaH sahRdayastAdRganirvacanIyacetanaH / kiM kRtvA / Akramya / mugdhazaThAbhya eva nAyikAbhya AcchidyetyarthaH / kaiH / priyazataiH / kiMviziSTaiH / berbarakarkazaiH solluNThanarmaniranukrozaiH / yaduktaM govardhanAcAryeNa - 'anyamukhe durvAdo yaH priyavadane sa eva parihAsaH / itarendhanajanmA yo dhUmaH so'gurusamudbhavo dhUpaH ata eva kelirucirna cAsaMbhAvito vazyatAM yAti / yatastAdRksahRdayaH / 'dakSiNo'syAM sahRdayaH' / apamAnitazca nAryA virajyate / sa punarutkRSTa iti mayA svayaM mAmamutsRjya saMgamayituM kathaM yujyate patiriti lAghavalajAbhIrutvena kAtare iti sNbodhnm| prazaMsAmanojJAnunayapravartikA ceyamuktiH / yaH kAnta ityAdi guNaspRhaNIyo vAritAbhirapyaGganAbhirapahriyate sa tvayAparAdhocitanigrahasthAnIyena barbarakArkazyena vikreyakoTimAnIyate / ta smAdyuvatiSu dhanyA tvamiti pratIyamAnatvAtparivRttiralaMkAraH / barbarakarkazaM dattvA patirapaDhiyatAmiti paryavasitatvAt / yaduktam --'yugapaddAnAdAne anyonyaM vastunoH kriyete 1 1. 'Askhalati priyA hRdaye anyaM mahilAjanaM ramamANasya / dRSTe sadRze guNe asadRze guNe adRzyamAne // ' iti gAthAsaptazatoTIkAyAM (1944) chAyA. 2. 'barbara karkazaiH paruSakaThinaiH' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / vipacaryate vA prasiddhitaH seti parivRttiH // ' yathA-'dattvA darzanamete ma. prANA varatanu tvayA krItAH / kiM tvapaharasi mano yaddadAsi raNaraNakametadasat // kopAtkomalalolabAhulatikApAzena bahA dRDhaM nItvA vAsaniketanaM dayitayA sAyaM sakhInAM puraH / bhUyo'pyevamiti skhalanmRdugirA saMsUcya duzceSTitaM dhanyo hanyata eva nidrutiparaH preyAnrudatyA hasan // 9 // hanyate krIDAkamalAdinA taaddyte| ko'sau / preyAn / kIdRzaH / dhanya eva / kyaa| dayitayA / kiM kurvatyA / rudatyA / kiM kurvan / nihutiparo hasan / nAhaM tatra gata ityAdivacanena mAnopazamaM lakSayitvA smayamAnaH / kiM kRtvA hanyate / vAsaniketanaM nItvA / vAsaniketanameva kiM kRtvA niitH| kopAtkomalalolabAhulatikApAzena bar3A dRDham / bAhalatikAyA lolatvaM sAttviko bhAvaH / latiketyanena duHsahavirahaklezakAryam / ata eva bandhanavyAjAdautsukyena svayaMgrahAzleSaH / kva / puraH / kAsAm / sakhInAm / kdaa| sAyam / yadi mAnameva dhRtvAdyatanImapi rAtri pratipAlayiSyAmi tadA mA kadAcidala. (ya)manyatra vaya'tItyautsukyapratipAdakaH sAyaMzabdaprayogaH / ata eva lajjAparityAgayotakaM sakhInAM puraH ityuktam / punaH kiM kRtvA / vyalokaM saMsUcya / kathamiti / bhUyo'pyevamiti / arthAdidAnIMtano'parAdhaH soDha iti labhyate / bhUyo'pyevaM kariSyasIti vAcye yadoktaM tatra roSasAttvikasaMkIrNasaMbhramahetuko vAstambhaH kAraNam / ata eva skhalanmRdugirA / aho anyadeva kimapi dayitAyAH prabhutvaM yatsamakAlameva nigrahaprasAdau / nahi bAhulatikAbandhanaM vihAya kazcidanyaH prasAdo'sti / atra kavirvaktA / IrSyAmAnAtmakavipralambhArambhaH saMbhogazaGgAraparyavasito rasaH / atrAlaMkAro rasanirvAhaNaikatAnahRdayena kavinAtyantaM na nirvAhaM nItaH / yadAha dhvanikAraH-'atra hi bAhulatApAzeneti rUpakamAkSiptamaniSUTaM ca paraM rasapuSTaye / ' adhIrA pragalbhA nAyikA / / kazciddezAntaragamanopakramaM vihAya yathApUrvamavasthitaH kenacidagamanakAraNaM pRSTaH prAhayAtAH kiM na milanti sundari punazcintA tvayA matkRte no kAryA nitarAM kRzAsi kathayatyevaM sabAppe mayi / lajjAmantharatArakeNa nipatatpItAzruNA cakSuSA dRSTvA mAM hasitena bhAvimaraNotsAhastayA sUcitaH // 10 // bhAvinyAvazyake / niHsaMdeha iti yAvat / maraNe utsAhastayA sUcitaH / kena hasi7 advilakSyajanmanA / kiM kRtvaa| mAM dRSTvA / kena / cakSuSA / na tu cakSubhyAm / 1. 'mohanamandiraM' iti zRGgAradIpikA. 2. 'svairaM' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| eSa nirdayahRdayo mAmevaMvidhAM vihAya jigamiSatItyasUyAjanyAvadhIraNavyaJjakamakA namiti vacanadhvaniH / kiM viziSTena lajAmantharatArakeNa / atra mAM tyaktvA dezAntarama. sau yAti tadalamanupAdeyayA mayeti laghutvasaMbhAvanajanyA lajjA / punaH kiM vishin| nipatatpItAzruNA nipatatsat pItamapahRtamazru yena / prANairhi duHkhanistArakAmo na bA. SpamutsRjati / kva sati / mayi sabASpe evaM kathayati sti| evaM kim / he sundari, yAtAH santo bhUyaH kiM na milanti / api tu milanti / tasmAttvayA matkRte cintA na kAryA / yato nitarAM kRzAsi / nahyevaMvidhe kArye sacintayA vartituM zakyate / kArya tatkAlamApRcchamAnaprANezvaravirahasaMbhAvanAsaMbhavameva / priye savASpe svayaM nipatatpItAzruNA cakSuSetyabASpA yadanuvRttiM parijahAra tatra 'tyaktazcAtmA kA ca lokAnuvRttiH' iti nyAyena prANanirapekSataiva kAraNam / athavA amaGgalasUcanamazru prasthAnakAle na prakAzyata iti prItyatizayaH / yathA-'adyApi tanmanasi saMprativartate me rAtrau mayi kSutavati kSitipAlaputryA / jIveti maGgalavacaH parihRtya kopAtkaNe kRtaM kanakapatramanAlapantyA / ' bhaviSyatpravAsAtmako vipralambhaH / uttarAlaMkAraH / yaduktam-'uttaravacanazravaNAdunnayanaM yatra pUrvavacanAnAm / kriyate taduttaraM syAtpraznAdapyuttaraM yatra // ' upAyAkSepazca / yaduktam-'duSkaraM jIvitopAyamupanyasyoparudhyate / patyuH prasthAnamityAhurupAyAkSepamodRzam // sakhIbhirmAnaM zikSitApi kRtapriyasaMgamA kAcinnAyikA tAH prati prAhatahakAbhimukhaM mukhaM vinamitaM dRSTiH kRtA pAdayo stasyAlApakutUhalAkulatare zrotre niruddha mayA / pANibhyAM ca tiraskRtaH sapulakaH svedodgamo gaNDayoH sakhyaH kiM karavANi yAnti zatadhA yatkaJcuke saMdhayaH // 11 // he sakhyaH, kiM karavANi / api tu na kimapi / kvaviSaye, yatkaJcuke saMdhayaH zatadhA yaanti| dlntiityrthH| yato mAnAbhivyaktaye kiM kiM na mayA kRtamityAha-tasya priyasya vakrAbhimukhaM satsvamukhaM vinamitaM namrIkRtam / dRSTiH svapAdayoya'stA / atra tadvakrAbhimukhaM mukhaM vinamitaM dRSTiH kRtA pAdayoriti vAkyadvayenApi didRkSArasasyaiva niSedho boddhavyaH / abhimukhamukhatayA taddarzanAbhilASiNI dRSTirnivAritetyarthaH / na tu prathamavAkye vivakSArasaniSedhaH zaGkanIyaH / dvitIyavAkye taddarzanotsukA dRSTiH kRtA pAdayoriti tacchabdasahitapadasyAnveSaNIyatvAt tRtIyavAkye vivakSArasasUcakacihnatiraskArAcca / yadvA mukhavinamanenaiva dRSTeH pAdagamane siddhe dRSTiH kRtA pAdayoriti yaduktaM tena prayAnapAGgenApi nAvalokita ityarthaH / pAdayorityatra saMbandhapadAbhAvena sakhISu vacanacchala vyajyate / tatpAdayodRSTiH kRtetyatrApi pratItisaMbhavAt / na kevalametadeva kRtam, tadvacaH 1. 'tatsallApa' iti zRGgAradIpikA. 2. 'matkaJculIsaMdhayaH' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / 15 nazravaNakautukacapale zrotre ca karNakaNDUyanavyapadezenAkuzcite / aparaM ca svavivakSArasasUcakaH kapolayoH saromAJcaH svedodgamo hastAbhyAmAcchAditaH / atredaM prakarSeNa (?) priyaviSaye prItiprakarSa eva / mAnAya nAyikayA prayatne kriyamANe'pyavayavAnAM priyasaMgamotsukatvAt / atrApyuttara evAlaMkAraH / yathA- 'bhaNa mAnamanyathA me maunaM bhrukuTiM vidhAtumahamasahA / zaknomi tasya purataH sakhi na khalu parAGmukhI bhavitum // ' yatnAkSepazca / yaduktam- 'yatnAkSepaH sa yatnasya kRtasyAniSTavastuni / viparItaphalotpatterAnarthakyopadarzanAt // ' yathA - 'gaccheti vaktumicchAmi tvatpriyaM matpriyaiSiNI / nirgacchati mukhAdvANI mAgA iti karomi kim // ' praharaviratau madhye vAhnastato'pi pareNa vA kimuta sakale yAte vAhni priya tvamiSyasi / iti dinazataprApyaM dezaM priyasya yiyAsato harati gamanaM bAlAleApaiH savASpagalajjalaiH // 12 // vAsarazataprApyaM dezaM priyasya jigamiSo: prasthAnaM mugdhA niSedhati / kaiH / azrugalajalairAlApaiH / katham / ityamunA prakAreNa / he priya, prathamapraharAvasAne tvamihAgamiSyasi / athavA madhyAhne / uta svittasmAdapi pareNa / tRtIyaprahareNetyarthaH / atra 'vivakSAtaH kArakANi bhavanti' iti karaNe tRtIyA / yathA - 'samena dhAvati', 'viSameNa dhAvati' ityAdau / apizabdasyAyamabhiprAyaH- he niSkaruNa, madhyAhnAdapyanantaraM bahiH sthAtuM na yujyata iti / atra saptamyantAnAM padAnAmantare'sya padasya tRtIyAntatvenopakramabhaGgo na doSa eva / arthasyAnyathA prtiiteH| padadoSa evAsya rasakaveH kvApyastu / yaduktamupAdhyAyena'padavihvalatA vApi spRhaNIyA bhavati rasakavIndrANAm / ghanajaghanastanamaNDalabhArAlasakAminInAM ca // ' anenApi praznena yadA nAyako'nabhyupagamanasUcakaM maunameva jagrAha, tadA nAyikA punarAha - anantaramAhotsvitsarvasminneva dine'tikrAnte / atra maugdhyena narmasparzinyAM virahAsahiSNutAyAM tAtparyam / ata eva rAtrau vyatIyAyAmudite svidAgamiSyatIti prayogo na kRtaH / virahAsahiSNutAtmakavipralambharasotkarSaheturjAtiralaMkAraH // dhIraM vAridharasya vAri kirataH zrutvA nizIthe dhvaniM dIrghocchvAsamudazruNA virahiNIM bAlAM ciraM dhyAyatA / 1. 'pare'thavA' iti zRGgAradIpikA. 2. 'vAkyaiH sabASpajhalajjhalai:' iti zRGgAradIpikAsaMmataH pAThaH. 'sabASpANi ca tAni jhalajjhalAni ca taiH / sabASpagadgadairityarthaH / ' iti tadvayAkhyAnam. For Private and Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 16 www.kobatirth.org kAvyamAlA / adhvanyena vimuktakaNThamakhilAM rAtri tathA kranditaM grAmINaiH punaradhvagasya vasatirgrAme niSiddhA yathA // 13 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ardharAtre nirbharamambhodharasya varSataH stanitamAkarNya dIrghotkaTazvAsamutkaTabASpAmbunA virahiNIM mugdhAM virahAtivAhanopAyeSvanabhijJatayA zaGkanIyAM gadgadalolamanizaM tadekatAnena smaratA pathikena samastAmapi rAtrimasaMkocitakaNThasvaraM tathA ruditaM yathA grAmanivAsibhirbhUyaH pAnthasya vAso grAme nivArita iti / yadi mArgo vahati tadA pracalati / yadi ca loko jAgradbhavati tadA vAGmizraNenApi kiyatImapi virahavyathAmativAhayati / nizIthe ubhayasyApyabhAvAdapratividhAnastapasvI pAnthaH zabdAntarAbhAvAtkevalaM nIradaninAdameva duHzravaM zrutvA muktazvAso'nudyamadyotakamazrupAtaM vidhAya krnditumevaarbdhvaan| meghavRSTirdRSTipratibandhako bASpayogazcetyaparaM gamananirodhe kAraNadvayam / vAridharasya, na tu vArimucaH / vArimuca ityanena hi padena kramAtsalilakSayo'pi saMbhAvyate / na tu vAridharasyetyanena / ata eva sAndrasalilasaMpadAdhmAtatayA dhIraM vAri kirata iti / bAlAM pUrvAnanubhUtavirahavyathAm / akhilatvaM krandanaviSayAyAH pazcimAyA eva rAtreH / na tu sakalarAtryabhiprAyeNa / ardharAtra eva meghadhvaneH zrutatvAt / grAmINAH prAyo nAyikA: nurAgavidagdhavakroktivirahavedanAnarmabhaGgiSvanabhijJA bhavanti / paraM tairapyadhvagasya vasatigrame niSiddhA / 'grAmAdyakhatrau' / 'AyaneyInIyiyaH phakhachaghAM pratyayAdInAm' iti khasthAne InAdezaH / pravAsAtmako vipralambhaH / kavirvaktA / atra na tathAlaMkAraH ka zcidudbhAvanAyAmavatarati / asminkAvye tathAvidhA alaMkArAH prAyazo na dRzyante / prANAtmakena rasenaiva camatkAraH parAM koTimadhirohati / yaduktamupAdhyAyena - 'svabhAvara* maNIyAnAM padArthAnAmalaMkriyA / pratyutAcchAdakatvena na prakarSAya jAyate ' // kazcittatkAlamAgato mAninIM pratyAha kRto dUrAdeva smitamadhuramabhyudgamavidhiH zirasyAjJA nyastA prativacanavatyAnatimati / - na dRSTeH zaithilyaM milana iti ceto dahati me nigUDhAntaHkopA kaThinahRdaye saMvRtiriyam // 14 // he kaThinahRdaye, iyaM nigUDhAntaH kopA tavAkAraguptirmama ceto dahati / kathaM saMvRtiH / ityamunA prakAreNa / prAya IrSyAsmitenApi yanmAdhurye tatkimapi nAyikAyA rAmaNIyakaM dyo tayati / abhyudgamavidhirityatra vidhizabdasyAyamabhiprAyaH - SaDardhyA bhavanti / AcAryo R 1. 'prativacanamapyAlapasi ca' iti zRGgAradIpikA. 2. 'dRSTiH zaithilyaM bhajata iti' iti zRGgAradIpikA. 3. 'kope' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / 17 I tvigvivAhyo rAjA priyaH snAtaka iti / zrautAcAravatAmAgamanocitametat / na punaH praNayocitam / zirasyAjJA nyastA, na tu hRdaye / sApi pASANabhAravadatidurvahA / atidurvahaM vastu mastake dhAryate / ata evAnatimatIti zirovizeSaNam / milane dRSTernazaithilyam / manaso milane tu zaithilyameva / atha ca dRSTeH zaithilyaM na / amunA prakAreNa tvayA dUrAdeva smitamadhuraM yathA bhavatyevamabhyutthAnaM kRtam / idaM kriyatAmityAdikArya niyoga AjJA / sApi priyavacanavatI me Anamrazirasi pratISTA / anyacca tava dRSTermama dRSTayA saha milane zaithilyaM nAstItyetAvatsaMvRtisvarUpam dUrAdevAbhyudgamaH kRto na tu pratyAsattau / zarIrasaMparkasaMbhAvanAyAmapyasahanatvAt / yaH pUrve mama tathA vazIbhUta AsIttasyaiva priyatamasyAnyAGganAsaGgino'pyanuvRttiM karomi prANAMzca dhArayAmItyAtmanyasaMbhAvanA | abhyupagamo'pi tasyA nAsti, api tu sATopatvam / tavaiaudAsInyamAtre'pi mama ceto dahyate tatkA nAmAnyAGganAsaGgasaMbhAvanA / tasmAtpizunavijRmbhitametat / yacca mama hRdaye dahyamAne'pi tava hRdayasya kAThinyaM tatra nigUDhAntaH kopatA hetuH / antarnikhAtakarkazapadArtha hi komalamapi kaThinaM bhavati / milana ityatra yadyapi guNapratiSedho na prApnoti tathApi rUDhirasti / anumAnAlaMkAraH / yathA - 'vacanamupacAragarbha -' ityAdi prAgdarzitam / audArya pradarzya sade (?) tyanenaudArye nAvyAlaMkAraH / yathA - 'aMidukiAeN diahaM sakalaM kAUNa gehavAvAram / garue vi maNNuduH kkhe bharimo pAantasuttassa // ' kAcitpraNayakalahAntaritA sahacarIM pratyAha kathamapi sakhi krIDAkopAdrajeti mayodite kaThinahRdayaH zaiyyAM tyaktvA balAgata eva saH / iti sairabhasaM dhvastapremNi vyapetaghRNe sTahAM punarapi hatavrIDaM cetaH karoti karomi kim // 15 // he sakhi, kiM karomi / api tu na kimapi / yataH punarapi me nistrapamantaHkaraNaM tasminpriyatame spRhAM karoti / kiMviziSTe / yato vyapetaghRNe niHzaGke / punarapi kIdRze / sarabhasamaparyAlocitamapAstapremNi / tasmAditi kasmAt / yataH sa karkaza hRdayo balAtkAreNa gata eva / kva sati / kathamapi praNayaroSAdgaccheti mayokte sati / kathamapizabdasyAyamabhiprAyaH - krIDayApi kopaM na karomi / krIDAkope'pi mA kadAcidasau vaimanasyaM gaccheta / zayyAM tyaktvA gataH, na tu mAm / upanate'pyamaGgale na kazcidAtmanaH svayamamaGgalaM zaMsatItyAzayaH / balAdgataH so'pi kiM svabhAvena gantuM zaknoti / ata eva sarabhasaM dhvasta premNi / vyapetaghRNe iyaM mayA vinA na jIviSyatIti jAnatyapyupekSitavati / kiM karomi / itikartavyatAmo 1. 'atiduHkhitAyA divasaM sakalaM kRtvA gehavyApAram / guruke'pi manyuduHkhe smarAmaH pAdAntasuptasya // ' iti cchAyA. 2. ' tyaktvA zayyAM' iti zRGgAradIpikA. 3. 'sarabhasadhvasta-' iti zRGgAradIpikA. 3 For Private and Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 18 kaavymaalaa| henopAyamapi na jAnAmItyarthaH / atredaM vimRzyate-nanu ya eSa krIDAkopamAtreNa zayyo. tthAyaM gata eva sa kiM grAmyaH, utAnyAsaktaH / na tAvadAdyaH / zRGgAropanibaddhasyAgrA. myatvAt / nApi dvitIyaH / sAparAdhasya viTasyApi vA nAyikAyAH sumahatyapi kope prasAdanaikaparatvAt / na ca sAparAdhe preyasi krIDAkopo bhavati bhAminInAm, apitu vAstava eva / tasmAdayaM krIDAkopAvamAnitaH sannutthAya kuDyAntarito bhUtvA priyatamAyAstatkAlamadarzanamAtreNa prANaparihAraM yAvadadhyavasitAyAH premasarvasvanidhAnamudrAbhaGgakAribhirabhimAnavAkyaiH zravaNendriyaM caritArthayati / praNayamAnAtmako viprlmbhH| 'kalahA. ntaritAmarSAdvidhUte'nuzayAtiyuk' iti kalahAntaritA nAyikA // daMpatyornizi jalpatorgRhazukenAkarNitaM yadvaca statprAtargurusaMnidhau nigadataH zrutvaiva tAraM vadhUH / karNAlambitapadmarAgazakalaM vinyasya cakSvAH puro vrIDArtA prakaroti dADimaphalavyAjena vAgbandhanam // 16 // trapAparyAkulA vadhUH zravaNAlambitazoNamaNizakalaM vinyasya caJccAH puraH praNidhAya dADimaphalarUpeNa cchadmanA vAgbandhanaM prayatnena karoti / kiM kRtvA / zrutvaiva / kiM tat / vacaH / kasya / arthavazAdvibhaktivipariNAmena zukasyaiva / kiM kurvataH / prabhAte zvazurazvazrUprabhRtInAM pratyAsattAvuccaiHsvaraM nigadataH / tatkim / yadrAtrau strIpuMsayoH kiMcidekAntocitaM vAcyAvAcyaM jalpatoH saMbandhi tenaiva mandirazukena zrutam / daMpatyormadhye vadhUriti saMbandhaH / tayoretAvatI lajA yanizi daMpatyorjalpatoH divA punarodAsInyena daMpatI iti na jJAyate / na ca parasparaM jalpatoH / prAta: zrutvetyanena suratAlApairjAgaritasakalarAtrirapi prathamaprabuddheyaM nAyikA / kulAGganA hi caramaM zAyinyaH prathama prabodhinyazca bhvntiiti| evaMvidhairAlApaistu rajanirajJAtaiva prayAti / yathottaracarite-'kimapi kimapi mandaM mandamAsaktiyogAdavicalitakapolaM jalpatorakrameNa / azithilaparirambhavyApRtaikaikadoSNoraviditagatayAmA rAtrireva vyaraMsIt // ' zrutvavetyevazabdasyAvyayAnAmanekArthatvenAvilambo'rthaH / kecit 'tasyaiva tAraM vadhUH' iti paThanti / tena cAnvayaH sukhAvaho na bhavati / yaduktam-'vAkyaM yatrAbhimataM parasparaM savyapekSavRttInAm / samudAyaH zabdAnAmekaparANAmanAkAGkaH // anyUnAdhikavAcakasakramapuSTArthazabdacArupadam / kSodakSamamakSuNNaM sumatirvAkyaM prayuJjIta / ' uktaM hi-abhihitAnvayavAdinAM mate sAmAnyarUpANA padArthAnAmAkADhAyogyatAsaMnidhivazAtparasparasaMsarge padArthavyatirikto vAkyArthaH prakAzate' iti / akhaNDavAkyavAdinAM mate tu vAkyopadezaH kartuM na yujyate / vyaGgayavyaJjakabhAvAbhAvAt / yaduktam-'so'yamighoriva dIrghadIrgho vyApAraH zabdasya' iti / zabdazruterana 1. 'tasyAtimAtraM vadhUH' iti zRGgAradIpikA. 2. 'caJcapuTe' iti zRGgAradIpikA. 3. 'vidadhAti' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / 19 gAvAnartho gamyate tAvatA zabdasyAbhidhaiva vyApAra iti cet, praSTavyA yayam 'brAjhaNa, patraste jAtaH kanyA te garbhiNI' ityAdau harSazokAdInAmapi [na] vAcyatvam / mAna lakSaNA / lakSaNIye'pyarthe doghedIghobhidhAvyApAreNaiva pratItisiddheH / jAyA ca patizca daMpatI / uttarapadAdhikAre jAyAzabdasya jaMbhAvo daMbhAvazca nipAtyate / dargasiMhAcAryastu jaMdaMzabdau jAyAsamAnArthAviti mnyte| zukAdayastu zRGgAriNAM bhavaneSu bhava. ntyeva / yaduktam -'vRkSAyurvedayogameSakukkuTalAvakayuddhavidhizukazArikApralApanam' iyAdi / dADimabIjameva padmarAgasadRzaM bhavati na tu phalamityAzaGkA yadi bhavati tadA 'dADimamRSAbIjena' iti yuktaH pAThaH / vAgbandhanamityatra kAraNe kAryopacAraH / tena makhabandhanamityarthaH / anyo'pi yaH paramarmoddhATanaM karoti tasya bandhanaM vidhIyata ityuktilezaH / kavirvaktA / lajayA vyabhicAribhAvena puSTaH saMbhogazRGgAraH / padmarAgazakale dADimabIjabhrAntiriti bhrAntimAnalaMkAraH / yaduktam-'vastuvizeSaM pazyannavagacchedanyameva tatsadRzam / niHsaMdehaM yasminpratipattA bhrAntimAnsa iti / yathA-'pAlayati tvayi vasudhAM vividhAdhvaradhUmazAlinoH kakubhaH / pazyanto dUyante ghanasamayAzatino haMsAH // ' kAcinmAninI manyUpatApena nAyakaM prati solluNThamabhidhatteajJAnena parAGmukhI paribhavAdAzliSya mAM duHkhitAM kiM labdhaM zaTha durnayena nayatA saubhAgyametAM dazAm / pazyaitaddayitAkucavyatikaronmRSTAGgarAgAruNaM vakSaste mailatailapaGkazabalaiveNIpadairaGkitam // 17 // he kitava, tvayA kimupArjitam , api tu na kimapi / kiM kurvatA / madAliGganarUpeNa dunayenAtmanaH saubhAgyametAmayogyAmavasthAM praapytaa| kiM kRtvA / anyaanggnaasNgmlkssnnaatpribhvaahuHkhitaamnbhimukhiimaashlissy| kena / ajJAnena / ko'rthH| yasyAM tvamanuraktastadrameNa / kodazI saubhAgyadaravasthetyAha-pazyaitadityAdi / vrtte| ki tat / tava vkssH| kIdRzam / malatailapaGkazabalairveNIpadairaGkitaM lAJchitam / kiviziSTaM pUrvamAsIt / dayitAkucavyatikaronmRSTAGgarAgAruNam / vallabhAstanayorvyatikaraNa saMbandhena proJchito yo'GgarAgastanAruNam / atra dayitAyA AjJAbhaGgo durnayazabdArthaH / tena ca tayA tvaM nigrAhyo'sIti vyaGgyam / pazyetikriyAyA vAkyArtha eva karma, na tu vakSaH / nahi vakSaste pazyeyuktirbhavati / api tu vakSastvamiti / iyaM ca nAyikA RtusnAnonmukhI / anyathA tailapaGkAdiprayogaH zRGgAropanibandhe tatrabhavatAM chAndasAnAmeva sukaraH / tasminnevAvasare nAyakana nUnamanyAGganAsaGgaH kRtaH / IrSyAmAnAtmako vipralambhaH / AliGganena sparzanAtmakaH saMbhogo'pi kiM na syAditi cet, na / parasparAnukalyAbhAvAt / na caivaM pratItirApa nAstIti vAcyam / parAGmukhatve'pi nAnyo'yamiti pratIteH / yathottaracarite 1. 'vyatikarAsaktAGga' iti zRGgAradIpikA. 2. 'mama tailapaGkamalinaiH' iti zRGgAra dIpikA. For Private and Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 20 kaavymaalaa| sItAyAM vanaM preSitAyAM zambUkaM hatvA pratinivartamAno yAni dayitayA saha pUrva niSevi. tAni godAvarIparisarasthAnAni tAni dRSTvA mUrchito bhAgIrathIprabhAvAdadRzyasItAkarAravi. ndasparzamAsAdya sAhrAdocchAso rAmaH-'hanta bho kimetat / AthyotanaM nu haricandanaH pallavAnAM niSpIDitendukarakandalajo nu sekaH / AtaptajIvitataroH paritarpaNo me saMjIvanauSadhiraso nu hRdi prasiktaH // sparzaH purA paricito niyataM sa eSa saMjIvanazca manasaH parimohanazca / saMtApajaM sapadi yaH pratihatya mohamAnandanena jaDatAM punarAtanoti // ' uktaM ca-'abhyAsAdabhimAnAcca tathA saMpratyayAdapi / viSayebhyazca tattvajJA viduH prIti caturvidhAm // protiH sAbhyAsikI jJeyA mRgayAdiSu karmasu / anabhyasteSvapi purA karmasvaviSayAtmikA // saMkalpAjAyate prItiryA sA syaadaabhimaanikii| nAnyo'yamiti yatra syAtpratItiH prItikAraNam // tattvajJaiH kathyate sApi prItiH saMpratyayAtmikA / pratyakSA lokataH siddhA syAtprItirviSayAtmikA / pradhAnaphalabhUtA sA tadarthAzcetarA api / ' ekatrAsanasaMsthitiH parihRtA pratyudgamAdUrata stAmbUlAharaNacchalena rabhasAzleSo'pi saMvinitaH / AlApo'pi na mizritaH parijanaM vyApArayantyAntike ___kAntaM pratyupacAratazcaturayA kopaH kRtArthIkRtaH // 18 // gRhAgataM priyaM prati vidagdhayAnuvRttirUpAdupacArAdeva kopazcaritArthatAM nItaH / yato dUrAdevAbhyutthAnAdekasminpIThe upavezanaM tyaktam / tAmbUlasya voTikAyA AharaNaM tadvyA. jena rabhasAliGganamapi samyagvinitam / sakhIprabhRtiparijanaM savidhe niyuJjAnayA vAGmizraNamapi na kRtam / miilitmlNkaarH| yaduktam-'tanmIlitamiti yasminsamAnaci. hena kopaharSAdi / apareNa tiraskriyate nityenAgantunA vApi // ' yathA-'madirAmadabharapATalakapolatalalocaneSu vadaneSu / kopo manasvinInAM na lakSyate kAmibhiH prabhavan / ' sAvahitthAdarA nAyikA pragalbhA // dRSTvaikAsanasaMsthite priyatame pazcAdupetyAdarA dekasyA nayane nimIlya vihitakrIDAnubandhacchalaH / ISedvakritakaMdharaH saMpulakaH premollasanmAnasA mantahA~salasatkapolaphalakAM dhUrto'parAM cumbati // 19 // ekAsanopaviSTe dve priyatame dRSTvA pRSThadezaM saprayalamAgatyaikasyA locane krIDAnubandhavyAjena mudrayitvA dakSiNo nAyaka itarAM cumbati / kathaMbhUtaH san / yathA dvitIyo na 1. 'saMgatiH' iti zRGgAradIpikA. 2. 'tAmbUlAnayanacchalena' iti zRGgAradIpikA. 3. 'saMgate' iti zRGgAradIpikA. 4. 'pidhAya' iti zRGgAradIpikA. 5. 'tiryagvakrita' iti zRGgAradIpikA. 6. 'sapulakapremo' iti zRGgAradIpikA, For Private and Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / jAnAtIti manAGgamitagrIvaH / punaH kIdRzaH / saromAJcaH / tAM kiMviziSTAm / priityullsccesm| panaH kIdRzIm / matkAraNeneyaM vazcitetyantanibhRtahAsalasadgaNDamaNDalAm / yasyA ne madrite sA jyeSThA / tasyAmapi nAyakasya prItirastyeva / yataH-'dakSiNo'syAM sahadayaH' iti vacanAtpUrvasyAmapi nAyikAyAM hRdayena saha vyavaharati / tasmAdvihitakrIDAnubandhacchala iti yo'yaM chalazabdaH sa cumbitanAyikApekSayaiva nAyake na punarvAstavenaiva krIDAnubandhena prathamA prathamameva saMbhAvitA, dvitIyasyAM ca netramudraNAcumbanAtmakasya saMbhAvanAprakArasya vaiziSTayAtsapulakatvAcca viziSTA prItiH / nUtananAyikAyAM ca viziSTaprItipratipAdanAdeva pUrvasyAM dAkSiNyamAtrAdupacAra evetyetena / dvayorapi nAyikayoH priyatame ityuktatvAt / vizeSo'laMkAraH / yaduktam-'yatrAnyatkurvANo yugapatkarmAntaraM ca kurvIta / kartumazakyaM kartA vijJeyo'sau vizeSo'nyaH // ' caraNapatanapratyAkhyAnaprasAdaparAGmukhe nibhRtakitavAcAretyukte ruSA paruSIkRte / vrajati ramaNe niHzvasyoccaiH stanArpitahastayA nayanasalilacchannA dRSTiH sakhISu nipAtitA // 20 // kayAcitkalahAntaritayA, sakhISu dRSTiyastA / kiidRshii| nayanasalilacchannA / kiM vishissttyaa| uccainiHzvasya stnvinihithstyaa| kva sati / dayite gacchati sati / kuto hetorgacchatItyAha-caraNapatanasya yannirAkaraNaM tenAlabdhaprasAde / punaH kIdRze / nigUDhazaThacaritetyabhihite / punarapi kiMviziSTe / krughA karkazatAM yaavnniite| 'apamAnitazca nAryA virajyate yaH sa utkRSTaH' iti vacanAdanyatra gacchato nAyakasya da. kSiNatvam / stanArpitahastayeti hRdayasaMtApasUcakazceSTAvizeSaH / nayanasalilacchanneti sakhISveva pratividhAnasUcikA dInA dRSTiH / yaduktam-'ardhasrastottarapuTA channatArA jalAvilA / mandasaMcAriNI dRSTiIneti parikIrtyate // ' kAcyA gADhatarovanaddhavasanaprAntA kimartha puna mugdhAkSI svapitIti tatparijanaM svairaM priye pRcchati / mAtaH svapnumapIha vArayati mAmityAhitakrodhayA - paryasya svapanacchalena zayane datto'vakAzastayA // 21 // tayA nAyikayA zayane zayyAyAmavakAzo dattaH / arthAtpriyasya / kiM kRtvA / parivRttya / kena / svapanacchalena / Ahitakrodhayeva AhitaH krodho yyaa| kathamiti / he mAtaH, 1. 'pratyAkhyAnAt' iti zRGgAradIpikA. 2. 'uktvA' iti zRGgAradIpikA. 3. 'stanAhita' iti zRGgAradIpikA. 4. 'klinnA' iti zRGgAradIpikA. 5. 'avabaddha' zata zRGgAradIpikA, 6. 'suptimapIha lumpati mametyAropita' iti zRGgAradopikA. For Private and Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 kAvyamAlA / nidrAtumapyatra sthAne niSedhati / kva sati / priye paryanuyuJjane sati / kam / priyAyAH pari. janam / katham / svairam / 'mandasvacchandayoH svairam' iti vacanAnmantharamityarthaH / dvikarmakatvena punariti pRcchati sati / itIti kim / kiM punarvihvalAkSI kaTisUtreNa nibiDa - niyamitasicayAntA nidrAyate / atra gADhataranitambavastrAJcalavahanAbhyasUyAgarbho rambhAstambhAbhirAmorukANDasparzalaulyaparyavasAyI bhaNiterullekhaH / iyaM ca sAGgabhaGgairalasaceSTAvizeSairlambitapakSmalocanAJcalA madanamadaviklavatAmanubhavantyAsIt / na punarvAstavIM nidrAm / yadi vA mRSA suptiriyam / yaduktam- - ' sApi bhAvajijJAsArthinI nAyakasyAgamanakAle mRSA suptA syAt / ata eva mandamapi priyasya praznavacanamazrauSIt / mAtaH svaptumapIti mAtaHzabdaH strINAmuktimAtre / sUkSmo'laMkAraH / yaduktam- 'iGgitAkAralakSyo'rthaH saukSmyAtsUkSma iti smRtaH / ' yathA - 'kadA nau saMgamo bhAvItyAkIrNe vaktumakSamam / avetya kAntamabalA lIlApadmaM nyamIlayat // ' kAcyA gADhataretyAdi saMbhoganarma / yathA - 'sAloe vvia sUre ghariNo gharasAmiassa ghettUNa / Necchantassa vi pAai dhuvai hasantI hasantassa / / ' ete ca narmabhedAH / vaidagdhyakrIDitaM narma priyopacchandanAtmakam / hAsenaiva sazRGgArabhayena vihitaM tridhA // AtmopakSepasaMbhogamAnaiH zRGgAryapi tridhA / zuddhamaGgaM bhayaM dvedhA tredhA vAgveSaceSTitaiH // sarve sahAsamityevaM narmASTAdazadhoditam / ' mAtaH svapnumapItyAdinA AtmopakSepanarma / yathA - 'madhyAhaM gamaya tyaja zramajalaM sthitvA payaH pIyatAM mA zUnyeti vimuJca pAnthavivazaH zItaH prapAmaNDapaH / tAmeva smara ghasmarasmarazaratrastAM nijapreyasIM tvaccittaM tu na raJjayanti pathika prAyaH prapApAlikAH // ekasmiJzayane vipakSaramaNInAmagrahe mugdhayA sadyaH kopapairAGmukhaM glapitayA cATUni kurvannapi / AvegAdavadhIritaH priyatamastUSNIM sthitastatkSaNA nmA bhUnmlAna ivetyamandavalitagrIvaM punarvIkSitaH // 22 // kayAcinmugdhayA priyatamastatkAlameva parAGmukhaM yathA bhavatyevamavajJAtaH / kiM kurvannapi / cATUni kurvannapi lAlanavAkyAni bruvANo'pi / tathAbhUto'pi kasmAdavadhIritaH / AvegAt / tasya lakSaNam -- 'AvegaH saMbhramo'sminnabhisarajanite zastranAgAbhiyogo trAsA tyAMsUpadigdhastvaritapadagatirvarSaje piNDitAGgaH / utpAtAtsrastatAGgeSvahitahitakRte zokaharSAnubhAvA vahnerdhUmAkulAkSaH karijamanubhayastambhakampApasArAH // ' atra sapatnInAmatrahaNamevAhitam tatkRta AvegaH / kiMviziSTayA / glapitayA / kva sati / ekasyAM zayyAyAM sapatnInAmoccAraNe sati ekasminzayane prastutAyAM ratipravRttau vipakSastrInAmagraha ityeva 1. 'sAloka eva sUrye gRhiNI gRhasvAmino gRhItvA / anicchato'pi pAdau dhAvati hasatI hasataH // ' iti cchAyA. 2. 'parAGmukhaglapitayA' iti zRGgAradIpikA. 3. 'tatkSaNaM' iti zRGgAradIpikA. 4. 'supta' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / 23 na, api tu vipakSaramaNInAmagrahe bhUtAviSTasya graha iva grahe / ata eva nAyikAyA AvegaH / mugdhAzca stoke'pyupAye kopaM pariharantIti / na kevalamavadhIritaH, avadhIraNahetostUSNIM sthitaH sanmA bhUnmlAna iveti drutameva vegavivartitakaMdharaM yathA bhavatyevaM punaravalokitaH / atrautsukyabhAvasyodayaH / yaduktam -- 'bhAvasya zAntirudayaH saMdhiH zabalatA tathA / ' upAyazcAtra cATUni kurvannapItyanena sAma / yaduktam- 'naraH kalAsu kuzalo vAcAlazcATukArakaH / asaMstuto'pi nArINAM cittamAzveva vindati // ' yathAsmatparvajasya vAkpatirAjAparanAmro mujadevasya - 'dAse kRtAgasi bhavatyucitaH prabhUNAM pAdaprahAra iti sundari nAsmi dUye / udyatkaThorapulakArakaNTakAyairyatkhidyate tava padaM nanu sA vyathA me / / ' tUSNImityanenopekSAmAtraM ca / mlAna ivetyatrevakAreNa mlAnasadRzo'pi mA bhUditi prItyatizayaH / IrSyAmAnAtmakavipralambhapUrvako darzanAtmA saMbhogazRGgAraH / 'gUDhavipriyakRcchaThaH' ityanena zaTho nAyakaH / yathA - ' zaThAnyasyAH kAJcImaNiraNitamAkarNya sahasA yadAzliSyanneva prazithilabhujagranthirabhavaH / tadetatvAcakSe ghRtamadhumayatvadbahuvacoviSeNAghUrNantI kimapi na sakhI me gaNayati // ' mRdukopA mugdhA nAyikA // ekasmiJzayane parAGmukhatayA vItottaraM tAmyato renyonyaM hRdayasthite'pyanunaye saMrakSatorgauravam / daMpatyoH zanakairapAGgavalanAnmizrIbhavaccakSuSo rbhagno mAnakaliH sehAsarabhasaM vyAvRttakaNThagrahaH // 23 // daMpatyoH praNayamAnaka laho bhagnaH / kiMviziSTaH / sahAsarabhasaM yathA bhavatyevaM vyAghuTitaH kaNThAzleSo yatra sa tathA / abhagne mAnakalahe kaNThagrahaH kila nivRtta AsIditi hetovyavRtta iti bhaGgaviziSTasyaiva mAnakaleridaM vizeSaNam / kevale mAnakalahe kaNThagrahasyAnupapannatvAt / kena krameNa bhagna ityAha - ekasminnityAdi / ekasmiJzayane tvayA kimityevaM kRtamityAdikalahapraznAnAmapagatAnyuttarANi yatra tadvItottaraM yathA bhavatyevaM tAmyatoH / uttaravyaya eva kathaM jAta ityAha- parAGmukhatayA / punaH kathaMbhUtayoH / parasparaM cittasthite'pi prasAdanaprakAre gauravaM saMrakSatoH / svaM svaM lAghavamAzaGkamAnayorityarthaH / atha ca mAnabhaGgahetugarbhavizeSaNamAha - punaH kIdRzayoH / stokastokaM locanAcalavivartanena saMghaTamAnadRSTayoriti / praNayamAnAtmakavipralambhapUrvakaH sparzanAtmA saMbhogaH / 'ekatrAsanasaMsthitiH-' ityArabhyAmuM zlokaM yAvatSaTzlokeSu kavirvaktA // 1. 'anyonyasya hRdi sthite' iti zRGgAradIpikA. 2. 'sahAsarabhasavyAvRttakaNThagraham' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24 kaavymaalaa| kasmAttvamadya vimanA iva lakSyase ityAdi kenacitpRSTaH kazcinnAyakaH kAntApraNayamA. naceSTAmAcaSTe pazyAmo mayi kiM prapadyata iti sthairya mayAlambitaM kiM mAM nAlapatItyayaM khalu zaThaH kopstyaapyaashritH| ityanyonyavilakSadRSTicature tasminnavasthAntare savyAja hasitaM mayA dhRtiharo bASpastu muktastayA // 24 // pazyAmastAvadiyaM mayi svayaM kIdRzImAlapanAdipratipattimupakramata ityapekSayA mayA nirvyApAreNa sthitam / eSa nizcayena kitavaH kasmAnmAM na bhASata iti manasi vibhAvya tayA kopa: svIkRtaH / ityamunA prakAreNAnyonyasya yA vilakSA dRSTistatra caturaM yatkopaprasAdarUpAyA avasthAyA madhyaM tasminmayA saMpratipattipravRttena kimapi mithyaivodbhAvya hasitam / tayA punakRtiharo bASpastyaktaH / dhRtiM hRtavAn / 'pacAdibhyazca' ityac / adhRti sUcitavAnityarthaH / nahi bASpaH prathamamutpadya dhRtiM jahAra / api tvadhRtisamanantaramutpanno nAyakasya dhRti hRtavAniti cet, maivam / mAninImAnasya prtyutaashrumokssaanttvaat| 'pazyAmaH' ityatra 'pazyeyam' iti pATho yuktaH / mayItyekavacanavyapadezAt / 'kiM mAM nAlapatIti' ityatretizabdo'sthAnanivezitaH / zaThazabdAnantaraM prayojanIyatvAt / 'anyonyavilakSadRSTicature tasminnavasthAntare' ityatrAvasthAntaraM caturatAdhikaraNaM bhavitumazaktaM satsvasaMbaddhaM mithunaM lakSayati / tAM vilakSAM dRSTiM tadevAvasthAntaraM jAnAti na punaranyaH ko'pIti dRSTeranirvacanIyatvaM cAtra prayojanam / praNayabahumAnalAlitA mugdhA nAyikA // kasyApi visrambhasaMbhAvitasyAgre nAyako vaktiparimlAne mAne mukhazazini tasyAH karadhRte mayi kSINopAye praNipatanamAtraikazaraNe / taiyA pakSmaprAntadhvajapuTaniruddhena sahasA prasAdo bASpeNa stanataTavizIrNena kathitaH // 25 // tayA prasAdaH kathitaH / anumAnena pratipAdita ityarthaH / kena / bASpeNa / kiMvizipTena / pakSmaprAntadhvajapuTaniruddhena / pakSmaprAntAveva dhvajau tayoH puTaM tatra niruddhena / avyayAnAmanekArthatvAnimeSamAtraM ruddhena / na tu niHzeSato ruddhena / ata eva roddhamazakyatvA tsahasA stanataTavizIrNena / ayamabhiprAyaH-hRdaye drutAyA nAyikAyAstAvadazrUdgamA jAtaH / pazcAttayA saMvaraNArtha roddhmaarbdhH| atha darvahatayAsau balAtkAreNa stanayArupAra papAta / pakSmaprAntayordhvajapuTarUpeNa dairdhya sAdhAraNo dharmaH / puTazabdo'zrunirodhaprayatna 1. 'muktazca bASpastayA' iti zRGgAradIpikA. 2. 'tadA pakSmaprAntabajapuTa' dAta zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / pratipAdakaH / taTazabdaH stanayoH pariNAhaM dyotayati, vizIrNazabdastu kAThinyam / anyathA kathaM bASpaH kaNazo vizIrNatAM vrajet / anunayena mAno gata uta svayamityAhatasyAH parimlAne mAne aparAdhAtizayAtpUrvamanunIyamAnApi prasAdaM kathamapi na cakAra pAyathA kazcittInaM rudannivArito'pi na nivartate kiM tu parizrAntaH svayameva, tathA tasyA mAnaH svayaM zithilo babhUva / ata eva viSAdadyotakaM mukhazazini karadhRta iti / arthavazAdvibhaktivipariNAmena tayA karadhRta ityarthaH / parimlAnatA kusumAdiSu prasiddhA amarte mAne skhaladgatiH svasaMbaddhaM zaithilyaM lakSayati / vyaGgathaM cAtra camatkAreNa kevalamanumeyaM gUDhameva / yathA-'mukhaM vikasitasmitaM vazitavakrima prekSitaM samucchalitavibhramA gatirapAstasaMsthA matiH / uro mukulitastanaM jaghanamaMsabandhoddharaM batenduvadanAtanau taruNimodgamo modate / / ' na kevalamevaM sati, anyacca mayi kSINopAye / nanu SaNNAmupAyAnAM madhye praNatirastyeva / tatkathaM 'kSINopAye' ityuktvA 'praNipatanamAtraikazaraNe' ityuktam / yuktamevaitat / paramidaM praNipatanamupAyatayA nArabdham, kiM tvananyagatikatvena / ata eva mAtracpratyayaH, zaraNazabdaprayogazca / mukhazazinIti kAvyAlaMkAro rUpakam / nATyAlaMkAraH kopakAluSye'pi mAdhuryam / yaduktam -'yauvane sattvajAH strINAmalaMkArAstu viMzatiH / ' bhaavhaavhelaastryo'nggjaaH| zobhA kAntirdIptirmAdhurya prAgalbhyamaudArya dhairyamityayatnajAH spt| 'lIlA vilAso vicchittivibhramaH kilkinycitm| moTAyitaM kuTamitaM vivvoko lalitaM vihRtam // ' iti svAbhAvikA daza / anulbaNatvaM mAdhuryam / yathA'sarasijamanuviddhaM zaivalenApi ramyaM malinamapi himAMzorlakSma lakSmI tanoti / iyamadhikamanojJA valkalenApi tanvI kimiva hi madhurANAM maNDanaM nAkRtInAm // tasyAH sAndravilepanastanayugaprazleSamudrAGkitaM _kiM vakSazcaraNAnativyatikaravyAjena gopAyyate / ityukte kva tadityudIrya sahasA tatsaMpramASTuM mayA sAzliSTA rabhasena tatsukhavazAttasyAzca tadvismRtam // 26 // sA mayA parirabdhA / kiM kRtvA / va tadityudIrya / va tatsAndravilepanam, api tu na kApAtyarthaH / kiM kartum / vegena saMpramATuM tadeva vilepanaM svahRdayalagnaM proJchitum / vilepanaprAJchanameva kevalamadhikRtyAliGgitA, na tu prItyetyAha-rabhasena harSavizeSeNa / kva ta / tayA ityukte sati / iti kim / kimiti caraNapraNAmasaMbandhacchadmanA hRdayamapada kiviziSTaM vakSaH / tasyA yaddhanazrIkhaNDAdivilepanaM stanayugaM tasya prakRSTamAliGgana vilapanamayI mudrA tayA lAJchitam / anyadapi yanmadrAlAJchitaM nidhAnAdikaM ta tatprayatnena gopaayyte| vyatikaravyAjeneti vyAjazabdasyAyamIyAdyotako'bhi1. 'stanataTa' iti zRGgAradIpikA. 2. 'gopAyate' iti zRGgAradIpikA. 3. 'tacyA ca' iti zRGgAradIpikA. 4 For Private and Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kAvyamAlA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 26 I prAyaH / tatpriyatamAstanavilepanalAJchitasya vakSaso rakSaNaM tava mahatprayojanam, caraNAnativyatikarastu mithyArambha iti / yadyapi tasyA iti padasya stanayugapadena saha saMbandhastathApi vakSaHpadena saha saMbandhavidhAyako bhinnavibhaktirnideza ucitaH / tasyAta AdhInaM tava hRdayamiti pratIteH / AzliSTApi mAnaM tatyAja na vetyAha- tasyAzca parirambhasukhavazAttadvilepanaM vismRtam / cazabdastulyakAlatApratipAdanArthaH / yadaivAliGgitA tadaiva kopakAraNaM vismRtavatIti prItiprakarSa: / atra kopasya zAntirityatra bhAvazAntiH / IrSyAmAnAtmakavipralambhArambhaparyavasitaH saMbhogaH / nAyako vaktA pUrvavat / pihitamalaMkAraH / yaduktam --'yatrAtiprabalatayA guNaH samAnAdhikaraNamasamAnam / arthAntaraM vidadhyAdAvirbhUtamapi tatpihitam // ' 'vyaktAgA vitatho dhRSTaH' ityanena dhRSTo nAyakaH / mAnanarma caitat / yathA--'tadavitathamavAdIryanmama tvaM priyeti priyajanaparibhuktaM yaddukUlaM dadhAnaH / madadhivasati mA gAH kAminAM maNDana zrIvrajati hi saphalatvaM vallabhAlokanena // tvaM mugdhAkSi vinaiva kaculikayA dhatse manohAriNIM lakSmImityabhidhAyini priyatame tadvITikA saMsTazi / zayyopAntaniviSTasasmita sakhIne trotsavAnandito niryAtaH zanakairalIkavacanopanyAsamAlIjanaH // 27 // alIkavacanAnAmupanyAso yatra tadyathA bhavatyevaM vayasyAjanaH zanakairnirgataH / kiMviziSTaH / zayyopAntetyAdi / kAntazayyopAnte [niviSTA ] yA sakhI nAyikA tasyA netrotsavena pramuditaH / kva sati / kaJculikAyA vITikAsaMspRzi priyatame ityabhidhAyini sati / itIti kim / he vihvalAkSi, tva kabulikAmantareNaiva ramaNIyAM zobhAM dadhAsi / atra madanAlasalocanAM dRSTvA grAmyetarabhaGgIbhaNitiprakrameNa riraMsuH kAmI mugdhAkSIti saMbubudhe / satyAM kabulikAyAmaGgasaundaryasya pratyuta pidhAnaM bhavatIti vinaivetyevakArasya tAtparyam / kaculikA ceyaM dAkSiNAtyacolikArUpaiva / tasyA eva grathanapadArthe vITikAvyapadezaH / anyatra kaMpAtaniketyevamAdayaH / bhavatISvapyupaviSTAsvayamevaMvidhaM ceSTata iti salajakRta smitAyA nAyikAyAH sakhIjanaM pratyavalokanamAtrameva netrotsavaH / nanu sparzasukhena nayananimIlanaM nAyikAnAM prasiddham / yadAha kAlidAsaH - 'madhu dvirephaH kusumaikapAtre papI priyAM svAmanuvartamAnaH / zRGgeNa ca sparzanimIlitAkSIM mRgImakaNDUyata kRSNasAraH // ' ityAdiSu tiryaksaMbhoge'pi tadeva zlAghyam / tatkathamatra vikasvaradRSTitA vyAkhyAyate / atrocyate--nahi sarvAsAmeva nAyikAnAM sparzasukhena locananimIlanaM spRha - NIyam / prauDhanAyikAnAmevopavarNyamAnatvAt / tA hi suratArambha evAcetanA bhavanti / iyaM ca madhyA nAyikA / mugdhAkSIti madanAlasalocaneti kAntaM pratyanabhiyogitvAt / 1 1. 'veNikA' iti zRGgAradIpikA. 2. 'vadhU' iti zRGgAradIpikA. 3. 'kasa' 'tanI' iti tadvAcakI hindIbhASAzabdI. For Private and Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / 27 tama-evamapare'pi vrIDAnupahatAH svayamanabhiyogakAriNo madhyAvyavahArA bhavanti / yathA 'svedAmbhaHkaNikAcite'pi vadane jAte'pi romodgame visrambhe'pi gurau payodharabharokampe'pi vRddhi gate / durismaranirbhare'pi dRdaye naivAbhiyuktaH priyastanvaGgayA haThakezakarSaNaghanAzleSAmRte lubdhayA // ' sadbhAvarahaHsahacarINAM parasparasaubhAgyasAkSAtkAreNAdvAdo bhavatItyAlIjana AnanditaH / kavirvaktA / vinaiva kaJcalikayA dhatse manohAriNI lakSmImityanena vibhAvanAlaMkAraH / yaduktam -'seyaM vibhAvanAkhyA yasyAmupalabhyamAnamabhidheyam / abhidhIyate yataH syAttatkAraNamantareNApi // ' atrArthazaktyAkSipto riraMsAlakSaNo'rthaH kavinA sakhIjanasavyAjagamanAtmikayA svoktyA bhUyo'pi vynyjitH| yaduktam-'zabdArthazaktyAkSipto'pi vyaGgayo'rthaH kavinA punaH / yatrAviSkriyate svoktyA sAnyaivAlaMkRti+neH // ' yathA-'ambA zete'tra vRddhA pariNatavayasAmagraNIratra tAto niHzeSAgArakarmazramazithilatanuH kumbhadAsI tathAtra / asminpApAhamekA katipayadivasaproSitaprANanAthA pAnthAyetthaM taruNyA kathitamavasaravyAhRtivyAjapUrvam // ' manohAriNI lakSmImityanena zobhA nAma nAghyAlaMkAra:-rUpopabhogatAruNyaiH zobhAGgAnAM vibhuussnnm|' yathA-'tAM prAGmukhIM tatra nivezya bAlAM kSaNaM vyalambanta puro niSaNNAH / bhUtArthazobhAdviyamANanetrAH prasAdhane saMnihite'pi nAryaH // ' mugdhAkSItyanena kAntizca-'manmathApyAyitA chAyA saiva kAntiriti smRtA' // yathA mAnaM tyAjitA satI tatkAlamavalambyamAneAtirekeNa saMyujyamAnA rahasi ramaNe ratiramaNarahasyasarvasvamunmudrayati na tathA nityamevetyanusaMdhAya sakhIbhiH praNayamAnaM zikSitA satI tAH prati kAcidAhabhrUbhaGge racite'pi dRSTiradhikaM sotkaNThamuddIkSate ruhAyAmapi vAci sasmitamidaM dagdhAnanaM jAyate / kArkazyaM gamite'pi cetasi tanU romAJcamAlambate ____dRSTe nirvahaNaM bhaviSyati kathaM mAnasya tasmiJjane // 28 // locanagocare sati tasmiJjane mAnasya nirvAhaH kathaM bhaviSyati, api tu na kathamapi / tAsmanityanirvacanIyacamatkAre jane ityarthAntarasaMkramitatvena prANezvara ityarthaH / nahi kRtrimarupAyarayutasiddhaM vastu nihotuM zakyate / tadatra ka upAyAH kiM ca vastvityAhabhaGga ityAdinA / evameva tAvatpriyatamaM dRSTi: sotkaNThamudIkSate / bhrukuTikauTilye nATite punaradhikaM sotkaNThamadIkSate / yathA kazcitpakSI balAtkAreNa rudhyamAnaH kathaMkathamapyuDDIya yatratyo bhavati tatraiva gatvA ramate / abhinIte'pi vAcaMyamatve mamedaM dagdhamukha sasmitaM bhavati / dhikkAre dagdhahatakAdayaH zabdAH pryujynte| atha ca tena sArdhamAmApanamantareNAprayojanamAnanaM dagdhameva / kAThinyaM gata ityeva na, api tu kAThinyaM mata / tathAbhUte'pi manasi tanaH pulakaM vibharti / atha ca priye kAThinyaM gamite For Private and Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 kaavymaalaa| cetasi tanu: tanuHsve (?) kRzetyarthaH / tasmindRSTe mAnasya kathaM nirvAho bhaviSyati / ko'rthaH-mayA bhrabhaGgAdIni duSkarANi kRtAni, paraMtu na mAno niyaMDhaH / tasmAta paraM mAnArthe yatnamapi na kariSyAmIti prItiprakarSoM bhaviSyatyA vyajyate / uttarayatnA pAlaMkArau // sA patyuH prathame'parAdhasamaye sakhyopadezaM vinA no jAnAti savibhramAnavalanAvakroktisaMsUcanam / khaccharacchakapolamUlagalitaiH paryastanetrotpalA bAlA kevalameva roditi luThallolodakairazrubhiH // 29 // sA bAlA bhartuLalIkaprastAve kevalaM rodityev| kiidRshii| lmbitpkssmlocnendovraa| kairvishissttaa| azrubhiH / kathaMbhUtaiH / nirmalakapolayoryanmUlaM netrayoradhobhAgastatra kSaritaiH / punaH kiMviziSTaiH / luThallolodakaiH nimeSArdhabaddhabindujAlatayA luThatpatanazIlatvena lolamudakaM yeSAM taiH / punaH kIdRzaiH / nairantaryeNa prathamamevonmRSTakajalatvAtsvacchaiH / athavA IrSyAmAne'pyanupanyastavakroktyAdernAyikAyAH svacchatAnumApakaiH / upacAreNAzrubhirapi svacchaiH / nanu kimiti rodityevamuluNThanAdikameva kimiti nArabhata ityAhano jAnAti / kiM tat / savibhramAGgavalanAvakroktisaMsUcanam sahelaM bhrUkSepAdibhiraGgavalanAdibhiranRjabhaNitibhizcAparAdhasya samyaganamAnam / tadeva kimiti na vettItyAhasakhyopadezaM vinA sakhyenopadezaH arthAtsakhyAstaM vinA / atra tAvatkaviH prAyastaTastho vaktA / seti padaM ca dUtIdUtaprabhRtikasya rativAsanAliGgitAntaHkaraNasya vA vaktuyujyate, na tu taTasthasya / tasmAt 'kAntasya prathame'parAdhasamaye' iti pATho yuktaH / athAnurakta eva vaktAstu / maivam / patyurityanupapannatvAt // kAcidanyanAyikAnuraktaM nAyakaM prati brUtebhavatu viditaM vyarthAlAparalaM priya gamyatAM tanurapi na te doSo'smAkaM vidhistu parAGmukhaH / tava yadi tathArUDhaM prema prapannamimAM dazAM prakRtitarale kA naH pIDA gate hatajIvite // 30 // he priya, bhavatu anunayopakramairAlApairAstAm / ko'rthaH-jJAtaM tava svarUpam / prasAda napravRttasyApi sarvAkAramanyAsaktizaMsinyeva cchAyA bAhyAkAreNa dAkSiNyamAtrametat / ata eva vyarthAlApaiH pUryatAm / tvadadhInaM me jIvitamityAdInAmAlApAnAmarthasya vigatatvAvya thatA / tasmAdyatraiva pratibhAsate tatraiva gamyatAm / nahi priyasya samIhitapratibandhaH 17 1. 'prANezapraNayAparAdhasamaye' iti zRGgAradIpikA. 2. 'lolAlakaiH' iti bhArata dIpikA. For Private and Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / 29 yujyate / asminpremavaizase tava svalpo'pi doSo nAsti / asmAkameva daivaM vakSyamANamaraNAdhyavasAyena pratikUlam / asmAkamiti bahuvacanamaudAsInyavyaJjakam / anekArthatvAdavyayAnAM tuzabdo'vadhAraNArthaH / kena prakAreNa vidhiH parAGmukha ityAha- tava yadItyAdi / tava yadyanirvacanIyena prakAreNa koTiM prAptaM prema imAM prasAdanasamaye'pyanyAsaktizaMsanalakSaNAmavasthAM prapannamasmAdasmAkaM svabhAvagatvare nindyajIvite gate kA vyathA / api tu na kApi / prakarSaprAptasya premNo viparyAse tveSaiva sthitiH / yathA ratnAvalyAm'samArUDhA prItiH praNayabahumAnAdanudinaM vyalIkaM vIkSyedaM kRtamakRtapUrva khalu mayA / priyA muJcatyaya sphuTamasahanA jIvitamaho prakRSTasya premNaH skhalitamaviSahyaM hi bhavati / / ' tanurapi na te doSa ityatra tavaiva garIyAndoSa iti viparItalakSaNayA niSedhe vidhiH / evaM ca tvayi niranukroze'smAkaM vidhiH parAGmukha iti prItyatizayaH / tavetyarthAntarasaMkramitatvena zaThasyetyarthaH / vayaM tvadekazaraNAH, tasmAtkA naH pIDA / api tu tavaiva / prakRtitarale ityanena saMsArasyAnityatA pratipAdyate / vairAgyaM ca zRGgAropanibandhe vayaM tAvadanucitaM manyAmahe / yathodAhRtaM doSanirNaye mammaTAlakAbhyAm - prasAde vartasva prakaTaya mudaM saMtyaja ruSaM priye zuSyantyaGgAnyamRtamiva te siJcatu vacaH / nidhAnaM saukhyAnAM kSaNamabhimukhaM sthApaya mukhaM na mugdhe pratyetuM prabhavati gataH kAlahariNaH // ' atra zRGgAre pratikUlasya zAntyasyAnityatAprakAzanarUpo vibhAvastatprakAzito nirvedazca vyabhicArI / yadyapi zuddhatArkikANAM jAtighoTika (?) vaiyAkaraNAnAmaikAntikacchAndasAnAM ca dantakalaho na nivartiSyate, yadyapi ca karaNIya (?) sahRdayAH prakhavaNanirodhavAdhitA (?) iva nAsAsaMkocaM kariSyanti, tathApi paramArthasahRdayaiH kRtayogakSemAH pAThAntaramabhidadhmahe-- 'akRtaviphale kA naH pIDA gate hatajIvite' iti nAyakasyAnyAsaktilakSaNasya nAyikAyAH prItilakSaNasyAntarasya pratItijanako bhAvo nAmAlaMkAraH / yaduktam- 'abhidheyamabhidadhAnaM tadeva tadasadRzasakaladoSaguNam / arthAntaramavagamayati vAkyaM tadasau paro bhAvaH // ' kAcitsvairiNI jaradabhisArikayA sopadezamabhidhIyateurasi nihitastAro hAraH kRtA jaghane ghane kalakalavatI kAJcI pAdau raNanmaNinUpurau / priyamabhisarasyevaM mugdhe tvamAhataDiNDimA yadi kimadhikatrAsotkampaM dizaH samudIkSase // 31 // he mugdhe, yadi tvamitthaM vAditapaTahA priyaM pratyAbhimukhyena gacchasi, tadA adhikatrAsenotkampo yatra tadyathA bhavatyevaM kakubhaH kimityukaMdharamokSase / evamAhataDiNDimA / evaM kathamityAha-vakSasi pAriplavaM muktAdAma nyastam / zabdAyamAnA mekhalA nitambe 1. 'trAsotkampA' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pratyAha 30 kAvyamAlA / 1 nivezitA / kiMviziSTe / ghane / pracurapariNAhinItyarthaH / caraNau ca ziJjAnaratnamaJjIrau / hArazcAkacakyAyamAnatayA prakAzakaH kAJcInUpurau ca sazabdatvena / pAdau raNanmaNinUpurAvityatra yayapi bahuvrIhiNaiva prakAzamAnAtmako'rthaH saMghaTate, tathApyurasi hAravajaghane kAJcIvadAdhArAdheyabhAvenAprayogAdupakramabhaGgo dUSaNam / ISahUSaNatvAccAdUSaNaprAyam / mugdhe ityatra mohaH priyasaMgamautsukyavatI viltaiv| anyathopalambhakAraNAni bhaGktvA kimityabhisaraNamArabhate / AhataDiNDimetyatra lakSaNayA suprakAzakatvamarthaH / adhikatrAsotkampamityatra ca saMkalpakalpitena priyasamAgamena sAttvika eva tAvadutkampaH / trAsena punara* dhika iti / atha cAhataDiNDimA yadi priyamabhisarasi tadA kimadyApi diza: samudIkSase / vegena gatvA samIhitaM sAdhayeti sAbhyasUyaM kAryazikSA / viSamo'laMkAraH / yaduktam- 'viSama iti prathito'yaM vaktA vighaTayati kamapi saMbandham / yatrArthayorasantaM paramatamAzaGkaya tatsattve // ' yathA - 'yo yasya naiva viSayo na sa taM kuryAdaho balAtkAraH / satataM khaleSu bhavatAM va khalAH kva ca sajjanastutayaH // ' abhisArikAzca pradoSeSu vivAhAdiprakaraNeSu madhyAhnazUnyeSu mArgeSu vasantotsave udyAnayAtrAsu vidUreSu caivaMvidheSvanyedhvapi saMvidhAnakeSu kAmukamabhisaranti / yaduktam- 'aTavyAmandhakAre vA zUnye vApi surAlaye / udyAne vA saritkuJje pradeze garhite'thavA // paradAreSu saMketaH kartavyo ratisiddhaye / dUtIvakreNa nizcitya svayaM tatra purA vrajet // ' tataH prAptAM priyAM zIghraM seveta ratikovidaH / preSayedanyamArgeNa svayamanyena ca vrajet // yathA na jJAyate kaizcitsu nigUDho vicakSaNaH / ' abhisArayanti ca dUtyo nAyikAmanekakautukavAsanAbhiH / yaduktamIzvarakAmite -- 'prAgeva svabhavanasthAM brUyAt amuSyAM krIDAyAM tava rAjabhavanasthAnAni rAmaNIyakAni darzayiSyAmIti / kAle ca yojayet / bahiH pravAlakuTTimaM te darzayiSyAmi / maNibhUmikAM vRkSavATikAM mRdvIkAmaNDapikAM citrakarmANi yantrANi krIDAmRgAn - ' ityAdi / bhavananarma caitat / yathA ratnAvalyAmAlekhyadarzanAvasare - 'jANido mae eso savvo vRttanto samaM cittaphalaeNa / tA gadua devIe kahaissaM / ' ityAdi // kAcitproSitabhartRkA virahAtimohena pratividhAnamAkAGkSantI varSArambhabalAhakaM 1 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir malayamarutAM vrAtA vAtA vikAsitamallikAparimalabharo bhagno grISmastvamutsahase yadi / ghana ghaTayituM taM niHsnehaM ya eva nivartane prabhavati gavAM kiM nazchinnaM sa eva dhanaMjayaH // 32 // he ghana, caitrIyAzcandanasamIrA vahanti sma / nidAghakAlo'pi paryavasitaH / kiM 1. 'jJAto mayA eSa sarvo vRttAntaH samaM citraphalakena / tadgatvA devyai kathayiSyAmi / ' iti cchAyA. For Private and Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org amaruzatakam / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 31 viziSTaH / dalitakomalavicakilAnAM parimalabharo yasmiMstathA / ubhayorapyuddIpanavibhAvayoH sugandhitvoktiH / tAbhyAmapi priyo na melitaH / ataeva vAtA iti bhagna iti cAkSamatvoktiH / loke hyaprayojake vAyuriti vyapadizyate parizrAnte ca bhagna iti / ubhAvAkSipya meghamuttejayati - yadi paraM taM priyamuddIpanavibhAvodgame'pi svasthAvasthatvAtyaktAnurAgaM melayituM tvamudyacchase / meghAgame hi yathAkathaMciddUra dezAntarAdapyAgatya pAnthAH kAntAbhiH saha saMgacchante / amumevArthamAkhyAnena draDhayati-ya eva gavAM nivartane pratyAnayane kSamate sa eva dhanaMjayaH / kimasmAkaM truTitam / ko'rthaH - vayaM jIvAma eva / dhanaMjayapadamucitam / gosamUhasyApi dhanazabdena prasiddhatvAt / AkhyAnakavAkyAntaHpatitatvAriMka narichannamiti na garbhitaM nAma dUSaNamAdhatte / kvacidevaMvidhasya doSasyApi guNapratIteH / yathA kAzmIrakavihaNasya- 'kRtvA nUpuramUkatAM caraNayoH saMyamya nIvImaNInuddAmadhvanipaNDitAnparijane kiMcizca nidrAyati / kasmAtkupyasi yAvadasmi calitA tAvadvidhipreritaH kAzmIrIkucakumbhavibhramadharaH zItAMzurabhyudgataH // ' ityatra kasmAtkupyasIti / atra hi saMketaprAptasya kAmukasya vaimanasyamapanetuM svavilambakAraNamudAharantI svairiNI vAkyasyAntareva prasattijanakaM kasmAtkupyasItyavocat / tathA proSitabhartRkApi meghAtsaMbhAvyamAne'pi priyasamAgame saMkalpitasamIhitasiddhirasamApte'pi vAkye kiM na chinnamiti saMtoSavyaJjakaM padamuktavatI // kAcidekagrAmapravAsena mandamandoddIpitamanmathAnalajvAlAbhibhUtatanurvyAdhivyapadezena mAnamanyumanubhavantI sapatnanAyikAsaktaM nAyakaM prati solluNThakaruNopanyAsamAcaSTe-- prAtaHprAtarupAgatena janitA nirnidratA cakSuSo mandAyA mama gauravaM vyapagataM protpAditaM lAghavam / kiM tadyanna kRtaM tvayA maraNabhIrmuktA mayA gamyatAM duHkhaM tiSThasi yacca pathyamadhunA kartAsmi tacchroSyasi // 33 // yadyapi mAnaviSayasyArthasyAtra mukhyatA tathApi saMvidhAnakavazena rugviSaya evArtha Adau pratipAdyate--pratiprabhAtamAgatastvam / rogiNo hi vizeSAvizeSaparijJAnamiSTajanaH prabhAta evAgatya karoti / mama cakSuSoniMdrA nivAritA / kiMviziSTAyAH / mandAyAH sarujaH / divAsvApo hi niSiddhaH savyAdheH / dRSTau hi mIlanonmIlanaparijJAnArthamavanaM kAryamiti vizeSaNaM cakSuSoriti prasiddhaM yuktam (?) / anyathA janitA niniMdritetyetAvataiva pUryate / ucitapratividhAnaireva yatra pAravazyaM vyapagatam / antarbhUtakAritArthatve vyapaga[mi]tamityarthaH / anyathA nAyakakartRkayonidrAnirodhalAghavotpAdanavAkyayorantarA gauravaM svayameva vyapagatamiti prayoktuM na yujyate / sphUrtimattvaM prakarSeNotpAditam / athavA kiM bahunA, For Private and Personal Use Only 1. 'gauravavyapanayAdutpAditaM' iti zRGgAradIpikA. 2. 'kiM mugdhena kRtaM tvayA ramaNabhIH' iti zRGgAradIpikA. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 32 kaavymaalaa| kiM tatsamayocitaM na kRtaM tvayA / api tu sarva kRtam / ata eva mRtyubhayaM parityaktaM mayA / ataHparaM niHsaMzayaM jIviSyAmItyarthaH / idAnIM gamyatAm / yataH kRcchamAste bhavAn / yaccedAnI mudrasaprAyaM pathyaM kariSyAmi tadAkarNayiSyasi / ko'rthaH-pathyaM zrati. viSayamevAstu, na tu dRSTiviSayam / dRSTiviSaye kila bhavadIyakAryasaMkocaklezakAriNI velA lagiSyati / atha prAtaHprAtarupAgato'si, na tu rAtrau / tadA hi kadAcitsaMgamAvakAzo'pi saMbhavati / anyaccAnyAGganAsaGgazaMsInyadharakSatAdInyapi prAtardRzyante / tAni cAkSiduHkhamutpAdayanti / ata eva janitA nirnidratA cakSuSoH / anyathA virahavedanAjAgaritasakalarAtrerdivA kadAcinnidrApi muhUrta ghaTate / kacAkarSaNatAdyakaraNAdakSamAyA mama bahumAno vyapagamitaH / tucchatA tu prakarSaNa janitA / atha vA kiM tadyattvayA viruddha na kRtam / ata eva mayA maraNe nizcayaH kRtaH / taditaH sthAnAdgamyatAm / yato'tra duHkhaM tiSThasi / tatraiva te sukhamityarthaH / yaccedAnI prANaparityAgalakSaNamucitaM kariSyAmi tadavazyaM zroSyasi / na tu karNapidhAnAdinA zokAvegaM sUcayiSyasi / tavaiva samIhitatvAt / kartAsmItyatra luTi uttamaikavacanam / mandAzabdazaktyudbhava upamAlaMkAraH / yathA sarAgA varAkIti saMbhAvyate tathA tvayAhaM saMbhAvitati pratIteH / yaduktam-'nanu zabdazaktyA yatrArthAntaraM prakAzate sa yadi dhvaneH prakAra ucyate tadAnIM zleSasya viSayo'pahRta eva syAt / nApahRta ityAha-'AkSipta evAlaMkAra: zabdazaktyA prakAzate / ya. sminnanuktaH zabdena zabdazaktyudbhavo hi saH // kasyAMcidanuraktaH kazcitsvayaM savitarkamanusaMdhatte / visrambhapAtrasya vA pratividhAnapratyAzayA kasyApyagre nivedayati sA bAlA vayamapragalbhamanasaH sA strI vayaM kAtarAH sA pInonnatimatpayodharayugaM dhatte sakhedA vayam / sAkrAntA jaghanasthalena guruNA gantuM na zaktA vayaM doSairanyajanAzrayairapaTavo jAtAH sma ityadbhutam // 34 // sA anirvacanIyA mugdhA, vayaM ca tadaprAptiparyAkulatayA apragalbhamanasaH / atha ca yatrava bAlyaM tatraivApragalbhamanaskatvaM yujyate / sA strI, vayaM ca tAM vinA sthAtuM na zaknuma iti gatadhairyAH / atha ca yatraiva strItvaM tatraiva kAtaratvamucitaM bhavati / sA pInaM connatimacca evaMvidhaM stanayugalaM bibharti, vayaM ca tadgADhAliGganamaprApnavantaH sakhedAH / atha ca yA eva gurupadArthabhAra vahati sa eva sakhedo dRzyate / 'bharaM' iti pAThe stanabhAra bibhatA tyarthaH / atra pAThe dharabharamityanuprAsAlaMkAraH / bhArazca sAkSAduktaH / pUrvatra tu pATha pA nonnatimattvena bhAra AkSipyata iti / sA mahatA nitambabhareNAkrAntA, vayaM ca tA tatvAta gbhAralIlAlasagAminI smaranto jaDimnA gantuM na kSamAH / atha ca ya eva mahatA bhArata NAkrAnto bhavati sa evaM gantuM na shknoti| evaM satyanyajanAvalambibhirdoSairvayamasAThavA For Private and Personal Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / 33 saMvRttA ityAzcaryametat / asaMgatiralaMkAraH / yaduktam-'vispaSTaM samakAlaM kAraNamanyatra kAryamanyatra / yasyAmupalabhyete vijJeyAsaMgatiH seyam // ' doSairityatra viparItalakSaNayA gaNairityarthaH / ata evAnirvacanIyatAdyotakaH sarvatra sAzabdaH / atha ca tasyA eva doSo yA yathAkathaMcidAgatya saMkete mayA saha na saMgacchata ityabhiprAyaH / anyacca sA bAlA ceSTAvizeSAnumeyAnurAgApi pracchannacArAdyayogyatayA saMgamopAyaM na jAnAtItyubhayAnurAgaH / ekAnurAge hi zRGgArAbhAsa eva syAt / yathA bAlarAmAyaNasyonmattadazAnanAGke / tatra hi sulabhAnekastrIratnasyApi rAvaNasya yadaprAptAvunmAdo jA yAH prANezvararAmacandrakacetaso jAnakyAH spRhaNIyatAtizayaH pratipAdito bhavati, tu rasopanibandhaH / ubhayAnurAgAbhAvAt // kAcidbhAviproSitabhartRkA AtmAnaM prati sopAlambhamAcaSTeprasthAnaM valayaiH kRtaM priyasakhairakhairajastraM gataM dhRtyA na kSaNamAsitaM vyavasitaM cittena gantuM puraH / yAtuM nizcitacetasi priyatame sarve samaM prasthitA gantavye sati jIvita priyasuhRtsArthaH kimu tyajyate // 35 // he jIvita, kRtyAkRtyavivekaparAGmukhatayA priyatame dezAntaraM gantuM niHsaMdehamanasi sati sarve suhRdaH sahaiva pracalitAH / kathamityAha-prasthAnaM valayarityAdi / daurbalyavazena patanazIlatayA hastAbharaNaiH prasthAnaM kRtam / kiM viziSTaiH / priyasakhaiH vallabhasahacaraiH / priye tiSThati tiSThadbhirgacchati / gacchadbhirityarthaH / evamasrAdiSvapi priyasakhatvaM yojyam / astrairapyanavarataM gatam / azrUNAmapravRttirevAvasthitiH gatizca pravRttireva / na tvabhAva eva / tathA satyazrUNAmabhAva eva syAt / saMtoSeNa kSaNamapi na sthitam / manasApi punaH prathamameva gantumupakrAntam / tattvayApyavazyagantavye sati kuto hetoH priyasuhRtsaMghAtaH parityajyate / gamyatAmevetyarthaH / AstAM tAvatpriyatame gate, gantuM nizcitacetasyapi nAyikA jIvitanirapekSA babhUveti bhAvaH / shoktirlNkaarH| yaduktam-'bhavati yathArUpo'rthaH kurvannevAparaM tathArUpam / uktistasya samAnA tena samaM yA sahoktiH sA // ' yathA-'kaSTaM sakhe va yAmaH sakala jaganmanmathena saha tasyAH / pratidinamupaiti vRddhiM kucakalazanitambabhittibharaH // saMdaSTe'dharapallave sacakitaM hastAgramAdhunvatI mA mA muJca zaTheti kopavacanairAnartitabhralatA / sItkArAJcitalocanA sarabhasaM yaizcumbitA mAninI prAptaM tairamRtaM zramAya mathito mUDhaiH suraiH sAgaraH // 36 // 1. 'AsthitaM' iti zRGgAradIpikA. 2. 'sarvaiH samaM prasthitaM' iti zRGgAradIpikA. 3. kimutsRjyate' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34 kaavymaalaa| taireva pIyUSaM labdhaM yaiH saharSottaralaM manasvinI cumbitA / adhararasa evAmRtamityarthaH / / yAvadaprasAdaM hi mAninI mahAntaM saMtApamutpAdayati, prasannA ca lokottaramAnandam / ata evAcetanairamaraiH khedAya viloDitaH kSIrodaH / kiM kurvatI cumbitA, daSTAdharatvAkarAgraM samantAddhanvatI / kathaM sacakitam / cakitamatra camatkRtireva / kva sati / oSThapravAle haThAtkhaNDite sati / kiM vishissttaa| savilAsataraGgitabhrUvalliH / kaiviziSTA / mA mA muJca zaTheti kopavacanaiH |maa meti paryAkulatApratipAdakAbhyAM zabdAbhyAm, muJceti kriyayA ca saMbhogAbhiyogasya niSedhaH / na tu tAbhyAM muJceti kriyAyAH / kopasya vacanaireva, na tu vAstavena kopena / punaH kiidRshii| sItkArAJcitalocanA sItkArapUrvakaM vilAsadazAsparzena kUNite locane yayA sA tathoktA / kalaharUpaM caitatsuratam / yaduktam-'kalaharUpaM suratamAcakSate / vivAdAtmakatvAdvAmazIlatvAcca kAmasya' iti / sItkAraH kAminInAM dayitasparzasukhAtizayena hRdayollAsacamatkArapUrvakaH zvasitAtmA manmathoddIpano mukhasya ceSTAvizeSaH / aakssepo'lNkaarH| yathA-'kutaH kuvalayaM karNe karoSi kalabhASiNi / kimapAGgamaparyAptamasminkarmaNi manyase // ' anubhavI vaktA / yadapi cAmI zlokAH saMbho. gamordhyAmAnaM praNayamAnena, praNayamAnamabhisaraNena, abhisaraNaM pravAsavipralambhena, tirayanti tadapi kaverabhisaMdhAnam / atinirantaramekarasopanibandho'pyudvejako bhavati / yathA nATakAdAvabhineyaH sAntaropanibandho rasazcamatkArI syAttathaivaMvidhakAvyeSu zravyo'pIti / kilakiJcitaM cAtra nATyAlaMkAraH / yaduktam-'krodhAzruharSabhItyAdisaMkaraH kilakiJcitam / ' yathA-'ratikrIDAdyUte kathamapi samAsAdya samayaM mayA labdhe tasyAH kvnnitklknntthaardhmdhre| kRtabhrUbhaGgAsau prakaTitavilakSArdharuditasmitakrodhoddhAntaM punarapi vidadhyAnmayi mukham // ' 'sAnandAnta: kuTamite kupyetkezAdharagrahe' ityanena kuTamitamapIti // kAcinamasakhyAH purataH kathayatisupto'yaM sakhi supyatAmiti gatAH sakhyastato'nantaraM premAvezitayA mayA saralayA nyastaM mukhaM tanmukhe / jJAte'lIkanimIlane nayanayodhUrtasya romAJcato lajjAsInmama tena sApyapahRtA tatkAlayogyaiH kramaiH // 37 // he sakhi, ayaM te dayitaH suptastasmAdasmAbhirapi supyatAmiti mAM pratyuktvA sakhyA gatAH / tataH praghaTanAnantaraM premagrahagRhItayA tatrApi prAJjalayA mayA priyamukhe svamukha nivezitam / atha tasya dhUrtasya romAJcacina netrayomithyAsaMkocane jJAte mama vA babhUva / tena ca saMbhogasamayocitAbhirnIvIvyapanayanaprAyAbhiH paripATIbhiH sApi NThitA / ko'rthaH-ahamapi tatkAlocitapravRttirabhUvam / supyatAmiti padasthA 1. 'taralayA' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / uktvetyadhyAharaNIyam / suptamukhacumbanaM ca nAyikAnAM rAgoddIpanam / yaduktam-'suptasya makhamAlokayantyAH svAbhiprAyeNa cumbanaM rAgoddIpanam' iti / yacca tena riMsunA vijanamAkAGkSatAlIkanimIlanaM kRtaM tatsakhyo jAnanti, ata evAyamityarthAntarasaMkramitatvena dho'smannirgamAya supta ityupanyasya svayamutthAya gatAH / arthAntarasaMkramitasyodAharaName ta_snigdhazyAmalakAntiliptaviyato vellabalAkA ghanA vAtAH zIkariNaH payodasahadAmAnandakekAH kalAH / kAmaM santu dRDhaM kaThorahRdayo rAmo'smi sarva sahe vaidehI tu kathaM bhaviSyati hahA hA devi dhIrA bhava // ' atra hi pitRmaraNAdidaHkhasahanakSamatvaviziSTo rAma iti saMjJA pratIyate na tu saMjJimAtram / yadupajJena dhvanivartmanA saMcaramANAH, sacetasaH praharSa prApnuvanti teSAmAcAryANAmuktiSu mImAMsAyAM ke vayam / paraM tathApyAtmAvabodhArthamidamudAharaNaM parAmRzAmaH--nanu sarvasahatve hetubhUtakaThorahRdayatvenaiva rAma iti saMjJino vaiziSTayamucyate / yadi kaThorahRdayatvamatra sarvasahatve hetubhUtamabhaviSyattadA rAma iti padameva na prAyokSyata / vaidehI tu kathaM bhaviSyatItyanenaiva dAzarathipratIteH / tasmAtkaThorahRdayatvaviziSTasyaiva saMjJinastattvAntaraM dhvananIyam / yena mayA pravAsakAle mAtRbhiH sthApyamAnA tvamayodhyAyAmupekSitA so'haM zatakoTikoTikarkazacetAH sarvesahaH / nahi mayA tvamAhUtA, api tu svayamAgatA / yathA-'kRtakakupitairbASpAmbhobhiH sadainyavilokitairvanamapi gatA yasya prItyA dhRtApi tathAmbayA / navajaladharazyAmAH pazyandizo bhavatI vinA kaThinahRdayo jIvatyeva priye sa tava priyaH // ' yaccAlocanakAreNa piTamaraNAdiduHkhasahanakSamatvaM dhvaniviSayIkRtaM tadasat / duHkhasya vijAtIyatvAt / nahi priyAvirahasaMtaptaH pumAJjIvato lokAntaritasya vA pituH smarati // kAcinmAninI bahubhirupAyairatinirbandhaprasAdanena gatakalpaM mAnaM parityaktumanAH priyaM prati bravIti kopo yatra bhrukuTiracanA nigraho yatra maunaM ___yatrAnyonyasmitamanunayo dRSTipAtaH prasAdaH / tasya premNastadidamadhunA vaizasaM pazya jAtaM tvaM pAdAnte luThasi na ca me manyumokSaH khalAyAH // 38 // tasyAvayorevaMviditasya premNastadidamatigarhi tamadhunA vaizasaM vinAzo jAtaH / pazya, mAndhA bhUH / tasya kasyetyAha-yatra praNayakalaheSu bhrakuTerabhinaya eva roSaH / vAkpAruSyaNApi manaso dUSayitumazakyatvAdvacananirodha eva yasminnigrahaH / krIDAkamalAdinApi tADanasya dRSkaratvAtparasparamanavRttivazIkaraNavyaJjakamISaddhasitameva prasAdanam / sAmadAnAdyupAyAnAmapi bhedasUcakatvAt / ubhayorapi tulyakAlameva prasAdanamabhilaSitamiti pratipAdayitumanyonyazabdaprayogaH / dRSTikSepa eva yatrAnugrahaH / caraNapatanAdyasaMbhave 1. 'vigraho' iti zRGgAradIpikA. 2. 'yatra dRSTiH prasAdaH' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 36 kAvyamAlA / bAhau dhRtvotthApanAdisaMpratipatterabhAvAt / kIdRzaM premNo vaizasamityAha - tvamuraHsthalaikadhAraNIyaH pAdasamIpe luThasi, na tu pAdayoH / aparAdhAtizayAbhAvAt / na ca me durjanyAH svAntasthasya krodhazalyasya parityAgaH / ko'rthaH tathA niHzaGkena kimapyAcaritaM yathAhamapyananyazaraNA te durjanI jaataa| avasaro'laMkAraH / yaduktam- 'arthAntaramutkRSTaM sarasaM yadi vopalakSaNIkriyate / arthasya tadabhidhAnaM prasaGgato yatra so'vasaraH // ' yathA'tadidamaraNyaM yasmindazarathavacanAnupAlanavyasanI / nivasanbA husahAyazcakAra rakSaHkSayaM rAmaH // ' dhIrAdhIrA pragalbhA [madhyA] nAyikA / caturthavAkye yatrazabdaprayogAbhAvAdupa kramabhaGgaH // sutanu jahihi maunaM pazya pAdAnataM mAM na khalu tava kadAcitkopa evaMvidho'bhUt / iti nigadati nAthe tiryagAmIlitAkSyA nayanajalamanalpaM muktamuktaM na kiMcit // 39 // mAninyA mAnatyAgasUcakaM bASpasalilamastokaM durnivAratvena muktam, prativacanaM ca na kiMcidudIritam / kiM viziSTayA / tiryagAmIlitAkSyA aparAdhakSapaNalakSaNayApamAnalajayA sAci yathA bhavatyevaM bASpanirodhabuddhyA samantAtsaMkocite akSiNI yayA sA tathoktA tayA / kva sati / nAthe nirbandheneti nigadati sati / iti kim / he sutanu maunaM tyaja / mAnajanitAtikArkazyAdvAGkirodhahRdayAdhmAnanirucchAsAtkusumazarajayazrI kArmaNamaGga nirmANamidaM durdazAM mA naiSIriti bhAvaH / athavA yadi vacanAmRtairabhiSicya mAM saMtaptaM nAhlAdayasi tarhi caraNapatitaM dRSTiprasAdena saMbhAvaya / AtmanaH priyAmAnAtmakavipralambhaduHsahatAkAraNamAha - nizcayena tava jAtu kadAcidIdRzaH krodho nAsIt / yadi cAbhaviSyattadA tatsaMskAravazAdidAnImapi sahiSye // kazcinnarmavidagdho viyogI tadekatAnena mAninIsarvasvamanudhyAyatigADhAliGganavAmanIkRtakucaprodbhUtaromogamA sAndrasneharasAtirekavigalacchrImannitambAmbarA / mA mA mAnada mAti mAmalamiti kSAmAkSarochApinI suptA kiM nu mRtA nu kiM manasi kiM lInA vilInA nu kim // 40 // kiM nu zayitA, utasviduparataiva, athavAntaHkaraNe'bhedaM prAptA, AhosvidravatAM yayau, ityamunA saMdehenAnirvacanIyAvasthA madakalakalahaMsacakoTikoTitakomalamRNAlinIkisalayavatpariklAntairaGgakaiH prAbhAtikanaulendIvaravanmukulitena locanayugalena vilayaM gacchantI nopalabdhetyarthaH / tasyApi tatkAlamAnandena mandacetanatvAt / kena krameNaivaMvidhA babhUve 1. 'prodbhinna' iti zRGgAradIpikA. 2. 'kAcIpradezAmbarA' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / gAragADhetyAdi / atinirbharAzleSeNAvAmanau vAmanau kRtau yo kucau tatra prakarSaNo. palakodramo yasyAH sA tathAktA / kathamullApinIti / mA, mA, mAnada mAnakhaNDana, atizayena / mAmalamityatra pIDayati kriyAM vinA paryAkulatAdyotakamoktam / mA metyAdi paunaruktyaM ca sundaram / atrApi yadi kathyate tadA vadhU ruSyati, yadi maunAyyate tadA gRhaM nazyati / tathApi karuNabIbhatsasmArakaM mRteti padaM na mAnayAmaH / tasmAt kiM mlAnA zayitA nu kiM manasi me lInA vilInA nu kim' iti paThiSyAmaH / saMzayo'laMkAraH / yaduktam -'vastuni yatrakasminnanekaviSayastu bhavati saMdehaH / pratipattu: sAdRzyAdanizcayaH saMzayaH sa iti' / / abhinavasnuSA prathamanarmArambhe kiM karotItyAhapaTAlagne patyau namayati mukhaM jAtavinayA haThAzleSaM vAJchatyapaharati gAtrANi nibhRtam / ne zaknotyAkhyAtuM smitamukhasakhIdattanayanA hriyA tAmyatyantaH prathamaparihAse navavadhUH // 41 // vastrAJcalAkarSiNi priye kiMcidaGgIkArAjAtaprazrayA mukhaM namayati / balAtkAreNa parirambhamAkAGkSati satyaGgAni nibhRtaM yathA bhavatyevamanyato nayati / na tu madhyAvatsabhrUbhaGgAbhyasUyAbhinayapUrvakamapaharati / atraivAvasare smitamukhIM varasaMnidhiM prApayitumAgatAM sahacarI prati kSiptalocanA tatkAlocitapriyapraznottaramAkhyAtuM na kSamate / yadi kathamapi sakhI nAbhaviSyattadA sA kadAcitkicidAkhyAtumapyakSamiSyatetyarthaH / itthamantaHkaraNe lajjayA tAmyati / lajjA tasyAH priyatamasvacchandasaMgamapratikUlA vairiNo jAtetyarthaH / yaduktam-'dUrAdutkaNThante dayitAnAM saMnidhau tu lajjante / tAmyanti vepamAnAH zayane navapariNayA vadhvaH / / ' mugdhAnAM ca priyopakrAntasaMbhogacchalArambha evAkalpikeyamiti kautukinyaH sakhyo na satvarameva saMnidhAnamajjhanti / jAtiralaMkAraH / yaduktam-'saMsthAnAvasthAnakriyAdi yadyasya yAdRzaM bhavati / loke ciraprasiddhaM tatkathanamananyathA jAtiH // ' 'harati ruciraM gADhAzleSe yadaGgakamAkulA sthagayati tathA yatpANibhyAM mukhaM pAracumbane / yadapi bahazaH praSTA kiMcidravItyaparisphuTaM ramayatitarAM tenaivAsI mano'bhinavA vadhUH // ' rate vAmA mugdhA nAyikA / vihRtaM nAma nATyAlaMkAraH / 'prAptakAlaM na yadyAdrIDayA vihRtaM hi tat // nApeto'nunayena yaH priyasuhRdvAkyairna yaH saMhRto yo dIrgha divasaM viSaya viSemaM yatnAtkathaMciddhRtaH / 1. 'azaktA cAkhyAtuM' iti zRGgAradIpikApAThaH, 2. 'hRdaye' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 38 kAvyamAlA | anyonyasya hRte mukhe nihitayostiryakkathaMciddRzoH se dvAbhyAmativismRtavyatikaro mAno vihasyojjhitaH // 42 // sa praNayamAno dvAbhyAmatizayena vismRtAnusaMdhAnaH svayaM vihasya muktaH / kayoH satyoH / dRzostiryakkathaMcinnikSiptayoH / kva / mukhe / kasya / anyonyasya / kiM viziSTe / kopAdanyato nIte / dRzormukhe ityubhayatrAnyonyasyeti saMbandhaH / sa kaH / yaH prasAdanena nApagataH / yaH sakhIprabhRtInAM vacanairna zamitaH / yazca viyogavyathayA dIrghe viSayaM ca divasaM pratipAlya gatakalpo'pi lAghavazaGkayA yatnAtkathaMcitkathamapi vyavasthApitaH / 'yatrAsaMbhAvyabhAvo vA' iti viSamamalaMkAraH // kAcinmanasvinI dayitavyalIkakhedaM sakhyAH kathayatigate premAbandhe praNayabahumAne vigalite nivRtte sadbhAve jana iva jane gacchati puraH / tadutprekSyotprekSya priyasakhi gatAMstAMzca divasA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir na jAne ko heturdalati zatadhA yanna hRdayam // 43 // hai priyasakhi, na vedmi kiM kAraNaM yanme hRdayaM zatadhA na sphuTati / kasminsatItyAha--snehAnubandhe gate / anyonyaguNavazIkAragaurave galite / niSprapaJcanAyAM nivRttAyAm / vidheye priyatame udAsIna iva gacchati / kiM kRtvA hRdayaM zatadhA na yAti tatpUrvoktaM paryAlocya SaDguNa yatveti (?) lokoktiH / na paraM tadutprekSA / vidheyena preyasA saha vytiitaaNstaannirvcniiyvaasraan| idAnIMtanaduHkhaM prAktanaM sukhamanusmRtyetyarthaH / yathA kiMcidapakkapAtrasthitamavaSTambhena vinA vidIryate tathA mAnAdhamAtaM hRdayaM premAbandhena vinA kimiti na sphuTatItyuktilezaH / nAyikAH khalu sAnurAgamapi nAyakamIrdhyAkAleSu niranurAgaM vyapadizantItyekAnurAgo nAtra zaGkanIya iti // ciravirahiNorretyutkaNThAzlathIkRtagAtrayo navamiva jagajjAtaM bhUyazcirAdabhinandatoH / kathamiva dine dIrghe yAte nizAmadhirUDhayoH prasarati kathA bahvI yUnoryathA na tathA ratiH // 44 // bahudinaviyoginorbhAgadheyaiH saMgatayostaruNayoryathA lambhakAnupalambhakairbhayasI gRhadezAntarAnubhUtavRttAntakathA prasarati na tathA saMbhogaH / kiMviziSTayoH / mahatA kaSTena dIrghe'hani vyatote sati rAtrimadhirUdrayoH / atha ca dIrghe niHzreNikAprAyaM padArthamatikra 1. 'vihitayo:' iti zRGgAradIpikA. 2. 'saMbandhe sapadi smitavyatikare' iti zRGgAradIpikA. 3. 'premAveze' iti zRGgAradIpikA. 4. 'utkaNThArtyA' iti zRGgAradIpikA. 5. 'yAte dIrghe' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / 39 myoccairadhiruhyate / prAptayorityetAvanmAtre vAcye'dhirUDhayoriti lakSaNayA labdhotkarSayorityarthaH / yathA kazcidabhimAnI gajaskandhAdhirUDhaH / saMpUrNamanorathatvena kiMcinna mAnayati / dina eva kiMviziSTayorityAha - ratyutkaNThAzlathIkRtagAtrayoH / asmindurAtmani dine gate prAptaikAntau svacchandaM raMsyAvaha iti suratotkalikayA zithilIkRtAnyaGgAni yAbhyAM tayoH / riraMsohi pratikSaNamuddhRSita hRdayasyAvayavAH zithilIbhavanti / punaH ka thaMbhUtayoH / bhUyo nUtanamiva saMsAramabhilakSyIkRtya samRddhRtoH / kadA / cirAt / ko'rthaH / adya prAgvirahaniSphalatvena jagannaSTamiti tAbhyAM cintitm| bahIzabdasyAyamabhiprAyaH ratirapi bahvI, paraM kathAmAnena na bhavati / suratAntarAleSu parasparavRttAntopavarNanapraznaparamparAbhivibhAvarI prayAti nidrAyAH kathaiva nAstIti tAtparyam // dIrghA vandanamAlikA viracitA dRSTacaiva nendIvaraiH puSpANAM prakaraH smitena racito no kundajAtyAdibhiH / dattaH svedamucA payodharabhareNArdho na kumbhAmbhasA svairevAvayavaiH priyasya vizatastanvyA kRtaM maGgalam // 45 // yathA kazcidvazIkartukAmaH sarvAdhikAreSu svIyameva kuTumbaM niyuGkte tathA dayitasya gRhaM pravizataH kRzAGgayAH svairevArmaGgalamupaDaukitam / kiM tadityAha -- dIrghatyAdi / utsaveSu yA toraNAdisaMnivezanIyA lokaprasiddhA vandanamAlA sA dRSTacaiva dIrghA sUtritA na tu kuvalayaiH / kusumAnAmitastataH prakSepa ISaddhasitenaiva nirmito na punarmAlatyAdibhiH / svedasyandinA stanaprAgbhAreNaivArghaH saMpAditaH, na tu klshtoyen| dRSTayaivetyatra ya evakAraH sa eva smitenetyatra payodharabhareNetyatra cAnuvartate / vandanamAliketyatra svArthe kapratyayaH / na tu hRsvArthe / tathAsati dIrghatyasyAnupapadyamAnatvAt / dairyeNa snigdhazyAmalatvena pakSmalatvena ca dRSTathaiva yadarthaH sAdhitastairindIvaraiH kim / saukumAryeNa vaizadyena parimalena ca smitenaiva yatkAryamanuSThitaM tena puSpaprakareNAlam // kAThinyena prathinA sajalatvena garimNA ca payoghareNaiva yadvidheyaM saMpAditaM tena kumbhAmbhasA paryAptamityAkSepo'laMkAraH / indIvaraiH kundajAtyAdibhiriti bahuvacanApekSayA dRSTismitayorekavacanena mahAnutkarSaH / ayamavazyaM gRhapravezo dezAntarAdAgatasyAvadhAryamANo rasapuSTimAdhatte / ata eva tanvyeti / 'bhAvinyAgamane bharturAtmAnaM ca gRhaM ca yA / alaMkaroti harSeNa sA syAdvAsakasajikA // ' ityanena tatkAlaM vAsakasajA nAyikA // 1 adya tvamanyAdRzI, vayameva durjanIbhUtAH smaH / yuvAM punarabhinnAveveti sasmitaM sakhyA prabhAte pRSTA kAcittAM pratyAha kAnte sAgasi zApite priyasakhIveSaM vidhAyAgate bhrAntyAliGgaya mayA rahasyamuditaM tatsaMgamAkAGkSayA / 1. 'dattam' iti zRGgAradIpikA. 2. 'ardhyam' iti zRGgAradIpikA. 3. 'yApite' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| mugdhe duSkarametadityatitamAmuddAmahAsaM balA dAzliSya cchalitAsmi tena kitavenAdya pradoSAgame // 46 // sAparAdhe preyasi yadyasmadgRhamAgacchasi tadAmukazapathastaveti nivArite'pyamakasakhIveSaM kRtvA prApte sati mayA nijavayasyAbhrameNa parirabhya priyasaMgamaspRhayA sa durAtmA yovaM parirabhyata ityAdikamapi rahasyamuktam / atha siddhasamIhitena tena zaThena mugdhe yadetatvayoktaM tanmama duSkaramityuktvA niratizayena sazabdahAsaM yathA bhavatyevaM haThAdAliGgayAdya rajanImukhasamaye vaJcitAsmi / tadAhaM tamajJAsyam / bhavAdRzInAM sakhInAmeva bhrameNa ma. TAsmIti bhAvaH / atra kAmukasya haThAzleSa uddAmahAsopalambhena nAyikAyA apasaraNaM sUcayati / anyathA sakhIbhrameNa svayaM kRtAzleSAyAH kIdRzaM haThAliGganam / mugdhe ityatra patyau sakhImohaH, rahasyamaditamityanena kAmamohazca / rasAntaraM prasAdanopAyaH / yathA'abhivyaktAlIkaH sakalaviphalopAyavibhavazciraM dhyAtvA sadyaH kRtakRtakasaMrambhanipuNam / itaH pRSThe pRSThe kimidamiti saMtrAsya sahasA kRtAzleSAM dhUrtaH smitamadhuramAzliSyati vadhUm // ' samayAbhiyogazcAyaM nAyakasya / yaduktam-'pradoSe nizi tamasi ca yoSito mandasAdhvasAH sukhena suratavyavasAyinyo rAgavatyazca bhavanti' iti / pradoSAgame chalitetyucitam / anyasyApi yasya bhatAdicchalanaM bhavati tasya pradoSe prAyaH zrUyate / adya pradoSAgame ityatrAdyazabdo vicAryate-yadaiva sA chalitA tadeva nAyakaH saMpratipattimAtra kRtvA gata iti tAvanna ghaTate / yato mAninI sakhIveSaprAyopAyakaSTaprasAditA sarvA zarvarI lAlanIyA bhavati / agate ca tasminpradoSasamayAnantaraM kasyAgre kathaM vA svavRttAntaM nivedayati / na caivaMvidhAni vAkyAni manogatAni ghaTante / tatazcAdyazabdaH kathamupapadyate / atrocyate-lokoktimAtrametat / yathA vyatItarAtrivRttAnte'pyupavarNyamAne adya rAtrI mayA svapno dRSTa iti vyavahriyate, tathA adya pradoSAgame ityatrApi // kazcidviyogI priyatamAmAnavRttAntamanusmaratiAzaGkaya praNatiM paTAntapihitau pAdau karotyAdarA dvayAjenAgatamAvRNoti hasitaM na spaSTamuTThIkSate / mayyAlApavati pratIparvacanaM sakhyA sahAbhASate tanvyAstiSThatu nirbharapraNayitA mAno'pi ramyodayaH // 47 // tanvyAstAvadAstAM nirantaramanuvRttiparatA, yAvanmAno'pi ramaNIyodayaH / sarvAsvava sthAsu spRhaNIyeti bhAvaH / kathamityAha-AzayetyAdi / eSa praNAmaM kariSyatIti ca yAvizeSeranumIya prayatnAdvastrAJcalAvaguNThitau svacaraNau vidadhAti / na tvanyato nayati / kopasya svalpatvAt / pUrvAnubhUtasya kasyacinarmaNa ullekhenAkasmAdAgataM hAsyaM kiAma 1. 'duSkara eSa ityatitarAmuktvA sahAsaM balAdAliGgaya' iti zRGgAradIpikA. 2. 'vacanA sakhyA samaM bhASate' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / miti mithyApadArthanivarNanArtha grIvAvalanApadezena ruNaddhi / vyaktaM nAvalokate / mayyanyanomakhe'ntarAntarA pazyatItyarthaH / mayi vAmizraNArthamAlApayukte tadantarArtha sakhyA saha viparItavacanamAcaSTe / lezo'laMkAraH / yaduktam -'doSIbhAvo yasminguNasya doSasya vA guNIbhAvaH / abhidhIyate tathAvidhakarmanimittaH sa leza iti' // yAvantyeva padAnyalIkavacanairAlIjanaiH pAThitA tAvantyeva kRtAgaso drutataraM saMpya patyuH puraH / pArebhe parato yathA manasijasyecchA tathA vartituM premNo maugdhyavibhUSaNasya sahajaH ko'pyeSa kAntaH kramaH // 48 // mugdhA yAvantyeva padAni vyalIkavacanaiH kRtvA sakhIjanaiH zikSitA tAvantyeva kRtAparAdhasya bharturagre ananyasAmAnyo'yamartho mayaiva kevalaM sAdhita ityadbhutAtizayena zukavaduccArya tadanantaraM yathA manasijasyecchA tathA ceSTitumupacakrame / saMbhogapravaNA babhUvetyarthaH / yataH premNo maugdhyena zobhamAnasyAkRtrimaH ko'pyanirvacanIyaH sundaraH prakAraH / alokavacanairityatrAlIkazabdo vyalIkavadaparAdhArthaH / yathA-'abhivyaktAlIkaH' ityAdi / tenAparAdhe yAni vacanAnyucyante tairalIkavacanaiH, na tu praNayamAnArtha mithyAparAdhAropakairiti / anyathA kRtAgasa ityasyAnupapadyamAnatvAt / saMlapyeti ktvApratyayena pUrvakAla. tAyAM pratipAditAyAM manasijasyecchAvartanasya yadyapi paratvaM svataH siddhaM tathApyamukaM kRtvA pazcAdamukaM kartavyamiti lokoktyA parataHzabdo nAdhikaH // dUrAdutsukamAgate vivalitaM saMbhASiNi sphAritaM saMzliSyatyaruNaM gRhItavasane kopAJcitabhrUlatam / mAninyAzcaraNAnativyatikare bAppAmbupUrNakSaNaM cakSurjAtamaho prapaJcacaturaM jAtAgasi preyasi // 49 // aho Azcaryam / yajAtAparAdhe priyatame mAninyAzcakSuranekarUpatAdakSiNaM saMvRttam / kathaM tathA jAtamityAha-dUrAdityAdi / yadi tamaparAdhakAriNaM pazyAmi tadA zikSA grAhayAmItyutpannakopAvegena dUrasthe tasminnutsukam / savidhaM prApte'vadhIraNayAnyato nItam / vaktuM pravRtte satyadyApi niHzaGko vadanvartata ityAkSepabuddhayA sphAritam / balAdAliGgitumupanate bahumAnayogyAmevaM mAM dhRSyatIti roSeNa lohitam / dhRtavastre kopakuJcita latam / atrAruNatAsakAzAdazcitabhralatatvasyodbhaTatvena sarveSvapi bhAveSu kopahetukeSu satsvApa vizeSataH kopAzcitatyamanA kopazabdaprayogeNa bahumAnaroSa eva poSaM prApitaH / 1. 'sA yAvanti' iti zRGgAradIpikA. 2. 'vyAhRtya' iti zRGgAradIpikA. 3. 'prA. yA' iti zRGgAradIpikA. 4. 'saMkuJcitabhUlatam' iti zRGgAradIpikA. 5. 'pUrNekSaNAt' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 42 kAvyamAlA / tasmAt 'kiMcAcitabhrUlatam' iti yatkaizcitpAThAntaraM kRtaM tadvyarthazramaparyAlocitamaramaNIyaM ca manyAmahe / pAdapraNAmasaMparke ca bahumAnalAbhAtprasAdonmukhatvavyaJjakena vASpAmbunA pUrNA saMvaraNAyopakrAntA IkSaNakriyA yasya tattathoktam / cakSurityekavacanamavajJAyotakam / kartRkriyAdIpakamalaMkAraH // aGgAnAmatitAnavaM kuta idaM kasmAdakasmAdidaM mugdhe pANDukapolamAnanamiti prANezvare pRcchati / tanvyAM sarvamidaM svabhAvata iti vyAhRtya pakSmAntara vyApI bAppabharastayA vailitayA niHzvasya mukto'nyataH // 10 // tanvyA tatkAlameva parAGmukhatvenAnyato vivRttayA bASpotpIDo niHzvAsapUrvamuktaH / kiM kRtvA / ityudIrya / iti kim / sarvamidamaGgatAnavAdikaM svabhAvAdeva / kva sati / prANazvare mayA saha yathAkathaMcideva vAmizraNaM karotvityanusaMdhAneneti paryanuyuJjane / iti kim / he manohare, avayavAnAmatikA kasmAdetat / kutazcedaM pANDugaNDaphalakaM mukham / ka tham / akasmAt / ko'bhiprAyaH - mayA te zarIradaurbalyapANDukapolatvasadRzaM kimapi na ceSTitamastIti svAparAdhApahnavaH / prANezvarazabdasya cAyamabhiprAyaH - ya eva prANezvaraH sa eva yadyudAsInavatpRcchati tadA jIvitavyasya kiM kAryamiti / ata eva niHzvAsapUvaimanyato bhUtvAzrumokSaH kRtaH / vyAjoktiralaMkAraH / yaduktam- 'vyAjoktizchadmanodbhinavasturUpanigUhanam' / yathA - 'zailendrapratipAdyamAnagirijA hastopagUDhollasadromAJcAdivisaMsthulAkhilavidhivyAsaGgabhaGgAkulaH / hA zaityaM tuhinAcalasya karayorityacivAnsasmitaM zailAntaHpuramAtRmaNDala gaNairdRSTo'vatAdvaH zivaH' // kazcitkupitanAyikAprasAdanArambhanirupAyaH kasyApi rahaH sahacarasyApre nivedayatipurastanvyA gotraskhalanacakito'haM natamukhaH pravRtto vailakSyAtkimapi likhituM daivahatakaH / sphuTo rekhAnyAsaH kathamapi sa tAdRkpariNato gatA yena vyaktiM punaravayavaiH saiva taruNI // 51 // tatazcAbhijJAya sphuradaruNagaNDasthalarucA manasvinyA rUDhapraNaya sahasodgadgadagirA / 1. 'kampazca kasmAdayaM' iti zRGgAradIpikA. 2. 'dayitayA' iti zRGgAradIpikA. 3. etayugmaM zRGgAradIpikAyAM nAsti kiM tu dazarUpAvalokasya caturthaparicchede'sUyodAharaNe dhanikenAmaruzatakanAtraiva samuddhRtamasti. For Private and Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / aho citraM citraM sphuTamiti nigadyAzrukaluSaM ruSA brahmAstraM me zirasi nihito vAmacaraNaH // 52 // (yugalam) tanvyAH purato vArtAntare'nyAGganAnAmoccAraNacakito'haM kiMcidavAcitavadanaH pratikalavidhiprerito vailakSyAmkicillikhituM pravRttaH / atha mayi likhatyeva kenApyanirvacanIyaprakAreNa vyaktaH sa ko'pi rekhAlekhastAdRzaM paripAkaM gato yena yasyA eva gotraskhalanamApatitaM saiva yuvatirnAmApekSayA punarapyaGgairabhivyaktiM jagAma / tatazcitranAyikAmupa. labhya tayA vAmo'tha ca pratikUlazcaraNazcaNDinA nikSiptaH / kiMviziSTaH / rUpakAlaMkAreNa brahmAstram / yathA vAraMvAramatiprahAriNi zatrAvananyopAyatayA brahmAstraM mucyate tathA mayi prathamamaparAdhini punargotraskhalanakAriNi pazcAdanyAGganAcitralekhini vAmapAdo nyasta ityarthaH / kiM kRtvA / azrukaluSaM yathA bhavatyevamityabhidhAya / iti kim / aho AzcaryamAzcaryamabhivyaktam / ko'bhiprAyaH-lokAH, pazyata durAtmano'sya tasyAM tadekatAnatAm / gotraskhalane na paryAptamidAnI tAmeva likhanvartate / kiM viziSTayA satyA nigadya / ArUDhapraNayetyAdi / prakarSa prAptena premavizeSeNa ya eva me tathA vazIbhUta AsItsa evAyamitthamudatto jAta ityAzcaryakopavyaJjakena hAsena saha vartata iti sahasA udgatarodanasvanA ca gIryathA syAttathA / kuTasyAdiH kuTAdiriti SaSThItatpuruSeNa kuTAdisaMbandhAlikhitumityatra guNapratiSedhasamarthanam / anyathA lekhitumityeva prApnoti / yathA-'sRSTvA sRSTvA samastaM ja. namanulikhatA bhUribhAgyAkSarANi kSipraM vidvallalATe kathamapi vidhinA lekhituM vismRtA zrIH / dattvAsminhaMsapAdaM malayajatilakacchadmanA kSmAtalendo haste dattaiH suvarNaiH pratikRti bhavatA zodhito bhAladezaH // ' yacca lekhanArambhe saiva taruNI vyaktiM gatA tatra nA. yakasya tanmayI cittavRttinimittam / citrakalA ca vilAsinAM prasiddhava / yaduktam'gItaM vAdyaM nRttaM cAlekhyaM vizeSakapatracchedyam' ityAdi / viSamamalaMkAraH / yaduktam-'yatra kriyAvipattena bhavedeva kriyAphalaM tAvat / karturanarthazca bhavettadaparamabhidhIyate viSamam // kazcinnAyikA samAsoktibhiranunayaMtikaThinahRdaye muzca bhrAnti vyalokakathAzritAM pizunavacanairduHkhaM netuM na yuktamimaM janam / kimidamathavA satyaM mugdhe tvayAdya vinizcitaM yadabhirucitaM tanme kRtvA priye sukhamAsyatAm // 13 // mAmanaparAdhamupekSya matsaMgama vinaiva tiSThamIti hetoH he kaThinahRdaye, aparAdhakathAvikA mithyAbuddhi tyaja / vyalIkakathAzritAM na tu vyalIkAzritAm / vyalIkasya kathA1. 'kathAzrayAM' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44 kAvyamAlA / pi nAstItyarthaH / paragRhabhaGgavyasaninAM karNejapAnAM vacanairimamiti tvadvaimukhyenaivavidhadaH, khasthaM janamatividheyaM mAM duHkhaM prApayituM na te yuktam / athavA alamanena kiyanme jIvitena prayojanam / tasmAtsatyaM kathaya he acetane, kimidaM tvayA mamopari vinizcita kiM paryAptam / he priye, yatkiMcidabhivAJchitaM tanme vidhAya sukhaM sthIyatAm / tavaiva sukhArthamahamakAraNotpannaM mAnaM tyAjayAmi / mamAbhAve (?) cettava sukhaM tatki mAnatyA. janenetyarthaH / yuktamityatra 'napuMsake bhAve ktaH / tena 'viSavRkSo'pi saMvardhya svayaM chettumasAM. pratam' ityAdivat 'pradhAnakriyAzaktyabhidhAne guNakriyAzaktirabhihitavatprakAzate' iti nyAyenemaM janamityatra na prathamA / tatra tu sAMpratamityatra dvitIyA na yujyata iti karmavivakSA // rAtrau vAribharAlasAmbudaravodvignena jAtAzruNA pAnthenAtmaviyogaduHkhapizunaM gItaM tathotkaNThayA / AstAM jIvitahAriNaH pravasanAlApasya saMkIrtanaM mAnasyApi jalAJjaliH sarabhasaM lokena datto yathA // 54 // kasmiMzcidrAme yAminyAmadhvagena muktAzruNA tena prakAreNa tatkAlocitaM kiMcidutkalikayA gItam , yathA 'kakubhotthA vibhASaiva nirdiSTA yASTikena yaa| dhaivatAMsagrahanyAsAnahInA mandramadhyabhAk / samasvarA ca saMpUrNA karuNe madhukaryasau // ' evaMprAyam / kiM viziSTam / virahaklezasUcakam / atha vAtmazabdena jIvAtmA / ata evottarArdham 'AstAM jIvitahAriNaH' ityAdi / kiidRshen| vAribharAlasajaladhararasitodvignena / atra lAkSaNikenAlasazabdena garbhavedanAkAntayuvatistanitavadgarjitasya niHsImagambhIratA vyajyate / nizIthe hi nivAtanirbharaM varSanto balAhakAstathaiva garjanti, bhavanti ca varAkANAM viyoginAmudvejanAdurlalitAH / ata evoktamupAdhyAyena-'yA kriyA mAnmathairbANaiH shlyitessu| viyogiSu / jalaM dadati yattasyai tenAmI jaladAH smRtAH // ' tathA kathaM gItamityAhaAstAM tAvatprANahAriNa: pravAsanAno grahaNaM yAvatpremavarmAbhijJena lokenobhayarUpasyApi mAnasya jalAjalirdattaH / lakSaNayA lokAntaraM gato mAna ityrthH| 'tvaM tAvadAsva dUra bhRtyAvayavo'pi te nihantyahitAn' ityAdivadatra viSamAlaMkAraH // kazcidviyogI mattanAyikAyAH praNayamAnamanusmaratisvaM dRSTvA karajakSataM mdhumdkssiibaavicaaryeyeyaa gacchantI kva nu gacchasIti vidhRtA bAlA paTAnte mayA / pratyAvRttamukhI savASpanayanA mAM muJca muzceti sA kopaprasphuritAdharA yadavadattatkena vismAryate // 55 // 1. 'sA muJca muzceti mAM roSa' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / mayA mugdhA vastrAzcale gRhItA / kiM kurvtii| gacchantI / kyaa| iiy'yaa| kiM kRtvaa| svameva nakhapadaM dRSTvA / punaH kiM kRtvA / avicArya / yato madirAmadamattA / mayA kiM kRtvA vidhRtaa| nu iti prazne / kva gacchasItyuktvA / atha sA valitavadanA sAsradRSTiH kopakamprauSThI mAM tyaja tyajeti yadavocattatkena vismAryate / api tu na kenApi / ata eva svaM karajakSataM dRSTvA na tvanyAGganAyAH / tasya tadekacittatvAt / atra bAlAzabdo'jJAnamAtrApekSayA na tu vayopekSayA / bAlAnAyikAvidheyanakhapadAdInAmavarNyamAnatvAt / tAH pratyuta saMgameSu parAGmukhyo bhavanti / nirbandhena nIvInirasanodyukte preyasi balAtsuratapratIpaM vidadhati / kiM ca mithyAnakhapadAropaNe'pi kmpnte| yaduktaM mugdhAvisrambhaNe-- 'apratipadyamAnAM ca bhISayet / ahaM khalu dantapadAni tavAdhare kariSyAmi / stanamaNDale nakhapadAni / Atmanazca svayaM kRtvA tvayA kRtamiti te sakhIjanasya vakSyAmi / ' yathAnagharAghavasya abhiSekasugrIvAGke(sugrIvAbhiSekAGke)-'svavapuSi nakhalakSma svena kRtvA bhavatyA kRtamiti caturANAM darzayiSye sakhInAm / iti sutanu rahaste bhISitAyAH smarAmi smara parimalamudrAbhaGgasarvasahAyAH // ' madhumadakSIveti ratAvasAnikam / yaduktam'savyena bAhunA parirabhya caSakaM gRhItvA sAntvayanpAyayet / bhRSTamAMsamAtuluGgacukrAyupadaMzAnmadhuramidaM mRdu vizadamidamiti vidazya tattadupAharet / harmyatalasthitAyAzcandrikAsevanArthamAsanam / tatra cAnukUlAbhiH kathAbhiranuvarteta / aGgasaMlonAyAzcandramasaM pazyantyA nakSatrapativyaktIkaraNamarundhatIdhruvasaptarSimaNDaladarzanaM ca // ' iti // kAcinmAninI zikSayaticapalahRdaye kiM svAtantryAttathA gRhamAgata zcaraNapatitaH premAH priyaH samupekSitaH / tadidamadhunA yAvajjIvaM nirastasukhodayA ruditazaraNA durjAtAnAM sahasva ruSAM phalam // 56 // kAryAkAryaparyAlocanazanyatayA he avyavasthitahRdaye, kuto hetorvallabho'vadhIritaH / kiM viziSTaH / gRhamAgataH / katham / tathA / ko'rthaH / prasAdya saMgamAkAGkSayA / punaH kiidRshH| caraNapraNataH / punarapi kthNbhuutH| premAH / lakSaNayAtisarasakomala ityarthaH / kasmAtsamupakSitaH, svAtantryAt / mAmapRSdaivetyarthaH / tadidAnI durutpannAnAM nijakrudhAM phalamanubhava / kIdRzI satI / ruditazaraNA / kiM ttphlmityaah-nirstsukhodyaa| kiyantaM kAlam / yAvajIvam / jIvo'pi tava kSaNasthAyIti bhAvaH / ruSAmiti bahuvacanena vAraMvAraM tvayA kopaM kRtvA sarva vinAzitamiti pratIyate / kiM svAtantryAdityatra svAtantryameva tvayA kuta: kRtamiti kiMzabdArthaH / anyathA svAtantryahetuke priyasamupekSaNe siddhe kizabdo'dhikaH syAt / parikaro'laMkAraH / yaduktam-'sAbhiprAyaiH samyagvizeSaNavastu yAdvazeSyeta / dravyAdibhedabhinnaM caturvidhaH parikaraH sa iti // ' yathA-'ucitapariNAma For Private and Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| ramyaM svAdu sugandhi svayaM kare patitam / phalamutsRjya tadAnIM tAmyasi mugdhe madhe. dAnIm // : atrAntare bahavaH prakSepakazlokAH santi / tatra vicAra:-yaH kazcitsvAzlokAnracayitvA parakAvye prakSipati sa tAvanna prasiddhaye / svanAmalekhanAbhAvAt / tasmAdevaM saMbhAvyate-yadyasminsArvapArSade kAvye mama zlokA arhanti tadAhaM viziSTaH kaviriti prakSepakakaverAzayaH / te'pi santu yathA visadRzanIralaharIlehyasvarANAM (2) gAyanAnAmoDavaprayogenAtodyalAsyAnu vidhAnazAlini raktinirbharagItalAsyamAnamanasAM praviSTAnAmAtocakarANAM tatasuSiraghanAvanaddhAtmani vAditre mandamunmudritaninAde nAyikAnAM nAnAvidhadRSTivRSTibhirApyAyitavidagdhacetasAM lalitahastakacArIcamatkAreNAzcitabhramitanamitakuJcitastimitakSiptakSubhitAvayavAnAM kucakalazanitambaDambarAntarataraGgitodvalitalalitavalibhAgAnAM kvacidvisrabdhamiva kvacittvaritatvaritamiva kvacidbhItabhItamiva kvacitsuptasuptamiva kvacidunidritonidritamiva sAndramukharAgamanobhavamanojJaM nRtyantInAmantare'TaceTakAstathAnirvacanIyacamatkArANAmamarukazlokAnAM madhye chandomAtramelanena hAsotpAdakatayA ca prakSepakazlokAH / te yathA 'mandaM mudritapAMsavaH paripatajjhAMkArijhaJjhAmaru dvegavyastakuTIrakAgranipatacchidreSu labdhAntarAH / karmavyagrakuTumbinIkucabharasvedacchidaH prAvRSaH prArambhe madayanti kandaladalollAsAH payobindavaH // ' amI jhaJjhAnilAH zirortimutpAdayanti viduSAm // 'iyamasau taralAyatalocanA gurusamunnatapInapayodharA / pRthunitambabharAlasagAminI priyatamA mama jIvitahAriNI // ' jIvitahAriNI shaakinii|| 'sAlaktakaM zatadalAdhikakAntiramyaM ratnaughadhAmanikarAruNanapuraM ca / kSiptaM bhRzaM kupitayA mRganetrayA yatsaubhAgyacihnamiva mUni padaM vireje / ' iyaM sA bhadradezinAM sarvasvaM saubhAgyasyoparimanjarI (2) // 'zrutvAkasmAnizIthe navadhanarasitaM vizvathAGgaM patantyA zayyAyA bhUmipRSThe karataladhRtayA duHkhitAlIjanena / sotkaNThaM muktakaNThaM kaThinakucataTApAtazIrNAzrubindu smRtvA smRtvA priyasya skhalitamRduvaco rudyate pAnthavadhvA // ' viyogamarma nigUDhaM duHkhamevopavarNayanti / tadviparyayAdiyaM mithyAmaraNaniHsRtAyA yoSito mAMdhArikA (1) // 1. itaH prabhRti prakSiptaM zlokapaJcakaM zRGgAradIpikAyAmapi nAsti. For Private and Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam 'pIto yataH prabhRti kAmapipAsitena tasyA mayAdhararasaH pracuraH priyAyAH / tRSNA tataH prabhRti me dviguNatvameti lAvaNyamasti bahu tatra kimatra citram // ' nUnaM zAkaMbharIkhanikarmakara eSa mahAnubhAvaH kaviH // nUyamiyaM zlokakanthA kutAkikacchAndasavaiyAkaraNairmathitA / yaduktamupAdhyAyena - 'saMpakaiMNa kutarkANAM chandovyAkaraNaspRzAm / uDDIyate rasaH khaNDaiH pAvakeneva pAradaH' // bAle nAtha vimuJca mAnini ruSaM roSAnmayA kiM kRtaM khedossmAsu na me'parAdhyati bhavAnsarve'parAdhA mayi / tatkiM rodiSi gaddena vacasA kasyAgrato rudyate navetanmama kA tavAsmi dayitA nAsmItyato rudyate // 57 // kazcinmAninImanunetuM saMbodhayati - he mugdhe / nAyikA vakti -- he nAtha / nAyaka:vimuJca mAnini ruSam / nAyikA - roSAnmayA kiM kRtam / api tu na kimapi / ko'bhiprAyaH - na te kiMcidviruddhamuktam / na ca tADanAdikaM kRtam / nApi tatra gacchanvArito'si / svazarIreNa duravasthAmanubhavantI tiSThAmi / nAyaka:- - roSAttvayA kimapi na kRtamityeva na paramasmAsu khedaH kRtaH / nAyikA - khedastasyopapadyate yo'parAdhI bha vati / bhavAMstu na me'parAdhyati / viparItalakSaNayA vidhiratra / sarve'parAdhA mayi / mayA yattvamupekSitastenaivamucchRGkhalo jAtaH / nAyakaH - ukterabhiprAyamajAnanniva, talki rodiSi gadgadena vacasA / nAyikA - kasyAgrato rudyate / tvamanyAsakto na me kaSTaM jAnAsi / tvAM ca vihAya mamAnyA gatirnAstIti bhAvaH / nAyakaH -- pUrvavat / nanvetanmamAgrato rudyate / nAyikA - kA tavAsmi / udAsIno mayi sAMprataM bhavAnityarthaH / nAyakaH -valabhA tvaM me / nAyikA - nAsmItyato rudyate / ko'rthaH - dayitA nAsmi yoSitsaMbandhaH punarastyeva / praznottaramalaMkAraH / na tu vakroktiH / zabdazleSakAkvorabhAvAt / yatkaci* darthAntaramatra pratIyate tadvyaGgayameva / vakrokterudAharaNaM caitat - 'kiM gauri mAM prati ruSA nanu gaurahaM kiM kupyAmi kAM prati mayItyanumAnato'ham / jAnAmyatastvadanumAnata eva satyamitthaM giro giribhuvaH kuTilA jayanti // ' 'guruparatantratayA bata dUrataraM dezamuyato gantum / alikulakokilalalite naiSyati sakhi surabhisamaye'sau // ' dhIrAdhIrA madhyA nAyikA / 'na me'parAdhyati bhavAnsarve'parAdhA mayi' ityanena dhairyam / ' cApalyarahitA dhairya hadvRttiravikatthanA' // zliSTaH kaNThe kimiti na mayA mUDhayA prANanAthazrumbatyasminvadanavinatiH kiM kRtA kiM na dRSTaH / 1. zAkaMbharI rAjapUtAnA dezAntarvatI 'sAMbhara' iti prasiddho lavaNAkaraH. For Private and Personal Use Only 47 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyamAlA / noktaH kasmAditi navavadhUceSTitaM cintayantI pazcAttApaM vahati taruNI premNi jAte rasajJA // 58 // yathA yathA maugdhyamapagataM tathA tathA priyasaMgamabAhulyenopalabdhe premNi AsvAdAbhijJA saMvRttA satI itthamamunA prakAreNa taruNI pazcAttApaM bibhrti| kiM kurvatI / iti svameva navavadhUceSTitaM cintayantI / iti kim / mayA mandabhAgyayA kimiti na prANezvaraH kaNThe AliGgitaH / tasminparirabdhumudyate mayA bhujAbhyAM nijamuraH kiM pihitamityarthaH / asmizcumbati sati vadanavinatiH kimiti mayA kRtA / praticumbanaM kimiti nArabdhamityarthaH / kimiti na dRSTaH / satataM nIraGgIlambanavyagrayA samyakadAcidapi sphArIkRtalo. canayA nAvalokita ityarthaH / noktaH kasmAt / tasminsavilAsamAlapati sati pratyuttaraM kiM na dattam / avanatavadanayA sthitamevetyarthaH / tAruNye saMgamasukhamanubhavantI maugdhyena tadAhaM vaJciteti cintayatIti bhAvaH // kAcidapamAnitAnunayA pazcAttApayuktA yadi tvaM tena vinA sthAtuM na zaknoSi tatkimiti mAnaM karoSIti sakhyA nirbhatsitA tAM pratyAhazrutvA nAmApi yasya sphuTaghanapulakaM jAyate'Gga samantA dRSTvA yasyAnanenduM bhavati vapuridaM candrakAntAnukAri / tasminnAgatya kaNThapahanikaTapadasthAyini prANanAthe bhannA mAnasya cintA bhavati mayi punarvaJamayyAM kadAcit // 19 // nAhaM sarvadaiva mAnaM karomi kiMtvatyantakaThinAyAM mayi nindyA mAnacintA kadAcidutpadyate / kva sti| tasminprANezvara prasAdanatAtparyeNAgatya kapolacumbanapratyAsannasthAnasthAyinyapi / ko'rthaH / yasminnavasare cumbanaM yujyate tasminnAhaM mAnaM karomi / tasminprA. Nezvare kIdRze / yasya nAmApyAkarNya vyaktasAndraromAJcaM mamAjhaM sarvato jAyate / yasya vakacandramasamavalokyedaM vapurudbhinnasvedabindujAlatayA candrakAntamaNisadRzaM bhavati / da. yitamukhaM dRSTvA svidyAmIti paryavasitatvAdbhinnakarTakatA nAzaGkanIyA / ayamapi zlokaH prakSepaka iti saMbhAvyate / paraM viruddho nAsti / evaMvidhA anye'pyantarAntarA dvitraaH| santi / te'pyaviruddhA iti vyAkhyAsyante // lAkSAlakSma lalATapaTTamabhitaH keyUramudrA gale vakre kajalakAlimA nayanayostAmbUlarAgo'paraH / dRSTvA kopavidhAyi maNDanamidaM prAtazciraM preyaso lIlAtAmarasodare mRgadRzaH zvAsAH samAptiM gatAH // 60 // 1. noraGgI mukhAcchAdanavastram. 2. 'yatsamantAt' iti zRGgAradIpikA. 3. 'mama' iti zRGgAradIpikA. 4. 'kathaMcit' iti zRGgAradIpikA . For Private and Personal Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / 49 IrSyAvikArasaMvaraNArthamAghrANacchadmanA mukhapratyAsannIkRtasya lIlAtAmarasasyodare kuraGgalocanAyAH zvAsA niHsRtya niHsRtya prauDhApamAnajanmanAbhiSaGgeNAntaniruddhatayA samApti gatAH / kiM kRtvA / anyAGganAyA maNDanaM tadidaM preyasaH saMkrAntamata eva kopavidhAyi prabhAte ciraM dRSTvA / idaM kim / lalATapaTTamabhitastatprasAdanapAdapatanAnumApakaM lAkSAlakSma / tadAliGganazaMsinI keyUramudrA knntthe| tallocanacumbanasUcako vakra kjjlkaalimaa| aparazca tatkRtacumbanapizuno nayanayostAmbUlarAgaH / aheturalaMkAraH / yaduktam'balavati vikArahetau satyapi naivopagacchati vikAram / yasminnarthaH sthairyAnmantavyo'sAvaheturiti / / ' 'jJAte'nyAsaGgavikRte khaNDiteA kaSAyitA' ityanena khaNDitA nAyikA / dhRSTo nAyakaH / yaccedaM lIlAtAmarasaM tadavazyaM virahasaMtApapratividhAnopanatasakhIjanopanItazItopacArIyam / kAcitprANaparityAgakRtAdhyavasAyA dezAntaraM prasthitaM priyaM pratyAhalolairlocanavAribhiH sazapathaiH pAdapraNAmaiH priyai raMnyAstA vinivArayanti kRpaNAH prANezvaraM prasthitam / puNyAhaM vraja maGgalaM sudivasaH prAtaH prayAtasya te yatsnehocitamIhitaM priya mayA tannirgataH zroSyasi // 61 // anyAstAH prANalobhena kRpaNAH striyaH na tvaham / yAH prasthitaM prANezvaraM nivArayanti / kaiH| jhalajjhalAyamAnarbASpAmbubhiH / na kevalaM taiH / kiM tu yadi tvaM yAsyAsa tadA te'mukasya zapatha iti sazapathaizcaraNapraNAmaiH / kiM vishissttaiH| anurAgavyaJjakatvAtmiyaiH / ahaM punarevaM vacmi-he priya, puNyAhaM kalyANaM sudinaM te tasmAdyadRcchayA gaccha / yacca tava proSitasya snehocitaM mayA kiMcidIpsitamasti tanizcayena gataH sanka. smAdapi pathikAdAkarNayiSyasi / atha ca yadyahamidAnImeva prANAnmuJcAmi tadA tavAmalaM syAt / ata eva puNyAhamityAdi / parAbhavo'laMkAraH / AzIrvacanAkSepazca / yathA-'gaccha gacchasi cetkAnta panthAnaH santu te zivAH / mamApi janma tatraiva bhayAdyatra gato bhavAn // ityAzIrvacanAkSepo yadAzIrvAdavarmanA / svAvasthAM sUcayantyaiva kAntayAtrA niSidhyate // kAcinijasakhyAH svayaM sthApitapratiSThAsu bhartRkAyAH svarUpaM siddhasamIhitatvenAnyAsAmagre kathayati lagnA nAMzukapallave bhujalatA na dvAradeze'pitA no vA pAdayuge svayaM nipatitaM tiSTheti noktaM vacaH / 1. 'vAntaiH' iti zRGgAradIpikA. 2. 'anyaiH' iti zRGgAradIpikA. 3. 'dhanyAha' zata zRGgAradIpikA. 4. 'sadivasaM' iti zRGgAradIpikA. 5. "priyatama tvaM nirgataH' iti zAradIpikA. 6. 'sthitaM' iti zRGgAradIpikA. 7. 'muhuH' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 50 www.kobatirth.org kAvyamAlA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAle kevalamambudAlimaline gantuM pravRttaH zaThastanvyA bAppajalaughakalpitanadIpUreNa ruddhaH priyaH // 62 // sA vastrAzJcale priyasya na lagnA / tathA dvAradeze'rgalavaddhajalatA na nyastA / nApi caraNayugale lutthitm| tiSTheti vacanamapi noktam / kathaM tarhi nivArita ityAha-kAla ityAdi / yasmindezAntarAdAgatya mithunAni milanti tasminmeghamAlAmalImase samaye nirdayaH sAhasiko gantuM pravRttaH sankRzAGgayA kevalamazrukallolakalpitanadIpUreNa valabho niSiddhaH / atrAzrunadIpUreNeti vAkyena rUpakeNa meghakAryamazrubhireva kRtamityanena meghAkSepeNa paripuSTo vipralambhaH / aupamyabhedaH / pUrvAlaMkAro'pyatra pratIyate / yathA- 'kAle' jaladakulAkuladazadizi pUrve viyoginIvadanam / galadaviralasalilabharaM pazcAdupajAyate gaganam // kAcitparapuruSAnurAgiNI kasyAzcijaratkulaTAyAH purataH pratIkArapratyAzayA svaduHkhaM nivedayati AstAM vizvasanaM sakhIsu viditAbhiprAyasAre jane tatrApyarpayituM dRzaM suracitAM zaknomi na brIDayA / loko'pyeSa paropahAsacaturaH sUkSmeGgitajJo'pyalaM mAtaH kaM zaraNaM vrajAmi hRdaye jIrNo'nurAgAnalaH // 63 // he mAtaH, kaM zaraNaM vrajAmi / api tu na kamapi / tasmAddhRdaya eva kevalaM saMtApahetutvenAnurAga evAnalo jarAM prAptaH / tatphalaM kimapi nAsAditamityarthaH / kathamityAhaAstAmityAdi / priyaM janaM prati preSaNatadAnayanAdikAryasAdhake sakhIjane vizvasanaM tAvadAstAm / tAH kasyApyagre sphuTitvA kathayeyurityarthaH / tahi svayaM dUtIvilasitaM kimiti nArabhyate ityAha- iyaM mayi sarvAtmanAnurakteti vidito'bhiprAyasAro yena ta. smiJjane dRSTimapyAropayituM lajjayA na zaknomi / kA kathA gamanAnayanAdikAryasya / tarhi lajjAM parityajya tadavalokana rasAsvAdenaiva kimiti kAlo nAtivAhyata ityAhaeSa svaparagRhasaMcArI loko'mukyamukena saha vartata ityAdi paropahAsakuzalo'pyatizayena sUkSmeGgitajJo'pi / apizabdaH samuccaye / sUkSmeGgitajJo'pi yadi manasi dhRtvA tiSThati tadA kaH zaGkate / asau paropahAsacaturo'pIti tAtparyam / asatsamuccayo'laMkAraH / yathA rAjJaH zrIharSadevasya--'dulahajaNANurAo lajjA garuI paravyaso appA / piasahi visamaM pemmaM maraNaM saraNaM Navara ekam // ' 1. 'salalitAM' iti zRGgAradIpikA. 2. 'durlabhajanAnurAgo lajA gurvI paravaza AtmA / priyasakhi viSamaM prema maraNaM zaraNaM kevalamekam // ' iti cchAyA. For Private and Personal Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / 51 tvamasmAkamapre paraM mAnasya vArtAmeva karoSi tatsaMnidhI punaranyaiva saMpayasa iti sa khIbhiH kAcidupAlabdhA svadoSaM pariharati na jAne saMmukhAyAte priyANi vadati priye / sarvANyaGgAni kiM yAnti netratAM kimu karNatAm // 64 // ahaM kiM karomi samastAnyeva mamAGgAni locanatAM gacchanti zravaNatAmathaveti na jAne / kva sati / priye saMmukhAyAte sati / na paraM tathA, abhimatAlApaM jalpati ca / tamabhimukhamAgacchantamutkaNThayA pazyantyAstatpezalAlApAnAkarNayantyAzca mamendriyAntarANi svavyApAraM pariharantIti tAtparyam / aGgazabdo'trendriyArthaH / antaraGgamityatrApi dRSTatvAt / uttarasaMzayayathAsaMkhyAnyalaMkArAH / lalitaM nAma sAttviko nAyakaguNaH / yaduktam- 'zobhA vilAso mAdhurye gAmbhIrye sthairyatejasI / lalitaudAryamityaSTau sattvajAH pauruSA guNAH // yathA - 'lAvaNyamanmathavilAsavijRmbhitena svAbhAvikena sukumAramanohareNa / kiM vA mamaiva sakhi yo'pi mamopadeSTA tasyaiva kiM na viSamaM vidadhIta tA. pam // ' bhAvapragalbhA nAyikA // analpacintAbharamohanizcalA vilokyamAnaiva karoti sAdhvasam / svabhAvazobhAnatimAtrabhUSaNA tanustaveyaM bata kiM nu sundari // 69 // iti priye STacchati mAnavihvalA kathaMcidantardhRtabASpagadgadam / na kiMcidityeva jagAda yadvadhUH kiyanna tenaiva tayAsya varNitam // 66 // (yugmam) antarniruddhabASpagadgadaM yathA bhavatyevaM vadhUrna kiMcidevottaraM yadavocattenaiva tayAsya priyasya kiyanna svaduHkhaM varNitam / api tu bhUyaH / kiMviziSTA satI jagAda, bahudivasopacitena mAnena vihvalA / kva sati / sAparAdhe dayite iti paryanuyuJjAne sati / iti kim / iyaM durbalA zarIralatA gurutaracintAyA durvahatvena yadvaicityaM tena nizcalA nirIkSyamANaiva satI kimiti bhayamutpAdayati / kaashyen nizceSTatayA cAmaGgalacintAM praNidadAtItyarthaH / vizeSeNa dRzyamAnaiva sAdhvasaM karoti dUrAtpunarAkRtyavisaMvAdena pUrvavatsvasthAvasthaiva pratibhAsate / yata AbharaNa nirAdaratayA svabhAvarAmaNoyakA / tathA ca prAgbhAre(?)NAnatistanmAtraM bhUSaNaM yasyAH sA tathA / 'aGgAnAmatitAnavaM kuta idaM' ityAdizlokavadatrApi saMvidhAnam || kAcihUtI praNayApamAnitaM nAyakaM saMbodhayati-- virahaviSamaH kAmo vAmastanUkurute tanuM divasagaNanAdezazcAyaM vyapetaghRNo yamaH / 1. 'kAmaM tanuM kurute' iti zRGgAradIpikA. 2. 'dakSaH svairaM' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| tvamapi vazago mAnavyAdhervicintaya nAtha he kisalayamRdu vedevaM kathaM pramadAjanaH // 67 // he nAtha, viSameSuryuvayostanuM durbalAM karoti / kiMviziSTaH / pratikUlaH / kIdRzaH sanpratikUlaH / virahe viSamaH / saMbhoge punaranukUla evetyarthaH / zarIrakAryopanyAsenaivaM pratidinotpadyamAnakSINatayA katipayadivasaiH saMbhogayogyataiva yuvayorastameSyatItyarthaH / ayamiti pratyakSanirdezena pura iva vartamAno niranukrozo'ntakazca divasagaNanAdakSaH evaMvidhAnapi divasAMllekhayati / saMbhoge vipralambhe cAyaHkSayastAvadastyeva / tasmAdvipralambhe mRtyuvaramutasvitsaMbhoga iti yamazabdasyopayogaH / dehadaurbalyena saMbhogaparihAreNa ca mAna eva vyAdhistasya tvamapi vazagaH / adya yAvanmayaivaM jJAtamAsIdyatsaiva mAnavyAdhezagetyapizabdArthaH / tasmAdvicintaya, evamutpAtaparamparayA pramadAjanaH kathaM jIvati / prastute ekasyAmapi pramadAyAM pramadAjana iti jAtyapekSayA lokoktiH / athavA prakRSTo mado rimsAlakSaNo mAnmatho vikAro yasyAH sA pramadA / saiva vidheyatvena janaH / athavA nAyakasyAnekanAyikAspRhaNIyatvena pramadAsamUha evAstu / kiMviziSTaH / kisalayamRduH / virahaduravasthAM soDhumakSama ityarthaH / atha ca kisalayakomalaM pramadAjanamAliGgaya kimiti caritArtho na bhavasIti / asatsamuccayo'laMkAraH // kazcitpriyAmAnopazAnti kasyacidvisambhasaMbhAvitasyAgre kathayati pAdAsakte suciramiha te vAmatA kaiva mugdhe / mandArambhe praNayini jane ko'parAdhoparodhaH / itthaM tasyAH parijanakathAkomale kopvege| bASpodbhedaistadanu sahasA na sthitaM na pravRttam // 68 // tasyAstadanantaraM tvaritameva bASpotpIDaina vilambitaM na ca spannam / kva sati / kopavege sati / kiM viziSTe / sakhIprAyaparijanasyetthaM saMbodhakathayA zithile na tu dRDhe / kopavegasya komalatayAzrubhina sthitam / kopasattayA ca na pravRttam / stambhitaireva jAtaH / mityarthaH / ityaM kathamityAha-he acetane, iha praNayini jane suciraM caraNalagne kaiva tava vAmatA / prAtikalyaM na yujyata ityarthaH / atha ca yena svedaromAJcaprabhRtayo bhavanti tasminnapi dayitazarIrasparza tava kaThinAyAzcetasi mAnastiSThatIti bhAvaH / nanu sAparAdho'yaM vAmatAM kathaM tyajAmItyAha-asminmandArambhe / ko'rthaH-doSoddhoSaNe kRte'pi| niruttaratayA namramukhe yathAkathaMcitprasAdamevAkAGkati sati / tasmAdaparAdhasya ka uprodhH|| 1. naiva kAnte' iti zRGgAradIpikA. 2. 'kopane ko'parAdhaH' iti zRGgAradIpikA. 3. 'parijanagirA kopavege prazAnte' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / praNayijanasyaivoparodho'stviti bhAvaH / virodho'laMkAraH / yaduktam -- ' yasmindravyAdInAM parasparaM sarvathA viruddhAnAm / ekatrAvasthAnaM samakAlaM bhavati sa virodhaH' // kAcinmanasvinI dayitamupAlabhate tathAbhUdasmAkaM prathamame vibhaktA tanuriyaM tato na tvaM preyAnahamapi hatAzA priyatamA / 53 idAnIM nAthastvaM vayamapi kalatraM kimaparaM maiyAptaM prANAnAM kulizakaThinAnAM phalamidam // 69 // Adau tAvadiyamasmAkaM tanustathAnirvacanIyena prakAreNAvibhaktA jAtA / saMyogAbhAvaH kadAcidapi nAsIdityarthaH / ata evaikyapratipAdakastanuriyamiti prayogaH, na tu tanU ime iti / Avayoriti vAcye praNayabahumAnAdasmAkamiti / tadanantaraM na tvaM preyAn ahamapi hatAzA na priyatameti jJAnamavibhAge'pi bhedamAcaSTe / tadatizAyI tAdAtmyena strI. puruSabhedo'pi nivRtta ityarthaH / idAnIM gavAmiva tvamasmAkaM patiH vayamapyagnisAkSitayA pariNItA iti yAvajjIvaM bhartavyA iti kalatram / na tu premagandho'pi / tadetasmAdapi kimanyat / kevalaM tvayi parAGmukhe yena gajonmUlitakomalamRNAlanAlanyAyena vizuSkAstena teSAM vajrakarkazAnAM prANAnAmidaM nAthakalatravyavasthArUpaM phalamAsAditam / atha ca kAraNAnurUpaM kAryamiti karkazAnAM phalamapi karkazamevetyarthaH / mugdhe mugdhatayaiva netumakhilaH kAlaH kimArabhyate mAnaM dhatsva dhRtiM badhAna RjutAM dUre kuru preyasi / saMkhyaivaM pratibodhitA prativacastAmAha bhItAnanA nIcaiH zaMsa hRdi sthito hi nanu me prANezvaraH zroSyati // 70 // kAcidamunA prakAreNa sakhyA pratibodhitA satI prativacanamAha - nIcaiH zaMsa / yasmAttvayyuccairuccarantyAM mama hRdaye kRtAspadaH prANezvaraH zroSyati / tavopari kruddho bhaviSyatIti bhAvaH / atha ca prANanAtho'yaM yasya haste sa jayatIti(?) yadyahamanena saha vipratipadye tadA me prANAngRhItvA tiSThatIti / ata eva bhItAnanA / saMkucitatvena bhItamivAnanaM yasyAH sA tathA / iyaM ca mugdhA tadekatAne hRdi prANezvaraM sAkSAdeva sthitaM manyate / evaM kathaM pratibodhitetyAha he mugdhe, bAlyadurlalitenaiva sarvaH kAlo'tivAhituM kasmAdArabhyate tvayA / kevalaM mugdhetyAzaGkanIyA bhaviSyasi / tasmAdIrSyAkAraNaM vinApi mAnaM dhAraya / mAne dhRte kathamavasthAtuM prabhaviSyAmItyAha -- dhRtimavasthApaya / na -- For Private and Personal Use Only 1. 'purA' iti zRGgAradIpikA. 2. 'avichi(bhi)nnA' iti zRGgAradIpikA. 3. 'tato'nu tvaM preyAnvayamapi hatAzAH priyatamAH' iti zRGgAradIpikA. 4. 'hatAnAM' iti zRGgAradIpikA. 5.'akhilaM kAlaM' iti zRGgAradIpikA. 6. 'sakhyedaM' iti zRGgAradIpikA. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 54 kAvyamAlA / nvayaM vinA kAraNaiH sthAtuM na zaknomi tena saha bAhyAkAreNa (?) dhRtiM badhnAmItyAha-pre. yasi viSaye prAJjalatAM parityaja / mohAyitaM nAma nATyAlaMkAraH / 'mohAyituM tu tadbhA. vabhAvaneSTakathAdiSu' / yathA padmaguptasya - 'citravartinyapi nRpe tattvAvezena cetasi / voDArdhavalitaM cakre mukhendumavazaiva sA' // / eSa prakSepaka zloko'pi vyAkhyAyate / kAcijjaradabhisArikA navaniSpannasvairiNIM prAhakva prasthitAsi karabhoru ghane nizIthe prANAdhiko vasati yatra jenaH priyo me / ekAkinI baita kathaM na vibheSi bAle nanvasti puGkhitazaro madanaH sahAyaH // 71 // maNibandhakaniSThayorantaraM karabhaH / tadAkArAvUrU yasyAstasyAH / yathApUrva pIvaratayA UrvorgauraveNa kathaM gantuM zakSyasItyAzayena saMbodhanaM he karabhoru, nirbhare'rdharAtre kka calitAsi / yathA maraNAdhyavasitA yadRcchayA manogatamAcaSTe tathA manmathonmattatayA duSkarAbhisArapravRttA satI uttaramAha - jIvitAdapyadhiko yatra sthAne mama vallabho vasati / kiM bhUtaH / jano vidheyaH / ityubhayAnurAgaH / pUrvA punaH pRcchati - he bAle, asahAyA kena prakAreNa na vibheSi / batazabdaH khedArtho bAlAzabdavat / solluNThaM svairiNyuttaraM brUtenanu vidyate sajjitasAyako madanaH sahAyaH / zaraprahAronmukhamanmathahetuko 'yamArambha ityarthaH / sahAyo hi gantavyaM sthAnaM prApayati / nanu sahAyo yaM sahAyinamanugacchati na tu tameva prahartuM zaraM puGkhayati tatkathamatra madanaH sahAyaH / satyam / IdRzamevAtra sAhAyyaM yatpuGkhitazarasajjitameva sahAyI gantavyaM sthAnaM prApyate / yathA hanyamAnasvArthasyaiva darzanendriyasya tamasi nIlimopalambhaH / athavA nanvasti puGkhitazaro madanaH sahAya iti soluNTham / ahaM kiM karomi yadyadviSamazaraH kArayati tadeva karomi / yathA viparItalakSaNAyAm 'upakRtaM bahu tatra kimucyate sujanatA prathitA bhavatA param / vidadhadIdRzameva sadA sakhe sukhitamAsva tataH zaradAM zatam // ' praznottaramalaMkAraH // lIlAtAmarasAhato'nyavanitAniHzaGkadaSTAdharaH kaizcitkesaradUSitekSaNa iva vyAmIlya netre sthitaH / mugdhA kummalitAnanendu dadatI vAyuM sthitA tatra sA bhrAntyA dhUrtatayathavA natimRte tenAnizaM cumbitA // 72 // kazcitkAmuko'nyAGganAsvacchandadaSTauSTho nAyikayA kroDAtAmarasena tADita: saeNllo. 1. 'prANezvaraH iti zRGgAradIpikA. 2. 'manaH priyaH' iti zRGgAradIpikA. 3. 'vada'. iti zRGgAradIpikA. 4. 'preyAn' iti zRGgAradIpikA. 5. 'kAntA kuGmalitAnanena' iti zRGgAradIpikA. 6. 'tadA' iti zRGgAradIpikA. 7. 'tenAbhavat' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / 55 cane mudrayitvA sthitaH / kiM viziSTa iv| kaitavena kuzezayakiMjalka dUSitadRSTiriva / atha sA mugdhA nAyamadharakSataprakAzApahavArthamabhinayaM karoti kiM tu matprahAradUSitadRSTitvena vyathita eveti yA bhrAntistayA / athavAbhinayaM jAnAti paraM premNaH kuTilasvarUpatvAluNThanArthe yA dhUrtatA tayA mukulitAnanamRgAGkaM yathA bhavatyevaM vadanamArutaM nizcalA satI tasya locanayordadatI tena praNAmopAyaM vinaiva siddhasamIhitena vAraMvAraM cumbitA / bhrAntipakSe priyatamasyAparAdhagrahaNaM tAvaddUrata evAstAm, pratyuta praharaNokRtapaGkajakiMjalkakalkadUSitadRSTiriti svayamaparAdhinI jaataa| ataH kummalitAnane tyanenAnulbaNamukhamAru tavitaraNaprayatnaH / anyathA cumbanArthamabhiyuktA kopena parAGmukhI bhavati / maugdhyamapyatasmiMstaditi pratyaya eva / na tu vayomaugdhyam / dhUrtatayetyanupapannatvAt / dhUrtatApekSayA ca sthitetyatra priyapratyAsattijanitena ta(harSAtirekeNAparAdhavismaraNaM hetuH / ata eva praNatyupAyaM vinaiva tena cumbitA / atra kecidvAyupadena jugupsAzlIlamiti doSamAcakSate / taryAdi kIradeze kuGmalitAnanendupadasaMnidhAvapi kamalaparimalodgAriNo mukhamArutasya pratItirna bhavati bhavati cAlIlapratItistadA vAgdevatAdeza iti vyavasitavya evAsau / kiM tu hlAdaikamayIvaralabdhaprasAdau kAvyaprakAzakArI prAyeNa doSadRSTI yenaivaMvidheSvapi paramArthasahRdayAnandamantre(prade)Su sarasakavisaMdarbheSu doSameva sAkSAdakurutAm / uktaM ca bhaTTavArtike - 'na cApyatIva kartavyaM doSadRSTiparaM manaH / doSo hyavidyamAno'pi taccittAnAM prakAzate // ' iti // kAcitsakhI ko nirdhUtabhartRkAyA nAyikAyAH pazcAttApamaparasyAH pratipAdayati-sphuTatu hRdayaM kAmaH kAmaM karotu tanuM tanuM na sakhi capalapremNA kArya punardayitena me / iti sarabhasaM mAnAvezAdudIrya vacastayA ramaNapadavI sAraGgAkSyA nirantaramIkSitA // 73 // 1 tathA kuraGgalocanayA gatavato ramaNasya padavI nirantaraM nirvaNitA / kiM kRtvA / ityamunA prakAreNAparyAlocitAdhyavasitatvena sarabhasaM yathA bhavatyevaM mAnAvezavazAdvacanamucArya / iti katham / he sakhi, saMtatacintAprAgbhAraNa hRdayaM me vidIryatAm / svecchayA manmathastanuM durbalAM karotu / kSaNikapremNA priyeNa na kiMcitprayojanam / dhRtyautsukye vyabhicAribhAvau // 1 kAcitkAntaikAntavRttAntaM sakhyAH kathayatigauDhAzleSavizIrNacandanarajaHpuJjaprakarSAdiyaM zayyA saMprati komalAGgi paruSetyAropya mAM vakSasi / 1. 'kopATopAt' iti zRGgAradIpikA. 2. 'sazaGkitaM' iti zRGgAradIpikA. 3. 'pazyAzleSa' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 56 kAvyamAlA / gADhauSThagrahapUrvamAkulatayA pAdAgrasaMdaMzakenAkRSyAmbaramAtmano yaducitaM dhUrtena tatprastutam // 71 // tena dhUrtena svacchandamadharapIDanapUrvakamanaGgaparyAkulatayA caraNAprasthAGgaliyantreNa ma nitambasicayaM mocayitvA tatkAlayogyamAtmano yatsamIhitaM tatprakrAntam / atra saMnivezavazena puruSAyitam / tathA Atmano yaducitaM na tu mama / tenAgrAmyatvaM lajA ca / kiM kRtvA / iti hRdaye mAmAropya / iti kim| he sukumArAGga, idAnImidaM talpaM karkazam / kasmAt / nirbharamAliGganodghaTitacandanarajaHpuJjaprasaJjanAt / iyaM ca nAyikA prIDhatvena manasvinI pUrvamAsIt / anyathA sAttvikasvedena candanarajo nopapadyate // kathamapi kRtapratyAkhyAne priye skhalitottare virahakRzayA kRtvA vyAjaM prakalpitamazrutam / asahanasakhIzrotraprAptipramAdasasaMbhramaM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vigalitadRzA zUnye gehe samucchrasitaM punaH // 79 // sAparAdhe priye kathamapi praNAmazapathAdibhiH kRtanirAkaraNe sati / atha tasyaiva gotraskhalitAvasare subahudivasamAnAtmakavirahadurbalatayA yathAkathaMcitsaMgamalaulyena saMpratipitsayA parijanavyApArAdikaM vyAjaM vidhAyAzrutaM nATitam / atha cAsahanavayasyA karNe'nyAGganAnAmaprAptiH saiva pramAdastena paryAkulaM yathA bhavatyevaM bASpAyitadRSTayA zUnye vezmani punaH samucchrasitam / nivRtte rudite yadi prANI ruditahetubhUtAM duravasthAmanusmarati tadotkampitahRdayaH punarucchvasiti / saMgamalobhena saiva nAyikA paragotraskhalanaM sahate na tu sakhI / tasmAttayaivaM cintitaM yadyetadgotraskhalanamasahanasakhIkarNe pramAdAtpatitaM bhavati tadAhamapi laghvI kathaM jIvAmi / atibahumAnasaMbhAvanAyAH sasaMbhramamiti vizeSaNam // AdRSTiprasarAtpriyasya padavImudvIkSya nirviNNayA 1 vicchinneSu pathiSvahaHpariNatau dhvAnte samutsarpati / dattvaikaM sazucA gRhaM prati padaM pAnthastriyAsminkSaNe mA bhUdAgata ityamandavalitagrIvaM punarvIkSitam // 76 // kayAcidadhvagavadhvA sakalaM divasaM yAvaddRSTiH prasarati tAvadantare dayitasyAgamanapaddhatimudrIvikayA vIkSya prANanirapekSatArambhakaM nirvedaM prAptayA vAsarAnte viralasaMcAreSu vartmasu tamasi samyagutkaTaM prasarati sati niSpratyAzayA sazucA gRhaM prati padamekaM kSitvA 1. 'grahapIDanAkulatayA' iti zRGgAradIpikA. 2. 'kRtapratyApattI' iti zRGgAradIpikA. 3. 'prAptiM vizaGkaya' iti zRGgAradIpikA. 4. 'vivalitadRzA' iti zRGgAradIpikA. 5. 'vizrAnteSu' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / 17 smitraivAntare kadAcidAgato mA bhUditi pratyAzayA autsukyAdvegavivartitakaMdharaM yathA bhavatyevaM punaH pRSThato vilokitamiti tadekatAnena prItiprakarSaH / pathiSviti bahuvacanena sarvamArgeSu priyasyAgamanapadako nirvarNitetyarthaH / pAnthastriyetyekavacanena virahahRdrogabheSajAtmakaprabodhanavAkyaprastAvanAdibhirAzvAsadAyinI vayasyApi tasyA nAstIti bhAvaH / taM devaM pravAsAtmako vipralambho'pyeSa karuNaprAya eveti marmaNi spRzati / paramapretanazlokasyaucityena rasikAH saMjIvanti / 'dUradezAntarasthe tu kAryataH proSite priye' iti proSitabhartRkA nAyikA // AyAte dayite manorathazatairnItvA kathaMciddinaM vaidagdhyApagamAjjaDe parijane dIrghA kathAM kurvati / daSTAsmItyabhidhAya satvarapadaM vyAdhUya cInAMzukaM tanvaGgayA ratikAtareNa manasA nItaH pradIpaH zamam // 77 // kRzAGgathA ratyarthe kAtareNa manasA viziSTayA pradIpo vidhyApitaH (nirvApitaH) / kiM kRtvA / drutapadaM pradIpasamIpametya cInadezodbhavaM vastraM vizeSeNAsphAlya / etadeva kiM kRtvA / iti mithyAbhidhAya / iti kim / daSTAsmIti / vRzcikAdinA hi daSTo vizvaGkhalavastrAJcalacaraNavinyAsaprakriyoddhAntoM dIpavidhyApana bhANDapAtanAdikamavazyaM karoti / ka sti| dayite manorathazatairAyAte sati / punarapi kiM kRtvA dIpaH zamitaH / ubhayatra saMbandhAnmanorathazatairevamevamupAlambhaparirambhacumbanAdikaM kariSyAmiti svarUpairmahatA kaSTena dinamativAhya / nanu vyAjena dIpamupazamayya kimiti ratimAkAGkSatItyAha ---- vaidagdhyetyAdi / idAnIM kIdRzo'vasaraH / kIdRzamatratyAnAM cetaH / kimasmAbhiH kartavyamityAdivaidagdhyAbhAvAnmUrkhe parijane gRhadezAntarakathAM dIrghA kurvati / iyaM ca kathA saMbhogAntarAyatvAdvidviSTA / yaduktam --'yA goSThI lokavidviSTA yA ca svairavisarpiNI / parahiMsAtmikA yA ca na tAmavagiredbudhaH / nAtyantaM saMskRtenaiva nAtyantaM dezabhASayA // kathAM goSThISu kathayalloke bahumato bhavet / lokacittAnuvartinyA krIDAmAtraikakAryayA / goSThayA samAcaraloke nRNAM bahumato bhavet // ' kavidvirahI priyatamAmanudhyAyati - AlambyAGgaNavATikAparisare cUtadrume maJjarIM sarpatsAndraparAgalampaTarreTaGgaGgAGganAzobhinIm / manye svAM tanumuttarIyazakalenAcchAdya bAlA sphuratkaNThadhvAnanirodhakampitakucazvAsodgamA roditi // 78 // 1. 'gatvA vAsagRhe jaDe' iti zRGgAradIpikA. 2. 'celAcalam' iti zRGgAradIpikA. 3. 'vApikA' iti zRGgAradIpikA. 4. 'raNat' iti zRGgAradIpikA. 8 For Private and Personal Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 58 kAvyamAlA / manye'vazyamasminsamaye mugdhA roditi / kiMviziSTA / sphuraNAnumeyo yaH kaNThadhvAnastasya nirodhastena kampitau kucau yena tAdRzaH zvAsodgamo yasyAH sA tathoktA / kiM kRtvA / nijAM kRzAM zarIralatAmuparitanAMzukazakalena pidhAya / punaH kiM kRtvA / rasAlazAkhini maJjarImAlambya / kiMviziSTAm / sarpatsAndraparAgo yeSu / te ca rajasyasaMbhavAyogyatayA madhuni madhulampaTA madhukarAH prasaranti / ghane kusumarajasi parimalalobhena lampaTA raTanto ye bhRGgAsteSAmaGganAzca tAbhiH zobhata ityevaMzIlA tAm / cUtadruma eka ka ityAha-yatra mayA saha krIDitaM yatraiva ca piSTavikArAzana (?) dyUtapaNavyatikare jayaparAjayavyavasthayA vilasitaM tasyA aGgaNavATikAyAH pradeze / svAmityanena vizeSadhvaninA saMprati tasyAstanurevetyarthaH / prANAnAM gatakalpatvAt / yaH zAkhAdikamavalambya tiSThati tasyAGgamuddhATitaM bhavati / tathApi vikalatayottarIyazakalenAcchAdya na tu sAvadhAnatayA samastena / cUtadrumAlambanapUrvakaM saMsthAnamapi prANajihAsayA duSkaraprAyam / mukulitAmradarzanasyApi virahiNAmazakyatvAt / yathA mAlatImAdhave - 'dhatte cakSurmukulini raNatkokile bAlacUte mArge gAtraM kSipati bakulAmodagarbhasya vAyoH / dAvapremNA sarasabisinIpatramAtrAntarAyastAmyanmUrtiH zrayati bahuzo mRtyave candrapAdAn // ' aGganavATikA ca zRGgAriNAM bhavatyeva / yaduktam- 'tatra bhavanamAsannodakaM vRkSavATikAsahitaM dvivAsagRhaM kArayet || [atha ca mUlagRhadvAri sahakArAropaNaM suprasiddham / yaduktam'kiM dvAri daivahatike sahakArakeNa saMvardhitena viSapAdapa eSa pApaH / asminmanAgapi vikAsa vikArabhAji bhImA bhavanti madanajvarasaMnipAtAH // iti] // kAcitproSitabhartRkAtmAnamadhikSipati Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAsyAmIti samudyatasya gaditaM visrabdhamAkarNitaM gacchandUramupekSito muhurasau vyAvRtya tiSThannapi / tacchUnye punarAsthitAsmi bhavane prANAsta ete dRDhAH sakhyastiSThata jIvitavyasaninI dambhAdahaM rodimi // 79 // he sakhyaH, svasthAvasthayA tiSThata madviSaye nAdhRtiH kAryA / yato'haM jIvitAkAGkSiNI cchadmanA rodimi / yadi ca prANanirapekSA bhavAmi rodimyeva na / kiM ca, dayitasya pravAsArthamudyatasya yAsyAmIti vacanaM mayA visrabdhaM yathA bhavatyevamAkaNitam / gacchansanmadapekSayA vAraMvAramasau vyAvRtya tiSThannapi dUraM yAvadupetaH / tadaiva kila jIvitatyAgAvasara AsIt / tasmAdanekasaGgrAmanirvyUDhAsmi / idAnIM punaryasminneva bhavane tena saha vilasitaM tasminneSA vajramayI AsthitAsmi / ta ete caNDAlacaritAH prANA api dRDhA eva / atra cAyamukterullekhaH-pUrvArdhe yadyahaM yAsyAmIti gadite paryAkulIbhavAmi tadA ca gacchantaM nivArayAmi / yadi jIvitAkAGkSiNI bhavAmi / tasmAdvisrabdhaveSTA gamanopekSiNI ca kiM na bhavAmi iti me pUrva nizcitamAsIt / idAnIM kasmAdapi durdai For Private and Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / 59 vAdevaMvidhA karkazA saMvRttAsmi / gaditamityatra bhAve ktaH / atrAvivakSitavAcyasya dhvanerbhedo'tyantatiraskRtavAcyo nAma / yathAdikavervAlmIke:- 'niHzvAsAndha ivAdarzazcandramA na prakAzate' iti // kAcitsakhI nAyikAM bhISayitvA mAnagrahApasmArAnmocayatianAlocya premNaH pariNatimanAdRtya suhRdastvayAkANDe mAnaH kimiti sarale saMprati kRtaH / samAkRSTA hyete pralayadahanodbhAsurazikhAH svahastenAGgArAstadalamadhunAraNyaruditaiH // 80 // dhUrtavidagdhAnAM kuTilamanojJeSu ceSTitacamatkAreSu pravizya krIDituM na jAnAsIti hai sarale, tasminnevAvasare tava dayito'nyAGganAnavaraGgasnehavAgurAyAM patita ityakAle saMprati tvayA kimiti mAnaH kRtaH / kiM kRtvA / premNaH pariNatimanAlocya / dinAni pazca yathA tathAstu | akSiNI nimIlya samayo'tivAhanIyaH / pAnIyamavazyaM pAnIyavartmanyAgamivyatItyAdi kimapi na saMpradhAritamityarthaH / na kevalamidaM kRtvA, evaMvidhopadezapezalAnasmAdRzAnsuhRdo'pyanAdRtya / idAnIM punaH kiM kartuM yAti / yataH pralayadahanasyevodbhAsurAH zikhA yeSAM te'mI svahastenAGgArAstvayA samyagAkRSTAH / upAkhyAnametat / atha ca dehadAhAtmaka upanyAsaH / tasmAdidAnIM punaH paryAptamaraNyaruditaiH / lokoktiriyam / atha cAraNyaprAyaM sarvamidAnIM te zUnyamAsIt // kazcinmanasvinImanunayati kapole patrAlI karatalanirodhena mRditA nipIto niHzvAsairayamamRtahRdyo'dhararasaH / muhuH kaNThe lagnastaralayati bAppaH stanataTaM priyo manyurjAtastava niranurodhe na tu vayam // 81 // he niranurodhe, pAdopAnte'pi luThato'pi me bhaNitaM na karoSi manyuste vallabho jAtaH / kiMcidupekSAlezenAntargarbhiteyamuktiH / ata eva na tu vayamityaudAsInyavyaJjakaM bahuvacanam / kathaM manyureva priyakArya karotItyAha- kapola ityAdi / viSAdAnubhAvatathA yasminsatataM mukhaM nyastaM tasya karatalasya nirodhena kapole patrAlI proJchitA / svenAnanubhUtatvAt / sudhAsvAdurayamityanirvacanIya oSTharaso niHzvAsaiH zoSitaH / antarniruddhatayA kaNThe sakto bASpaH stanataTaM kampayati / apahnutiralaMkAraH / / zUnyaM vAsagRhaM vilokya zayanAdutthAya kiMcicchanainidrAvyAjamupAgatasya suciraM nirvarNya patyurmukham / 1. 'tarale' iti zRGgAradIpikA. 2. 'stanataTI' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 60 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyamAlA / visrabdhaM paricumbya jAtapulakAmAlokya gaNDasthalIM lajjAnamramukhI priyeNa hasatA bAlA ciraM cumbitA // 82 // bIr3AnamravadanA bAlA vallabhena smayamAnena ciraM cumbitA / kiM kRtvA lajAnamramukhI / patyuH kapolasthalIM jAtapulakAmiti hetorjApradavasthAzaMsinIM vilokya / kapolAvalokanameva kiM kRtvA kRtam / nidrAvyAjamupAgatasya mukhaM paricumbya / katham / visrabdham / visrabdhacumbanameva kiM kRtvA kRtam / suciraM nirvarNya / mugdhA hyanyadrA lajAsAdhvasAbhyAM parAGmukhIkRtAH kva dayitamukhanirvarNanacumbanarasamanubhavanti / suciraM nirvarNanameva kiM kRtvA kRtam / zayanAtstokamutthAya / katham / prabodhazaGkayA zanaiH / stokotthAnameva kiM kRtvA kRtam / mA kadAcidapi ko'pi mAM pazyediti zaGkayA zUnyamapi vAsagRhaM vizeSeNa dRSTvA / (atra bhinnakartRkatvazaGkA na kAryA / lajjAkriyApekSayA samAnakartRkatvAt / ) nAyikAyAzca svAbhiprAya cumbanametat / yaduktam -- 'suptasya mukhamAlokayantyAH svAbhiprAyeNa cumbanaM rAgoddIpanam' iti / svAdhInapatikA mugdhA nAyikA / / lolakUlatayA vipakSadigupanyAse'vaidhUtaM zira stadvRttAntanirIkSaNe kRtanamaskAro vilakSaH sthitaH / kopAttAmrakapolabhittini mukhe dRSTayA gataH pAdayo rutsRSTo gurusaMnidhAvapi vidhirdvAbhyAM na kAlocitaH // 83 // zvazuraprAya gurujanasakAze'pi dvAbhyAM cAturyeNa kopaprasAdanAtmako vidhiH samayocito na muktaH / kathaM kathamityAha -- tatra gatvA Agato'sIti sUcakaM spanditayA bhrUlatayAnyavanitAgRhoddezopakSepe nAyikayA ziro'vadhUtam / nAyako'pi ziraH kampanattAntanirIkSaNe vilakSaH sthitaH / kiM viziSTaH / namasyA bhavatI yadevameva niraparAdhasya mamAparAdhamAropayatItyAzayena kRtanamaskAraH / athavA tasyai dize mama namaskAra eveti bhAvaH / na kevalaM vilakSaH sthitaH nAyikAyA mukhe idAnIM kiM te kitava kartuM zaknomi yadyekAnte labdho bhavasi tadA zikSAM grAhayAmIti kopAttAmragaNDamaNDale mukhe styaabhinyen praNAmaM sUcayandRSTayA tatpAdayoH patitaH / atra kopena pulakAdyabhAvAtkapole karkazatvasAdhAraNadharmo bhittitvena rUpitaH / dRSTizveyaM lajitazaGkitA / yathA - ' -'fanfa dacitapakSmAgrA pratitordhvapuTA bhiyA / trapAdhogatatArA ca zaGkitA dRSTiriSyate // kAcitsakhIbhirupadiSTaM mAnaM sthApayitumakSamA tAH pratyAha jAtA notkalikA stanau na lulitau gAtraM na romAJcitaM vakraM svedakaNAnvitaM na sahasA yAvacchaThenAmunA | 1. 'bAlAbhavaccumbitA' iti zRGgAradIpikA. 2. 'lolabhrUlatayA' iti zRGgAradIpikA. 3. vidhUtaM' iti zRGgAradIpikA', 4. 'ISattAmrakapolakAntini mukhe dRSTayA nataH' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / dRSTenaiva mano hRtaM dhRtimuSA prANezvareNAdya me . tatkenAtra nirUpyamANanipuNo mAnaH samAdhIyatAm // 84 // tasmAtkathayata kenopAyenAtra saMsthAnake mAnaH sthairya nIyatAm, api tu na kenApi / kathaMbhUtaH / nirUpyamANanipuNaH / nipuNaM nirUpyamANo nirUpyamANanipuNaH / supsupeti samAsaH / pUrvanipAtAniyamaH / yato yanmAnAtmakavirahAtivAhanakSamamiti saMbhAvitamAsIttadadya me mano dRSTenaiva yAvadamunA zaThena prANezvareNa sahasA luNThitam / kiMviziSTena / etadasaMgame kathaM jIvidhyAmIti me dhRtitaskareNa / (yadi punaH saMnidhAvupavizya praNAmAdikamArabhate tadA tasya kathaiva kA / taccAnena kRtameva na / kathaM jJAyata ityAha-ukaNThA na jAtA / kucau na kampitI / aGgaM na pulakitam / mukhamapi svedakaNacitaM na jAtam / ) saMnidhAvupavizya yadi praNAmAdikamArabhate tadA sarvameva jAtaprAyaM bhavatItyarthaH / aho nUtano'yaM taskaro yadRSTimAtra eva padArthamapaharatItyAzcaryadyotakaM zaTheneti prItivacanameva // dRSTaH kAtaranetrayA cirataraM baddhAJjaliM yAcitaH pazcAdaMzukapallavena vidhRto nirvyAjamAliGgitaH / ityAkSipya yadA samastamaghRNo gantuM pravRttaH zaThaH pUrva prANaparigraho dayitayA muktastato vallabhaH // 85 // tadA pravasato nAyakasya dayitayA prathamaM jIvitAsthA muktA tadanantaraM dayito muktaH / tadA kdaa| yadetyAdikaM sarvamamAnayitvA gantumeva kitavaH prvRttH| kiMviziSTaH / mumUghumapi vallabhAmupekSata iti nighRNaH / ityAdikaM kimityAha-sthApanArtha dainyavyaJjakatvena kAtaracakSuSA cirataramavalokitaH / pazcAdaJjaliM baddhA prArthitaH / anantaraM vastrAJcalena vidhRtaH / caramaM gADhamupagUDhaH / gantuM pravRtto na tu gata eveti hetorekAnurAgo na zaGkanIyaH / kartRdIpakamalaMkAraH / yadaktam-'yatraikamanekeSAM vAkyArthAnAM kriyApadaM bhavati / tadvatkArakapadamapi tadetaditi dIpakaM dvedhA // ' atizayabhedaH pUrva ca / yaduktam-'yatrAtiprabalatayA vivakSyate pUrvameva janyasya / prAdurbhAvaH pazcAjanakasya tu tadbhaH vatpUrvam // ' yathA-'durlabhajanamabhilaSatAmAdau daMdahyate mano yUnAm / gururanivAraprasaraH pazcAtkAmAnalo jvalati // kazcidviyogI dayitAduravasthAmanusmarati tapte mahAvirahavahnizikhAvalIbhi rApANDurastanataTe hRdaye priyAyAH / 1. 'pallave ca' iti zRGgAradIpikA. 2. 'ityAkSipya samastamevamaghRNo' iti zRGgA radIpikA. For Private and Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyamAlA / manmArgavIkSaNanivezitadInadRSTe nUnaM chamacchamiti bASpakaNAH patanti // 86 // nUnamahame manye-dayitAyA hRdi cchamacchamityazruvipuSaH patanti / kiMviziTAyAH / madAgamanapadavIgaveSaNadattadInadRSTeH / kiMviziSTe hRdaye / mahatIbhirviyogAnalajvAlAbhistapte / puna: kodRze / aapaannddurstnttte| saMtaptavastunipatitaM payazchamatkarotItyanukAraH / rUpakamalaMkAraH / yaduktam-'yatra guNAnAM sAmye styupmaanopmeyyor| bhidhA / avivakSitasAmAnyA kalpyata iti rUpakaM jJeyam // ' paraM gRhItamukto'laMkAraH / / kAcitsakhI mAninIvRttAntamaparasakhyAH kathayati cintAmohavinizcalena manasA maunena pAdAnataH / pratyAkhyAnaparAGmukhaH priyatamo gantuM pratto'dhunA / savIDairalasainirantaraluThadvASpAkulairIkSaNaiH / zvAsotkampikucaM nirIkSya suciraM jIvAzayA vAritaH // 87|| tayA priyatamo nivAritaH / kiMviziSTaH san / gantuM pravRttaH / yataH pratyAkhyAnena / parAmakho nirAkRta eva / kiMviziSTaH san / caraNAnataH / kena viziSTaH / viditAparAdhatvAnmaunena / punarapi ken| cetasA / kathaMbhUtena / prasAdaM kariSyati na veti cintayAntaHkaraNazanyatvAnmohena ca stimitena / vinizcalamiti bhIrutvoktiH / kdaa| adhunA / / idAnIM yAvatprasAdopAyAMzcakAretyarthaH / kayA vAritaH / jIvitAzayA / pratyAkhyAnaM tAva tsAhasena kRtam / gantuM pravRtte tasminprANAndhArayitumazakyatvAdananyagatikatvaM jAtamityarthaH / adyAhameva tvayA vinA jIvituM na zaknomi, tadA kimevaM laghvI bhavAmItyabhidhAnAt / zvAsenotkampitau kucau yatra tattathoktam / atha ca yadyahaM jIvAmi tadA priyasagamaM prApnomIti jIvane kRtA AzA jiivaashaa| kiM kRtvA vAritaH / suciraM nirIkSya / / keH| IkSaNaH / kiNvishissttaiH| avaSTambhatyAgavyaJjakatayA savrIDaiH / dainyadyotakatayAlasaH / / apamAnAtizayAnirantaraluThadvASpAkulaiH // kazciddezAntarAdAgato manorathaprAptapriyatamAsamAgamaM praNidhattemlAnaM pANDu kRzaM viyogavidhuraM lambAlakaM sAlasaM bhUyastatkSaNajAtakAnti raMbhasaprApte mayi proSite / 1. mohanibadhyamAnamanasA' iti zRGgAradIpikA. 2. 'pratyAkhyAta' iti ra dIpikA. 3. 'pravRttaH zaThaH' iti zRGgAradIpikA. 4. 'tanvaGgayA sa punastayA taralayA tatrAntare vAritaH iti zRGgAradIpikA. 5. 'vilAsa' iti zRGgAradIpikA. 6. lasaM' iti zRGgAradIpikA. 7. 'madhuraM prApte' iti zRGgAradIpikA. cA For Private and Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / sATopaM ratikalikAlasarasaM ramyaM kimapyAdarA chatpItaM sutanomayA vaidanakaM vaktuM na tatpAryate // 88 // yanmayA sutanodanakamadharagrahacamatkAricumbanapUrvakatvena yatnAtpItaM tadanirvacanIyatvAduktaM na shkyte| tasya vizeSaNAnyAha-AntareNa marmaspRzA duHkhena kusumamiva mlAnam / pratyavatuSArAMzuvatkAntivigalitatvena pANDu / asausthenAhArasyArocakatvAtsutanoriti padena] shriirkaaryaatkRshm| kiMviziSTaM saduktavakSyamANavizeSaNayogyaM jAtamityAha-viyogavidhuram / idaM vizeSaNaM hetutvena sAlasaM yAvatsarvatra saMbadhyate / nahi vaidhuryameva kevalaM viyogahetukam / mlAnatvAdInAmapi tanimittatvAt / prasAdhanaparityAgena kartanAdirahitakhAllambAlakam / antaHkhedena sAlasam / atha darzanAtmakasaMbhogasamucitaM vishessnnmaah| ciramanorathaprAptyA punastatkAlollasitakAnti / kva sati / mayi pathike'kasmAdrabhasaprApte sati / atha cumbanasamayavizeSaNamAha-tvamadya yAvanmAM vihAya tatra sthita ityAzayena mAnAdbhUbhaGgAdibhiH sATopam / ratikrIDAsamaye Ardramata eva kimapi ramaNIyam / sAlasamityatrAlasapadaM bhAvapradhAnam / tena sAlasyamityarthaH / mugdhAyA alpatvena mukhamapyalpaM tenAlpArthe kapratyayena vadanakam / bhayastatkSaNajAtakAntItyanena vilAsaH / 'tAkAliko vizeSastu vilAso'GgakriyAdiSu' // saivAhaM pramadA nRNAmadhigatAvetau ca tau nUpurA veSAsmAkamavRttireva sahajavrIDAdhanaH strIjanaH / itthaM lajjitayA smRterupagame matvA tanuM saMbhramA tpuMbhAvaH prathamaM rativyatikare muktastato vallabhaH // 89 // kayAcidviparItarativyatikare pUrva paryAkulatayA puruSabhAvastyaktastadanantaraM vallabho muktaH / kiM kRtvA / tanuM jJAtvA / mohanasamaye zarIraparijJAnameva nAsIt. kA puna: kathA strIpuruSaviSayavibhAgasyeti bhAvaH / kiMviziSTayA / lajitayA / kva sati / itthaM smRtarupagame / itthaM katham / saivAhaM lajAvatI gRhalokAnAM viditA idAnIM prakRSTamadA jAtA / etau ca tau napurau saMbhogAbhiyogena zabdAyamAnau mayocchRGkhalayA lokAnAM zrutisaMvAdena jnyaapitau| eSAsmAkaM strINAmakriyaiva / yataH sahajavIDaiva dhanaM yasya sa tathoktaH strIjanaH / atizayabhedaH pUrvamalaMkAraH / 'niHsAdhvasatvaM prAgalbhyaM' ityanena ca prAgalbhyaM nAma naattyaalNkaarH|| karakisalayaM dhUtvA dhUtvA vimArgati vAsasI kSipati sumanomAlAzeSaM pradIpazikhAM prati / 1. 'kelidattarabhasaM' iti zRGgAradIpikA. 2. 'pItaM yat' iti zRGgAradIpikA. 3. 'mukhamidaM tatkena vismAryate' iti zRGgAradIpikA. 4. 'vilambitamekhalA' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 64 kAvyamAlA / sthagayati muhuH patyutre vihasya samAkulA surataviratau remyA tanvI muhurmuhurIkSate // 90 // saMbhogAvasAne kSAmAGgI ramaNIyA pati vAraMvAramavalokate / ata eva sAkUtaM vihasya lajayA saMbhrAntA bharturnetre bhUyobhUyaH samAcchAdayati / ramyaiva kathamityAha--itastataH patite vAsasI pANipallavaM bhramayitvA paridhAnArthe mRgayati / pradopavidhyApanArthe suratasaMmardatruTitadhammillakusumamAlAzeSaM kSipati / priyanayanasthaganaM ca ghaTTitaka cumbane'pyuktamasti mugdhAyAH / 'ISatparigRhya mIlitAkSI jihvAgreNa ghaTTayantI kareNa tasya nayane chAdayatIti ghaTTitakam' / manmathApyAyitA chAyA saiva kAntiriti smRtA' ityanena kAntirnATyAlaMkAraH / yathA bhaTTanArAyaNasya - 'uttiSThantyA ratAnte bharamuragapatau pANinaikena kRtvA dhRtvA cAnyena vAso vigalitakabarIbhAramaMse vahantyA / bhUyastatkAlakAntidviguNitasurataprItinA zauriNA vaH zayyAmAliGgaya nItaM vapuralasalasadvAhu lakSmyAH punAtu' // kAcitsakhI mAninIM bhISayitvA nAyakasaMpratipattau pravezayatisantyevAtra gRhe gRhe yuvatayastAH pRccha gatvAdhunA preyAMsaH praNamanti kiM tava punardAso yathA vartate / AtmadrohiNi durjanaiH pralapitaM karNe'nizaM mA kRthA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- 1 zchinnasneharasA bhavanti puruSA duHkhAnuvartyAH punaH // 91 // santyevAtra gRhe gRhe yauvanoddhatAH striyaH / tAH pRccha gatvA / kdaa| adhunA / vilambaM mA kRthA ityarthaH / kiM pRcchAmItyAha--preyAMsaH kiM tathA praNamanti yathA tava preyAndAsavatpraNamaMzca vartate / preyAMso hi praNamyante / tasmAt he AtmadrohiNi, durjanairanarthamabhihitaM karNe'SyanizaM mA kRthAH kA punaH kathA hRdaye / karNejapavacanau priyo'pamAnitaH sankadAcitsnehamutsRjati / niHsnehe tasminsati kiM bhavatItyAha - chinnasneharasAH puruSAH punarduHkhAnuvartyA bhavanti duHkhenAnuvartituM zakyante / durArAdhyA ityarthaH // kAcinmAnazikSaNanirbandhadurlalitAH sakhIrupAlabhate - niHzvAsA vadanaM dahanti hRdayaM nirmUlamunmathyate nidrA naiti na dRzyate priyamukhaM naktaMdivaM rudyate / aGgaM zoSamupaiti pAdapatitaH preyAMstadopekSitaH For Private and Personal Use Only sakhyaH kaM guNamAkalayya dayite mAnaM vayaM kAritAH // 92 // 1. 'ramyaM tanvI punaH punarIkSate' iti zRGgAradIpikA. 2. 'durjanapralapitaM karNe bhRzaM' iti zRGgAradIpikA. 3. 'duHkhAnuvRttyA yataH' iti zRGgAradIpikA. 4. 'unmUlyate' iti zRGgAradIpikA. 5. 'tathA' iti zRGgAradIpikA. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / 65 1 1 he sakhyaH, kaM svArthamanusaMdhAya dayite vayaM mAnaM kAritAH / vayamiti bahuvacanena sakhIbvaudAsInyam / anartha eva ko jAta ityAha -- niHzvAsA ityAdi / anantaduHkhasaMbAdhatvena saMtatamullasanto niHzvAsavAyavo mukhamuSNatayA tapanti / nirAdhAratayA hRdayaM nirmUlamunmathyate / karmakartari yak / cintAjvareNa nidrA nAgacchati / saMtApazamanaM candraruciraM priyamukhaM na dRzyate / taddarzanamantareNa cakSuSoH sAzrutvAdahorAtraM rudyate / sarastyAjitAyA: kamalinyA ivA me zuSyati / tadA pAdapatito'pi yuSmadbhaNitena preyAnavagaNitaH / viSamAlaMkAraH / yaduktam --'yatra kriyAvipatterna bhavedeva kriyAphalaM tAvat / karturanarthazca bhavettadaparamabhidhIyate viSamam' | kAcinmAninI puNyasAmagryA manorathazataprApta priyatamasaMpratipattiH punavipratipattiviSaye svagatena zapathaM karoti adyArabhya yadi priye punarahaM mAnasya vAnyasya vA gRhNIyAM zaThadurnayena manasA nAmApi saMkSepataH / tettenaiva vinA zazAGkadhaMvalAH spaSTATTahAsA nizA aiko vA divasaH payodamalino yAyAnmama prAvRSi // 93 // yadyahamadyArabhya mAnasyAnyasya vApi paricaraNaprasAdAdernAmApi gRhNIyAm / astu tAvatkaraNam / ken| manasA / kIdRzena / zaThadurnayena / ko'rthaH / mithyaivAsya doSamAropayAmIti / tadA kiM syAdityata Aha-saMkSepata ityAdi / saMdigdhamaraNAnekapratijJAnAM parihAreNa niHsaMdehamaraNAdhyavasAyatayA saMkSepatastenaiva priyeNa vinA sudhAMzudhavalA ata eva spaSTATTahAsA iva yAminyo me yAntu / duHkhitasya hi hasanko'pi na pratibhAsate / ata eva prAvRTkAle samantataH: saMnaddhameghamAlAmalImasa eko'pi divo yAyAt / ekasaMkhyAvizeSeNa candravatyanekarAtribhyo'pi prAvRdivasasyAtivA hayitumazakyatvamuktam // kAcitsakhI nUtanamAninImAtmapriyadurnayAvedanena bodhayati - idaM kRSNaM kRSNaM priyatama nanu zvetamatha kiM gamiSyAmo yAmo bhavatu gamanenAtha bhavatu / purA yenaivaM me ciramanusRtA cittapadavI sa evAnyo jAtaH sakhi paricitAH kasya puruSAH // 94 // he sakhi, kasya paricitAH puruSAH / api tu na kasyApi / AtmIyA na bhavantItyarthaH / athAtinirbandhamAnenodvejitaistaiH saha paricayo'pi durlabhaH / yataH sa evAnyo 1. 'nahi priye punarahaM mAnasya vA bhAjanaM gRhNIyAM viSarUpiNaH zaThamaternAmApi' iti zRGgAradIpikA. 2. 'kiM tenaiva' iti zRGgAradIpikA. 3. 'kiraNaspaSTA-' iti zRGgAradIpikA. 4. 'naiko'pi' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| jAtaH / etenAtaH prAgyaivAhaM sa evAsIdityarthaH / tasmAttvamapi sAgasi priye khedaM mA kRthAH / sa eva kaH / yena purA mama cittapadavI cirakAlamevamanusRtA / yena yena varmanA mama cittaM vilasitaM tena tena pRSThato lagnaH / sarvavArAnuvRttipara AsIdityarthaH / evaM katha. mityAha-he priyatama, idaM kRSNam / sa Aha-kRSNam / nanu zvetamidam / sa Ahaatha kim / gamiSyAmaH / sa Aha-yAmaH / nAyikAbhaviSyaduktau nAyakasya vartamAnoktyAnuvRtteratizayaH / AstAM gamanena / sa Aha--AstAm // kAcidantavilInamAnA svagatena vitarke saMdhArayaticaraNapatanaM saMkhyAlApA manoharacATavaH kRzataratanorgADhAzleSo haThAtparicumbanam / iti hi capalo mAnArambhastathApi hi notsahe hRdayadayitaH kAntaH kAmaM kimatra karomyaham // 95 // ityamunA prakAreNa nUnaM gatvara eva mAnopakramaH / tathApi sphuTamIjyA na mAnaM tyaktumutsahe / itizabdasyApi zabdasyAgre ca hizabdomAnArambhacApalyasya mAnatyAgAnutsAhasya ca nizcayaM gamayati / iti kim| crnnptnetyaadi| priyasya maccaraNe patanam / tadanuruddhasakhInAmAlApAH / kiNvishissttaaH| manoharANi cATUni yeSu te tathoktAH / madIyadurbalAGgasya priyakRtaM gADhAliGganam / balAtkAreNa samantAcumbanam / kRzataratanorityasya padasyAyamabhiprAyaH-mayA tAvanmAnaH kRto yAvatkSINendalekhAzeSaM mama zarIramabhUt / nanu / yadi notsahe tadA priyeNa vinaiva sthAsyAmItyAha-atizayena hRdayadayitaH kAntazca tatkimatra prastAve karomIti / cintA vyabhicAribhAvaH // tanvaGgayA gurusaMnidhau nayanayoryadvAri saMstambhitaM tenAntargalitena manmathazikhI sikto viyogodbhavaH / manye tasya nirasyamAnakiraNasyaiSA mukhenodgatA zvAsAyAsasamAkulAlisaraNivyAjena dhUmAvalI // 96 // iyaM bAlya eva priyaM vinA sthAtuM na zaknotIti gurujanena jJAsya iti lajayA tatsanidho nayanayorvAri stambhitam / tenAbhyantara eva vyAvRttya galitena yo hRdaye virahA. dbhavaH kAmAnala: siktastasya saMstabhyamAnajvAlasya nanameSA vadanadvAreNa dhUmavAtara tthitA / ken| sugandhizvAsena ya uSNatAjanita AyAsastena samAkulAnAmalInA yA paddhatistadvyAjena / jalAbhiSekeNa manditArciSi vaizvAnare hi dhUmodgamaH samullasati // 1. 'sAsAlApAH' iti zRGgAradIpikA. 2. 'iti bahuphalo' iti zRGgAradIpikA. 3. 'ca' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / kAcitsakhIbhirmAnaM zikSitAnadhyavasAyagarbha saMdehamAhabhrUbhedo guNitazviraM nayanayorabhyastamAmIlanaM roddhuM zikSitamAdareNa hasitaM maune'bhiyogaH kRtaH / dhairyaM kartumapi sthirIkRtamidaM cetaH kathaMcinmayA 67 baddho mAnaparigrahe parikaraH siddhistu daive sthitA // 97 // mAnasvIkAre mayA sAmagrI praguNIkRtA siddhiH punardevAdhInA / devayogAnmAnanirvAho bhavati na vetyarthaH / kathaM parikaro baddha ityAha-- bhrUbheda ityAdi / sUtrapAThaprAthamakalpikanyAyena bhrUbhaGgazviraM guNitaH / locanayoH saMkocanamabhyastam / prayatnena smitaM nivArayituM zikSitam / vAcaMyamatve'bhiyogaH kRtaH / akAtaratAM vidhAtumapi kathaMcidetaccaita: sthirIkRtam / ete prakArAstasmindRSTe nirvAhaM na gamiSyantItyarthaH // kAcitsvairiNI ciramanorathaprAptakAmukacauryarataM sAdhitasAdhyatayA sakhyAH kathayati -- ahaM tenAhUtA kimapi kathayAmIti vijane samIpe cAsInA sarasahRdayatvAdavahitA / tataH karNopAnte kimapi vadatAghrAya vadanaM gRhItA dhammille sakhi sa ca mayA gADhamadhare // 98 // he sakhi, kimapi kathayAmIti vyapadezena vijane tenAhamAhUtA / ahaM ca sakhi, sAbhilASahRdayA tasya priyatamasya samIpa AsInA / atha ca tena zravaNopAnte kiMcidvadatA paryAkulatayA manmukhamAghrAyApasaraNazaGkayAhaM dhammille gRhItA / na kevalamevam, sa ca mayA gADhamadhare gRhItaH / kimapi kathayAmIti visrambhaNam / yaduktam -- 'vivikte ca kiMcidasti kathayitavyamityaktvA nirvacane bhAvaM tatropalakSayet // dezairantaritA zataizca saritAmurvIbhRtAM kAnanai ryatnenApi na yAti locanapathaM kAnteti jAnannapi / udvIvazcairaNArdharuddhavasudhaH pronmRjya sAstre dRzau tAmAzAM pathikastathApi kimapi dhyAyanpunarvIkSate // 99 // tathApi kimapi dhyAyanpathikastAM dayitAsaMbaddhAM dizaM vAraMvAramavalokayati / atha vAzAmivAzAm / kiM kRtvA / sAzruNI netre padArthopalambhArtha prakarSAtproJchaya / kiMviziSTaH / darzanotkalikayotkaMdharaH / punaH kIdRzaH / unnato bhavituM padArthenAvaSTabdhabhUmiH / For Private and Personal Use Only 1. 'gRhItvA dhammillaM mama sakhi nipIto'dhararasaH' iti zRGgAradIpikA. 2. 'caraNAya' iti zRGgAradIpikA. 3. 'tathaiva' iti zRGgAradIpikA. 4. 'muhu:' iti zRGgAradIpikA. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 68 www.kobatirth.org kAvyamAlA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tathApi kathamityAha - iti jAnannapi / iti kim / yatnenApi kAntA nayanayorgocaraM na gacchati / kiMviziSTA / yato'ntaritA / kaiH / dezaiH / na paraM taiH / nadInAM parvatAnAM ca zataiH / na kevalamebhiH, vipinaizca // cakSuHprItiprasakte manasi paricaye cintyamAnAbhyupAye roge yAte'tibhUmiM vikasati sutarAM gocare dUtikAyAH / AstAM dUMreNa tAvatsarabhasadayitAliGganAnandalAbha stanehopAntarathyAbhramaNamapi parAM nirvRtiM saMtanoti // 100 // sAbhilASapriyAzleSasaMgamaprAptistAvaddUrata evAstu / kastAdRzaH sukRtarAziryasyaivaM saMpadyate / tanmandiropAntarathyAsaMcaraNamapyanirvacanIyaM (asminnapi nistaraNopAye kazcitpareGgitajJaH pratibandhIbhavatItyabhiprAyaH / kena / manasA / saMstave cintya - mAnaprAtivezmikamaitrIprabhRtyupAye / anurAge prakarSe gate / dUtikAyAH sutarAM puSyavanma... vikasati / anubhavI vaktA / 'yatrAsaMbhAvyabhAvo vA' iti viSamabhedaH // ) tava priyaH kathaM ramata iti sakhIbhiH pRSTA kAcidAha-- kAnte talpamupAgate vigalitA nIvI svayaM baindhanA nojJe' ..... dvAso vizlathamekhalAguNaghRtaM kiMcinnitambe sthitam / etAvatsakhi vedmi sAMpratamahaM tasyAGgasaGge punaH ko'yaM kAsmi rataM nuM vA kathamiti svalpApi me na smRtiH // 101 // he sakhi, sAMprataM tAvadetAvadevAhaM jAnAmi / etAvatkim / kAnte zayyAM prApte sati nitambasicayabandhanasaMsparzanirvRtiM samyagvistArayati / sparzamapi vinaiva nIvIvisaMsanaM jAtamiti sAttvikAtizayaH / vizTaGgalamekhalA tatrAvalambitamambaraM nitambe manAksthitam / tadaGgasparze tu ka eSaH / kA vAham / ratamAhosvitkena prakAreNa / kApi smRtirnAstItyarthaH / ata evoktam -- 'dhanyAsi yA kathayasi priyasaMgame'pi vizrabdhacATukazatAni ratAntareSu / nIvIM prati praNihite tu kare priyeNa sakhyaH zapAmi yadi kiMcidapi smarAmi // ' iti // kazcidviyogI svagataM vitarkayati - prAsAde sA dizi dizi ca sA STaSThataH sA puraH sA paryaGke sA pathi pathi ca sA tadviyogAturasya / 1. 'cakSuHprItyA niSaNNe manasi paricayAccintyamAne' iti zRGgAradIpikA. 2. 'yAte rAge vivRddhiM pravisarati girAM vistare' iti zRGgAradIpikA. 3. 'dUre sa' iti zRGgAradIpikA. 4. 'tatkSaNAttadvAsaH zlatha-' iti zRGgAradIpikA. 5. 'kevalaM' iti zRGgA radIpikA, 6. 'ko'sau' iti zRGgAradIpikA. 7. 'tu kiM kathamapi' iti zRGgAradIpikA. For Private and Personal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / haMho cetaH prakRtiraparA nAsti me kApi sA sA sA sA sA sA jagati sakale ko'yamadvaitavAdaH // 102 // tadvirahAturasya mamAnyA kApi prakRtirnAsti / tarhi kimastItyAha-prAsAdAdiSu saiva / tasmAdaho Azcaryam / sA seti sakale jagati ko'yamadvaitavAdaH / Atmano'pyalekhitatvena tasyAM tAdAtmyam / vizeSo'laMkAraH / yaduktam-'yatraikamanekasminnAdhAre vastu vidyamAnatayA / yugapadabhidhIyate'sAvatrAnyaH syAdvizeSa iti // ' yathA-'hRdaye cakSaSi vAci ca tava saivAbhinavayauvanA vasati / vayamatra niravakAzA virama kRtaM pAdapatanena // ' pUrvArdhe yAvanta eva sAzabdAH prayuktAstAvanta evottarArdhe'nUditAH // samApteyaM rasikasaMjIvinI ttiikaa| kRtirmahArAjAdhirAjavIracUDAmaNizrImadarjunavarmadevasya / samAptamidaM rasikasaMjIvinITIkAsametamamaruzatakam / 1 pariziSTam / vemabhUpAlaviracitazRGgAradIpikAkhyaTIkAyAM kecana zlokA adhikAH santi, te'tra saTIkAstata evodbhiyante / yathAnAyakoktiHnabhasi jaladalakSmI sAsrayA vIkSya dRSTyA pravasasi yadi kAntetyardhamuktvA kathaMcit / mama paTamavalambya prollikhantI dharitrIM yadanu kRtavatI sA tatra vAco nivRttAH // 103 // nabhasyAkAze jaladalakSmI meghasAmagrI sAsrayA sabASpayA dRSTayA dRzA vIkSyAvalokya 'he kAnta he priya, pravasasi yadi pravAsaM karoSi cet' iti kathaMcitkRcchreNArdha sAvazeSam / vAkyamiti zeSaH / uktvA mama paTamaMzukamavalambya gRhItvA dharitrIM bhuvaM pAlakhantI karSantI anu pazcAtsA yatkarma kRtavatI tatra tasminkarmaNi vAca uktayo nivRttA vyAvRttA iti saMbandhaH / yatkRtavatItyatra yacchabdavAcyazcintAniHzvAsavaivarNyabASpagadgadikAdibhiranabhAvastvAM vinA kSaNamapi jIvitumahaM na zaknomItyayamarthaH pravasasi yadotyasya vAkyasya zeSatvenAvagantavyaH / tatra vAco nivRttA ityanena nAyikAyAzcintAniHzvAsAdInAmanubhAvAnAM dazAvizeSa: pazyatAM manogocara eva na vAggocara ityayamoMvagamyate / dainyaM nAma sNcaaribhaavH| atra nAyikA svIyA mugdhA ca / naayko'nukuulH| bhaviSyatpravAsavipralambhazRGgAraH / tatra narmasphoTaH / jaatirlNkaarH| mAlinI vRttam // For Private and Personal Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 70 kaavymaalaa| kavervAkyamsmararasanadIpUreNoDhAH punargurusetubhi yadapi vidhRtAstiSThantyArAdapUrNamanorathAH / tadapi likhitaprakhyairaGgaiH parasparamunmukhA nayananalinInAlAnItaM pibanti rasaM priyAH // 104 // priyAH / 'pumAnstriyA' ityekazeSaH / priyazca priyAzcetyarthaH / smararasanadIpUreNoDhA: smareNa kAmena kRto raso rAgaH sa eva nadIpUrastenoDhA uddhRtAH / balAnItA ityarthaH / punabhUyo gurusetubhirguravo gurujanAsta eva setavaH pravAhabandhAstairyadyasmAtkAraNAdvidhRtA api nivAritAzca bhavanti / tasmAdArAtsamIpe'pUrNamanorathA aparyAptakAmAstiSThanti aaste| tadapi tathApi likhitaprakhyaizcitrasadRzairaGgaiH zarIrarupalakSitAH parasparamanyonyamunmukhA abhimukhAH santo nayananalinInAlAnItaM nayanAni darzanAnyeva nalinInAlAni padmakANDAni tairAnItamAhRtaM rasaM pibanti AsvAdayantIti saMbandhaH / atra smararasanadIpUreNoDhA ityanenAtyantAbhilASaparatantrA iti gmyte| likhitaprakhyairaGgairityanena stambha nAma sAttvikabhAvaM gatA iti gamyate / atrautsukyaM nAma saMcArI bhAvaH / sNbhogshRnggaarH| yathoktaM dazarUpake-'anukUlau niSevete yatrAnyonyaM vilAsinau / darzanasparzanAdIni sa saMbhoga udAhRtaH // ' iti / atra ceSTAkRtaM saMbhogecchArUpaM zRGgArinarma jAtiralaMkAraH / hariNIvRttam // nAyakamAnetuM gatvA samAgatAM lakSyamANasaMbhogacihnAM dUtI nAyikA prAhaniHzeSacyutacandanaM stanataTaM nima'STarAgo'dharo netre dUramanaJjane pulakitA tanvI taveyaM tanuH / mithyAvAdini dUti bAndhavajanasyAjJAtapIDAgame / vApI snAtumito gatAsi na punastasyAdhamasyAntikam // 10 // stanataTaM kucataTaM niHzeSacyutacandanaM ni:zeSaM yathA bhavati tathA cyutaM galitaM candanaM / yasmAttathoktam / adharo dazanacchado nidRSTarAgo'pagatAlaktako'pagatatAmbUlarAgo vA / netre dUramatyarthamanaJjane kjlrhite| tanvI taveyaM tanu: pulakitA sromaanycaa| mithyAvAna dinyasatyapralApini bAndhavajanasya suhRjanasyAjJAtapIDAgame / ajJAto'navagataH pIDAgamA duHkhaprAptiryayA sA tathoktA tasyAH saMvRddhiH / ajJAtabAndhavajanapIDAgame ityarthaH / he dati saMdezahare, ato'smAtpradezAdvApI dIrghikAM snAtuM jalAvagAhanaM kartuM gatAsi yAtAsi tasyAdhamasya nikRSTasya nAyakasyAntikaM punaH samIpaM tu na gatAsIti saMbandhaH / atra vApIsnAnacihnakathanavyAjena saMbhogacivakathanAnnAyakasyAdhamatvakathanAcca tadantikA meva rantuM gatAsItyayamoM vyajyate / atra nAyikA svIyA pragalbhA ca / nAyakaH zaThaH / / For Private and Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / 71 krodhaprAyaM nrm| samAdhiralaMkAraH / yathoktaM kAvyAdarza-'yugapannaikadharmANAmabhyAsazca mato yathA' iti / zArdUlavikrIDitaM vRttam // nAyakoktiHAyastA kalahaM pureva kurute na sraMsane vAsaso bhugnabhUratikhaNDyamAnamadharaM dhatte na kezagrahe / aGgAnyarpayati svayaM bhavati no vAmA haThAliGgane tanvyA zikSita eSa saMprati punaH kopaprakAro'paraH // 106 // AyastA AyAsaM prAptA / IrSyAkopeneti zeSaH / pureva pUrvamiva vAsaso vastrasya sresane kalahaM vivAdaM na kurute na vidhatte / kiM ca kezagrahe kacAkarSaNe pureva bhugnabhUbhaGgavatI satI atikhaNDyamAnamatyantaM dazyamAnamadharaM dantacchadaM na dhatte na vahati / kiM ca haThAliGgane prasabhAzleSe pureva vAmA vakrA na bhavati / kiM tvaGgAni gAtrANi svayamAtmanArpayati prayacchati / saMprati punaridAnIM tu tanvyA kAntayA eSo'yamaparo'nyaH kopaprakAro roSabhaGgiH zikSito'bhyasta iti saMbandhaH / atrAvahitthaM nAma saMcArI bhAvaH / nAyikA svIyA dhIrA pragalbhA ca / nAyakaH zaThaH / IrSyAmAnakRto viprlmbhshRnggaarH| atra narmagarbhaH / yuktiralaMkAraH / zArdUlavikrIDitam / / kavervAkyam - kvacittAmbUlAktaH kvacidagurupaGkAGkamalinaH kvacicUrNodgArI kvacidapi ca sAlaktakapadaH / valIbhaGgAbhogairalakapatitaiH zIrNakusumaiH striyA nAnAvasthaM prathayati rataM pracchadapaTaH // 107 // kvacidekatra tAmbUlAktastAmbUlarasena raJjitaH / kvacidekatrAgurupakAGkamalino'guroH paGkastasyAGko lakSma tena malino malImasaH / kvacidekatra cUrNodgArI cUrNasya karpUrAdikSodasyodgAro galanaM so'sminnastIti carNodgArI / 'ata iniThanau' iti matvartha inipratyayaH / kvacidapi ca kutrApi sAlaktakapado'laktakena lAkSayA sahitaM sAlaktakaM padaM pAdamudrA yasminsa tathoktaH / valIbhaGgAbhogaivalya eva bhaGgAstaraGgAsteSAmAbhogo vistArastazca / alakapatitairalakebhyaH patitAnyalakapatitAni taiH zIrNakusumaiH zIrNAni vikANAni ca tAni kusumAni ca zIrNakusumAni taizcopalakSitaH pracchadapaTa AstaraNapatra striyaH kAntAyA nAnAvasthaM bahuprakArAvasthAnaM rataM ramaNaM prathayati khyApayatIti saMpandhaH / atra kvacittAmbalAkta ityanena mArjArakaraNaM sUcitam / yathoktaM ratirahasyeprasArita pANipAde zayyAsprazi makhorasi / unnatAyAM striyaH kayyAM mArjArakaraNaM m|| iti / kvacidagurupaGkAGkamalina ityanena karipadaM nAma bandhavizeSaH sUcyate / ya For Private and Personal Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 72 kaavymaalaa| thoktam-'bhUgatastanabhujAsyamastakAmunnatasphijamadhomukhI striyam / kAmati svakara. kRSTamehane vallabhe karipadaM taducyate // ' iti / kvacicUrNodgArItyanena dhenukaM nAma karaNaM sUcyate / yathoktam-'nyastahastayugalA bhuvastale yoSideti kaTirUDhavallabhA / agrato yadi zanairadhomukhI dhenukaM vRSavadunate priye // ' iti / kvacidapi ca sAlaktakapada ityanena puruSAyitaM sUcyate / tatspaSTameva / valIbhaGgAbhogairityanenAlakapatitaiH zIrNakusumairityanena ca ratyupamardAtizayaH sUcyate / jAtiralaMkAraH / zikhariNIvRttam / / kavervAkyampuSpodbhedamavApya kelizayanAddUrasthayA cumbane kAntena sphuritAdhareNa nibhRtaM bhrUsaMjJayA yAcite / AcchAdya smitapUrNagaNDaphalakaM celAJcalenAnanaM mandAndolitakuNDalastabakayA tanvyAvadhUtaM ziraH // 108 // puSpodbhedaM rajaHprAdurbhAvamavApya prApya kelizayanAdUrasthayA krIDAtalpaM vihAya viprakRSTayA / lyablope paJcamI / sphuritAdhareNa spanditAdhareNa kAntena priyeNa bhrUsaMjJayA sAdhanena nibhRtaM nigaDhaM cumbane yAcite prArthite sati smitapUrNagaNDaphalakaM mandahAsabharitakapolatalamAnanaM celAJcalenAMzukapallavenAcchAdya pidhAya mandAndolitakuNDalastabakayA mandaM zanairAndolite Alolite kuNDale karNaveSTane eva stabako gucchau yasyAH sA tathoktA tayA tanvyA kAntayA ziro'vadhUtaM tiryagvakritamiti sNbndhH| ziro'vadhUtamityanena pratiSedhaH suucitH| autsukyaM nAma saMcArI bhAvaH / nAyikA svIyA madhyApragalbhayoranyatarA svAdhInapatikA ca / nAyako'nakalaH / saMbhogazRGgAraH / atra ceSTAkRtaM saMbhogecchArUpaM zRGgArinarma / sUkSmo'laMkAraH / yathoktaM kAvyAdarze'iGgitAkAralakSyArthasaukSmyAtsUkSma iti smRtaH' iti / zArdUlavikrIDitam // nAyikA nAyakamupAlabhatezaThAnyasyAH kAJcImaNiraNitamAkarNya sahasA yadAzlipyanneva prazithilabhujagranthirabhavaH / tadetattvAcakSe ghRtamadhumayatvabahuvaco viSeNAghUrNantI kimapi na sakhI me gaNayati // 109 // he zaTha dhUrta, anyasyA itaranAyikAyAH kAJcImaNiraNitaM mekhalAratnaziJjitamAkaNyAzliSyannevAliGganeva sahasA zIghraM prazithilabhujagranthivizlathabAhubandhano'bhava AsIrAita yattadetacchAThyaM kvAcakSe kutra bravImi / yato ghatamadhumayatvadvahuvacoviSeNa ghRtamadhumaya sa. pi:kSaudrarUpaM tvadvahuvacastava bharivacanaM ghatamadhumayaM ca tattvadvavacazca tadeva viSa tanA varNantI bhrAmyantI meM sakhI kimapi na gaNayati na vicArayati / na vizvasitItyathaH / / For Private and Personal Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org amaruzatakam / 73 vacanamiti zeSaH / iti saMbandhaH / atra nAyakavacasAM ghRtamadhumayatvakathanena tadAnIM hitatvaM pazcAdahitatvaM ca gamyate / yato ghRtaM madhumizritaM vipAke viSatvamApadyate / yathoktaM vAgbhaTe--'madhusapirvasAtailapAnIyAni dvizastrizaH / ekatra vA samAMzAni virudhyante parasparam / / ' iti / tadetatkkAcakSe ityanena sakhI tvayA vaJcitA kasyAgrato mama duHkhaM kathayAmIti svanirvedaH sUcitaH / atra nAyikA svIyA pragalbhA ca / nAyakaH zaThaH / vipralambhazzRGgAraH / atra sopAlambhavacanaM narma / AkSepAlaMkAraH / zikhariNIvRttam // dUtI nAyakamupAlabhate Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * acchinnaM nayanAmbu bandhuSu kRtaM cintA guruSvapitA dattaM dainyamazeSataH parijane tApaH sakhISvAhitaH / adya zvaH paranirvRtiM bhajati sA zvAsaiH paraM khidyate visrabdho bhava viprayogajanitaM duHkhaM vibhaktaM tayA // 110 // acchinnaM saMtataM nayanAmbu azru bandhuSu kRtamarpitam / cintA vicAro guruSu jananyAdiSvapitA nyastA / dainyaM dInatvaM parijane'zeSataH sarvasminparicArakavarge / saptamyarthe tasil / dattaM nihitam / tApaH saMjvaraH sakhISu vayasyAsvAhito nikSiptaH / evamanena prakAreNa tathA viprayogajanitaM virahotpAditaM duHkhaM vibhaktaM vibhAgaM prApitam / sA yataH zvAsaiH zvasitaiH paramatyartha khidyate khinnA bhavati / tasmAdadyAsmindivase zvaH parasmindivase vA paranirvRtimatyantasaukhyaM bhajati prApnoti / ato vikhandho nizcinto bhaveti saMbandhaH / paranirvRtiM bhajatItyanena maraNaM sUcyate / visrabdho bhavetyanenopAlambho gamyate / atra mUrcchA nAma dazAvizeSaH / nAyikA parakIyA kanyA ca / ayogavipralambhazzRGgAraH / atra sopAlambhavacanaM narma / AkSepAlaMkAraH / zArdUlavikrIDitaM vRttam // pUrva kRtaparicayena nAyakena pazcAtparityaktA nAyikA svavATikAyAM yadRcchAgataM priyaM dRSTvA tamupAlabhate rohantau prathamaM mamorasi tava prAptau vivRddhi stanau saMllApAstava vAkyabhaGgimilanAnmaugdhyaM paraM tyAjitAH / dhAtrIkaNThamapAsya bAhulatike kaNThe tavAsaJjite nirdAkSiNya karomi kiM nu vizikhApyeSA na panthAstava // 111 // prathamaM mamorasi rohantAvudbhavantau stanau tavorasi vivRddhiM prAptau gatau / mama saMllApAH saMbhASaNAni tava vAkyabhaGgimilanAdvacanarItimizraNAtparamatyarthe maugdhyaM mUDhatAM tyAjitAH / mama bAhulatike dhAtrIkaNThamupamAtRkaNThamapAsya vihAya tava kaNThe AsaJjite AsaGgaM prApite / he nirdAkSiNya ajJAtaparacetonuvartana, eSA vizikhApi iyaM rathyApi tava panthA mArgo na bhavati / evaM sati kiM nu karomi kiM kartavyam / nu pRcchAyAm / bhavantaM 10 For Private and Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 74 kaavymaalaa| kimupAlabhe ityarthaH / iti saMbandhaH / atra nAyikA sAdhAraNA / sopAlambhavacanaM narma / AkSepAlaMkAraH / zArdUlavikrIDitaM vRttam // kavervAkyamparAcI kopena sphuTakapaTamudrAmukulitA pravizyAGgenAGgaM praNayini parIrambhacature / zanainIvIbandhaM spRzati sabhayavyAkulakaraM _ vidhatte saMkocaglapitamavalagnaM varatanuH // 112 // kopena praNayakopena parAcI parAGmukhI / sphuttkpttnidraamukulitaa| sphuTaM pravyaktA / tathaiva bhAsamAnetyarthaH / kapaTena kRtA nidrA tayA mukulitA nimIlitAkSI satI varatanustanvI aGgena gAtreNAGga svasya gAtraM pravizyAsAdya parIrambhacature AliGganadakSe praNayini priye nIvIbandhaM vastragranthi sabhayavyAkulakaraM sabhayo bhayasahito vyAkulastarala: karo yasminkarmaNi tattathoktaM zanairmandaM spRzati satyavalagnaM madhyaM saMkocaglapitamambarAkarSaNakarzitaM vidhatte karotIti saMbandhaH / atra kapaTanidrayAvalamasaMkocena ca nAyikAyA virahAsahiSNutvaM vyajyate / autsukyaM nAma saMcArI bhAvaH / nAyikA svIyA madhyA svAdhInapatikA ca / nAyako'nukala: sNbhogshRnggaarH| kaizIkIvRtteraGga nrm| yuktiralaMkAraH / zikhariNI vRttam // nAyakamAnetuM preSitAyA lakSyamANasaMbhogacihnAyA dUtyA nAyikAyAzca praznottararUpA vAkyamAlAsvinnaM kena mukhaM divAkarakaraiste rAgiNI locane roSAttadvacanoditAdvilalitA nIlAlakA vAyunA / bhraSTaM kuGkumamuttarIyakaSaNAklAntAsi gatyAgatai ruktaM tatsakalaM kimatra vada he dUti kSatasyAdhare // 113 // he dUti, tava mukhaM kena kAraNena svinnaM sasvedaM jAtam / ayaM nAyikAyAH praznaH / divAkarakaraiH svitramiti dUtyA uttaramaktam / te tava locane dRzau kena kAraNena rA. giNI rakte / ayaM nAyikAyA: praznaH / tadvacanoditAttasya dhUrtasya vacanaM vAkyaM tasmAduditAdudgatAdroSAdakte ityuttaram / nIlAlakAH kRSNakuntalAH kena vilulitA vyAkulitAH / ayaM praznaH / vAyunA vilulitA ityuttaram / kuGkama kAzmIra kena bhraSTa vigalitam / ayaM prazna: / uttarIyakaSaNAtsaMvyAnagharSaNASTam / ityuttaram / kena klAntAsi tAntA bhavasi / ayaM praznaH / gatyAgatairgamanAgamanaiH klAntAsmi / ityuttaram / he dUti, sakalaM tvayA yaduktaM tatsarva yuktamupapannam / adhare kSatasya vraNasya kiM kAraNamatrAsmitA nprazne vada brUhi / uttaramiti zeSaH / iti saMbandhaH / atra vadetyanena tvayA vaidagdhyAtta For Private and Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / sarva saMbhogacihnamapahRtamadharakSataM kathamapahuyetetyayamartho gamyate / nAyikA svIyA pragamA ca / nAyakaH zaThaH / vipralambhazRGgAraH / vAkyottaramalaMkAraH / zArdUlavikrIDitaM vRttam // atyantAparAdhini priye samAgate sati kupitAyA nAyikAyA AkAragopanaprakAra kavirAha nAntaH pravezamaruNadvimukhI na cAsI dAcaSTa roSaparuSANi na cAkSarANi / sA kevalaM saralapakSmabhirakSipAtaiH kAntaM vilokitavatI jananirvizeSam // 114 // sA nAyikA nAyakasyAntaH pravezaM svagRhAntaH pravezaM nAruNana nivArayati sm| kiM ca vimukhI parAGmakhI nAsIt / kiM ca roSaparuSANi kopakarkazAnyakSarANi vacanAni nAcaSTa nAbhASata / kiM tu saralapakSmabhiH saralAni Rjani pakSmANyakSiromANi yeSu te tathoktAstairakSipAtaiH saMdarzanaiH kAntaM priyaM jananirvizeSaM sarvajanasAmAnyaM yathA bhavati tathA kevalaM vilokitavatI dRssttvtii| eveti zeSaH / iti saMbandhaH / jananirvizeSaM vilokitavatItyanenAparAdhina: priyasyAsAdhAraNaM daNDanaM kRtamityavagamyate / avahityaM nAma saMcArI bhAvaH / atra nAyikA svIyA dhIrA pragalbhA ca / nAyakaH zaThaH / IrSyAmAnakRto vipralambhazRGgAraH / IrSyAkrodhaprAyaM narma / AkSepAlaMkAraH / vasantatilakAvRttam // kavervAkyampriyakRtapaTasteyakrIDAviDambanavihvalAM kimapi karuNAlApAM tanvImudIkSya sasaMbhramam / api vigalite skandhAvAre gate suratAhave tribhuvanamahAdhanvI sthAne nyavartata manmathaH // 115 // priyakRtapaTastayakrIDAvilambanavihalAM priyeNa kRtA priyakRtA paTasteyakrIDA paTasya vatrasya steyaM caurya tadeva krIDA vinodastasyA vilambanaM kAlakSepastena vihvalA vyAkulA tAm / kimapi karuNAlApAmanirvAcyAdInabhASitAM tanvIM kAntAmudIkSyAvalokya tribhuvanamahAdhanvI trailokyaikavIro manmathaH kAmaH suratAhave saMbhogasaMgare gate nivRtte sati skandhAvAre zibire vigalite cyate satyapi sasaMbhramaM satvaraM yathA bhavati tathA nyavartata nivRttomatsthAne yuktamiti saMbandhaH / atra paTasteyakrIDA saMmogAvasAne kRteti veditavyam / ta suratAhave ityuktatvAt / suratasyAhavatvarUpaNaM parasparopamardasya vidyamAnatvAt / atra skandhAvArazabdena srakcandanAdiprasAdhanahAramekhalAdyAbharaNalIlAvilAsavibhramAdiceSTAsvarUpoddIpanasAmagrI kathyate / vigalite ityanena suratAnte lakSyamANaM sAmagrIzaithilyaM ka For Private and Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 76 kAvyamAlA / thyate / nyavartata manmatha ityanena punaH suratArambho gamyate / yathA loke zUraH puruSaH parAnirjitya galitasaMnAhaH prayAtaH sanpazcAtparairabhibhUtAnAM svakIyAnAmArtanAdaM zrutvA tatprazamanAya punarnivartate tadvadayamapItyabhiprAyaH / atra vrIDA nAma saMcArI bhAva: / nAyikA svIyA madhyA svAdhInapatikA ca / nAyako'nukUlaH / saMbhoga zTaGgAraH / ceSTAkRtaM sahAsaM zRGgAri narma | heturalaMkAraH / hariNI vRttam || kavervAkyam sAlaktakena navapallavakomalena pAdena nUpuravatA madanAlasena / yastADhyate dayitayA praNayAparAdhA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tso'GgIkRto bhagavatA makaradhvajena // 116 // spaSTo'rthaH / atra dayitayA pAdena tADito'pi bhagavatA makaradhvajena so'GgIkRta ityanena nAnAvidhairupacArairupalAlitaH kimutetyayamarthaH sUcitaH / etAvatA kAmapuruSArthasyopAdeyatvamuktaM bhavati // 2 pariziSTam rudramadevakumArapraNItaTIkAyAM kecanAdhikAH zlokAH / yathAprayacchAhAraM me yadi tava rahovRttamakhilaM - mayA vAcyaM voccairiti gRhazuke jalpati zanaiH / vadhUrvakraM vrIDAbharanamitamantarvihasitaM haratyardhonmIlannalinamanilAvarjitamiva // 117 // kAcana nAyikA gRhazuke zanairmandamiti vadati sati mukhaM vakraM karoti / kathaM jalpati, he nAyike mahyamAhAraM dehi yadi na dAsyasi tadA tavaikAntavRttAntaM samastaM mayoccaiH kathanIyam / kIdRzaM mukham, ljaatishynmrm| guptahasitam / idAnImutprekSate - ardhavikasatpadmaM vAyuvakrIkRtamiva // kiMcinmudritapAMsavaH zikhigaNairutpakSa (rUrdhvAkSa) mAlokitA jIrNAvAsarudaddaridragRhiNIzvAsAnilairjarjarAH / ete te nipatanti nUtanaghanAtprAvRGkarAnandino vicchAyIkRtaviprayuktavanitA vakrendavo bindavaH // 118 // For Private and Personal Use Only ta ete nUtanaghanAjalabindavaH patanti / kathaMbhUtAH / kiMcinniSiddhareNavaH / rUrdhvanayanaM yathA syAdevaM dRSTAH / purANabhavanadaridrakAntAniHzvAsamArutairanekadhA kRtAH / varSAgamaharSiNaH / malinIkRtaviyogivanitA vakracandrAH // mayUravRndai - Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / 'nItvoccairvikSipantaH kRtatuhina kaNAsArasaGgAnparAgAnAmodAnanditAlInatitarasurabhInbhUrizo diGmukheSu / ete te kuGkumAGkastanakalazabharAsphAlanAducchalantaH pItvA sItkArivakraM hariNazizudRzAM haimanA vAnti vaataaH|| 119 // ete te prasiddhA hemantasaMbandhino vAtA vahanti / mRgAkSINAM sItkArayuktaM mukhaM spRSTA / kiM kurvantaH / kuGkamalepayuktastanakalazatADanAdUrdhva gacchantaH / punaH kiM kurvantaH / anekAnparAgAnuccairnItvA dizAmukheSu nikSipantaH / janitatuSArakaNavRSTibhramAn / punaH kathaMbhUtAn / parimalatoSitabhramarAn / atizayasugandhAn // pItastuSArakiraNo madhunaiva sArdha mantaH pravizya caSakapratibimbavartI / mInAkaraM manasi mAnavatIjanasya nUnaM vibheda yadasau prasasAda sadyaH // 120 // kavirutprekSate -- nizcayenAyaM candro madhupAtre pratibimbitaH sanmadyenaiva saha pItaH sanmAninIsamUhasya citte'ntaH pravizya mAnotpattisthAnaM cUrNayAmAsa / kathametajjJAyate--yadasau mAninIlokastatkSaNAnmAnarahito babhUva // lalanAloladhammillamallikAmodavAsitAH / 77 vAnti rAtrau rataklAntakAminIsuhRdo'nilAH // 121 // evaMvidhA vAyavo rAtrau grISme vahanti / kathaMbhUtAH / aGganAcapala kezapAzamallikAparimalasugandhayaH / saMbhogakhinnakAminIpriyAH / / vAnti kahArasubhagAH saptacchadasugandhayaH / vAtA navarretimlAnavadhUsaMgamamantharAH // 122 // zaratkAle evaMvidhA vAtA vahanti / kIdRzAH / saugandhikamanojJAH / viSamacchadasurabhayaH / navasaMbhogakhinnakAminIsukhotpAdanamandAH // rAmANAM ramaNIyavakrazazinaH svedodabindupluto vyAlolAmalakAvalIM pracalayaMzrumbannitambAMzukam / For Private and Personal Use Only 1. 'kSivoccaiH' iti pAThaH. 2. 'kaundAnAnanditAlInatizaya' iti pAThaH. 3. 'mAnAndhakAramapi' iti pAThaH. 4. 'rataglAnavadhUgamana' iti pAThaH. 5. 'nitambAmbaram' iti pAThaH. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| prAtarvAti madho vikRSTavikasadrAjIvarAjIrajo jAlAmodamanoharo ratirasaglAni haranmArutaH // 123 // madhau vasante prabhAta evaMvidho vAto vahati / kIdRzaH / ramaNInAM manoharamukhacandrasya svedajalabinduyuktaH / tathA tAsAM caJcalAM kuTilakezapati kampayan / tathA tAsAM kaTIvastraM spRzan / tathA tAsAM saMbhogasaktizramaM spheTayan / kIdRzaH / apahRtakamalapatiparAgasamUhasaugandhyahRdyaH // aGgaM candanapANDu pallavamRdustAmbUlatAmro'dharo dhArAyantrajalAbhiSekakaluSe dhautAJjane locane / antaHpuSpasugandhirAjikabarI sarvAGgalagnAmbaraM kAntAnAM kamanIyatAM vidadhate grISme'parAlAgame // 124 // grISmasya saMdhyAsamaye nArINAmetAni vastUni ramaNIyatAM kurvanti / etAni kAni / candanazubhramaGgam / na kevalamaGgam / kisalayakomalastAmbUlarakto'dharazca / tathA prakSAlitakajale nayane ca / kthNbhuute| dhArAgRhajalasnAnAruNite / tathA azuSkaH kezapAzazca / kIdRzaH / madhyasthitakusumasurabhiH / tathA nirmalasUkSmavastraM ca // varamasau divaso na punarnizA nanu nizaiva varaM na punardinam / ubhayametadapi vrajatu kSayaM priyatamena na yatra samAgamaH // 125 // ekA sakhI evaM brUte-he sakhi, asau divaso varaM na punA rAtriH / tato dvitIyA bravIti-he sakhi, rAtrireva zreSThA na punadinaM varam / tatastRtIyA vadati-yatra dine yasyAM rAtrau ca priyatamena saha melApako nAsti taTTitayamapi nAzaM yAtu // maindaM mudritapAMsavaH paripatAtAndhakArA maru dvegadhvastakuTIrakAgranipatacchidreSu labdhAntarAH / karmavyagrakuTumbinIkucabharakhedacchidaH prAvRSaH prArambhe medayanti kandaladalollAsAH payobindavaH // 126 // varSAyAH prArambhe evaMvidhA jalabindavo harSayanti | kathaMbhatAH / mandaM yathA syAdevaM / nivAritadhalayaH / sarvadAgacchajjJAtatamasaH / vAyuvegApasAritatRNakuTIrakajAtacchidraSu prAptapravezAH / tathA gRhakarmAkulagRhasthakAminIkacayugasvedApahAriNaH / kandalapatrAta laasinH|| 1. 'prakAma' iti pAThaH. 2. 'prakurute grISmAparAhnAgamaH' iti pAThaH. 3. itaH prAra tizlokapaJcakamarjunavarmadevena prakSiptamityuktvA SaTpaJcAzazlokAnantaramuddhata(46 pRSTha) masti. 4. 'jhAMkArijhaJjhAmarut' iti pAThaH, 5. 'nipatanti' iti pAThaH / For Private and Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / ko'pi nAyakaH kAmapi nAyikAM dRSTvAnurAgAtizayAtpunaruktaM doSamagaNayitvA idamAhaiyamasau taralAyatalocanA gurusamunnatapInapayodharA / pRthunitambabharAlasagAminI priyatamA mama jIvitahAriNI // 127 // iyamasau priyatamA mama jIvitamAnandayati / cnycldiirghnynaa| pRthulonnatamAMsalastanI / vistIrNakaTipradezabhAramantharagAminI // sAlaktakaM zatadalAdhikakAntiramyaM rAtrau svadhAmanikarAruNanUpurAGkam / kSiptaM bhRzaM kupitayA taralAyatAkSyA saubhAgyacihnamiva mUrdhni padaM vireje // 128 // kasyacinnAyakasya mastake caJcaladIrghalocanayA priyayA kupitayA rAtrI padaM dattaM vireje zuzubhe / kimiva / saubhAgyacihnamiva / kIdRzam / sayAvakam / kamalAdhikadIptimanojJam / nijAyatanasamUharaktIkRtapAdakaTakacihnam // zrutvAkasmAnnizIthe navaghanarasitaM vizlathAGgaM patantyA zayyAyA bhUmipRSThe karataladhRtayA duHkhitAlIjanena / sotkaNThaM muktakaNThaM kaThinakucataTopAntadIrNAzrubindu smRtvA smRtvA priyasya skhalitamRduvaco rudyate paanthvdhvaa||129|| kayAcana pathikastriyArdharAtre navamedharjitamacintitameva zrutvA rudyate / zayanAnmandazarIraM yathAbhavatyevaM bhUmau patantyA / duHkhitasakhIjanena prasAritahastaM dhRtayA / kathaM rudyate / utkaNThAyuktam / tathA maktakaNTham / kiM kRtvA / vallabhaM smRtvA smRtvA / kaThinastanoparipatitavidIrNAzrubindu avyaktamRduvacanaM ca yathA bhavatyevamanurudyate / / ko'pi nAyako dUtI prati brUte pIto yataH prabhRti kAmapipAsitena tasyA mayAdhararasaH pracuraH priyAyAH / tRSNA tataH prabhRti me dviguNatvameti lAvaNyamasti bahu tatra kimatra citram // 130 // yataH prabhRti kaMdarpavyathitena mayA tasyA adhararasaH pracura: pItastadAdi mama tRSNAmilApo dviguNatAmeti / atra kimAzcaryam / yatastatra lAvaNyaM saundaryamasti / / 1. 'zIrNAzru' iti pAThaH. For Private and Personal Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| 3 prishissttm| mUlapustakeSvadhikAH zlokAHgrAme'sminpathikAya pAntha vasatina~vAdhunA dIyate rAtrAvatra vivAhamaNDapatale pAnthaH prasupto yuvA / tenotthAya khalena garjati ghane smRtvA priyAM tatkRtaM yenAdyApi karaGkadaNDapatanAzaGkI janastiSThati // 131 // kAnte katyapi vAsarANi gamaya tvaM mIlayitvA dRzau svasti svasti nimIlayAmi nayane yAvanna zUnyA dizaH / AyAtA vayamAgamiSyasi suhRdvargasya bhAgyodayaiH saMdezo vada kastavAbhilaSitastIrtheSu toyAJjaliH // 132 // kopastvayA hRdi kRto yadi paGkajAkSi so'stu priyastava kimatra vidheyamanyat / AzleSamarpaya madarpitapUrvamuccai mahyaM samarpaya madarpitacumbanaM ca // 133 // hAro jalArdravasanaM nalinIdalAni praaleyshiikrmucstuhinaaNshubhaasH| yasyendhanAni sarasAni ca candanAni nirvANameSyati kathaM sa manobhavAgniH // 134 // tanvI zaratripathagA puline kapole lole dRzau ruciracaJcalakhaJjarITau / tadvandhanAya sucirArpitasubhrucApa cANDAlapAzayugalAviva zUnyakarNau // 135 // pAdAGguSThena bhUmi kisalayarucinA sApadezaM likhantI bhUyo bhUyaH kSipantI mayi zitazabale locane lolatAre / vakaM hrInamramIpatsphuradadharapuTaM vAkyagarbha dadhAnA / yanmAM novAca kiMcitsthitamapi hRdaye mAnasaM tadunoti // 136 // For Private and Personal Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Achary, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / UrudvayaM mRgadRzaH kadalasya kANDau madhyaM ca vediratulaM stanayugmamasyAH / lAvaNyavAriparipUritazAtakumbhakumbhau manojanRpaterabhiSecanAya // 137 // hAro'yaM hariNAkSINAM luThati stanamaNDale / muktAnAmapyavastheyaM ke vayaM smarakiMkarAH // 138 // 4 pariziSTam / subhASitAvalAvamarukanAmnA samuddhRtAH pUrvAgatazlokAdhikAH zlokAH / yathAanyonyagrathitAruNAGguli namatpANidvayasyopari nyasyocchAsavikampitAdharadalaM nirvedazUnyaM mukham / AmIlannayanAntavAntasalilaM zlAvyasya nindyasya vA kasyedaM dRDhasauhRdaM pratidinaM dInaM tvayA smaryate // 139 // asatto nAyaM na ca khalu guNaireSa rahitaH priyo muktAhArastava caraNamUle nipatitaH / gRhANemaM mugdhe vrajatu nijakaNThapraNayitA mupAyo nAstyanyastava hRdayasaMtApazamane // 14 // Alokayati payodharamupamandiramabhinavAmbubharanIlam / dayitAracitacitAnaladhUmodgamazaGkayA pathikaH // 141 // AzliSTA rabhasAdvilIyata ivAkrAntApyanaGgena yA yasyAH kRtrimacaNDavastukaraNAkUteSu khinnaM manaH / ko'yaM kAhamiti pravRttasuratA jAnAti yA nAntaraM rantuH sA ramaNI sa eva ramaNaH zeSau tu jAyApatI // 142 / / kiM bAle mugdhateyaM prakRtiriyamatho raudratA kiM nu kopaH kiM vA cApalyamuccairRtamuta kimu te yauvanArambhadarpaH / / yatkezAlApavakrasmitalalitakucabhrUvilAsAvalagnaiH khastho lokastvadIyairmanasi vinihitairdahyate'mIbhirAyaH // 143 // 11 For Private and Personal Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaavymaalaa| gacchetyunnatayA bhruvaiva gaditaM mandaM valantyA tayA tenApyaJcitalocanadvayapuTenAjJA gRhItA zanaiH / saMketAya valaddazA pizunitA jJAtA ca dikpreyasA gUDhaH saMgamanizcayo gurupuro'pyevaM yuvabhyAM kRtaH // 144 // caTulanayane zUnyA dRSTi kRtA khalu kena te ka iha sukRtI draSTavyAnAmuvAha dhuraM parAm / yamabhilikhitaprakhyairaGgairna muJcasi cetasA vadanakamalaM pANau kRtvA nimIlitalocanA // 145 // calatu taralA dhRSTA dRSTiH khalA sakhi mekhalA skhalatu kucayorutkampAnme vidIryatu kaJcakam / tadapi na mayA saMbhAvyo'sau punardayitaH zaThaH sphuTati hRdayaM mAnanAntarna me yadi tatkSaNam // 146 // taistaizcATubhirAjJayA kila tayA vRtte rativyatyaye lajjAmantharayA tayA nivasite bhrAntyA madIyAMzuke / tatpaTTAMzukamudvahannahamapi sthitvA yadukto'dhunA veSo yujyata eSa eva hi tavetyetanna vismayate // 147 // patraM na zravaNe'sti bASpaguruNorno netrayoH kajjalaM rAgaH pUrva ivAdhare caraNayostanvyA na cAlaktakaH / vArtocchittiSu niSThureti bhavatA mithyaiva saMbhAvyate sA lekha likhatu cyutopakaraNA nyAyena kenAdhunA // 148 / / yadi vinihitA zUnyA dRSTiH kimu sthirakautukA yadi viracito maune yatnaH kimu sphurito'dharaH / yadi niyamitaM dhyAne cetaH kathaM pulakodgamaH kRtamabhinayaidRSTo mAnaH prasIda vimucyatAm // 119 // yadrAtrau rahasi vyapetavinayaM vRttaM rasAtkAmino ranyonyaM zayanIyamIhitarasAvAptipravRttaspRham / For Private and Personal Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amaruzatakam / tatsAnandamiladRzoH kathamapi smRtvA gurUNAM puro hAsodbhedanirodhamantharamilattAraM kathaMcitsthitam // 150 // yAte gotraviparyaye zrutipathaM zayyAgatAyAzciraM nirdhyAtaM parivartanaM hRdi punaH prArabdhamaGgIkRtam / bhUyastatprakRtaM kRtaM ca valitakSiptaikadorlekhayA mAninyA na tu pAritaH stanabharo netuM priyasyorasaH // 151 // sA yauvanamadonmattA vayamasvasthacetasaH / tasyA lAvaNyabhaGgeSu dAho'smAsu vijRmbhate // 152 // sati pradIpe satyagnau satsu tArAmaNInduSu / virAme mRgazAvAjhyAstamobhUtamidaM jagat // 153 // surataviratau vrIDAvezazramazlathahastayA rahasi galitaM tanvyA prAptuM na pAritamaMzukam / ratirasajaDairaGgairaGgaM pidhAtumazaktayA priyatamatanau sarvAGgINaM praviSTamadhRSTayA // 164 // sakhyastAni vacAMsi yAni bahuzo'dhItAni yuSmanmukhA dvakSye'haM bahuzikSitA kSaNamiti dhyAtvApi maunaM zritA / dhUrtenaitya ca maNDalIkRtakucaM gADhaM pariSvajya mAM pItAnyeva sahAdhareNa hasatA vakrasthitAnyeva me // 155 // utkampo hRdaye skhalanti vacanAnyAvegalolaM mano gAtraM sIdati cakSurazrukaluSaM cintA mukhaM zuSyati / yasyaiSA sakhi pUrvaraGgaracanA mAnaH sa mukto mayA vandyAstA api yoSitaH kSititale yAsAmayaM sNmtH|| 156 / / mAnavyAdhinipIDitAhamadhunA zaknomi tasyAntikaM no gantuM na sakhIjano'sti caturo yo mAM balAnneSyati / mAnI so'pi jano na lAghavabhayAdabhyeti mAtaH svayaM kAlo yAti calaM ca jIvitamiti kSuNNaM manazcintayA // 117 // For Private and Personal Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 84 www.kobatirth.org kAvyamAlA / 15 pariziSTam / sUktimuktAvalAvamarukanAmnA samuddhRtAH pUrvazlokAtiriktAH zlokAH / yathAkAnte kathaMcidgaditaprayANe kSaNaM vinamrA virahArditAGgI / tatastamAlokya kadA gato'sItyAliGgaya mugdhA mudamAsasAda // 198 // yadgamyaM gurugauravasya suhRdo yasmilabhante'ntaraM yaddAkSiNyavazAdbhayAcca sahate mandopacArAnapi / yallajjA niruNaddhi yatra zapathairutpAdyate pratyaya statki prema sa ucyate paricayastatrApi mAnena kim // 159 // dRSTe locanavanmanAGmukulitaM pArzvasthite vakrava nyagbhUtaM bahirAsitaM pulakavatsparza samAtanvati / nIvIbandhavadAgataM zithilatAM saMbhASamANe kSaNA nmAnenApasRtaM hviyeva sudRzaH pAdaspRzi preyasi // 160 // lalitamurasA tarantI taralataraGgaughacAlitanitambA / viparitaraktAsakteva dRzyate sarasi sA sakhyA // 161 // 6 pariziSTam / zArGgadharapaddhatI pUrvazlokAdhikaH zlokaH / yathA-- kAntAmukhaM suratakelivimardakhedasaMjAtagharmakaNavicchuritaM ratAnte / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ApANDuraM vilasadardhanimIlitAkSaM saMsmRtya he hRdaya kiM zatadhA na yAsi // 162 // 7 pariziSTam / aucityavicAracarcAyAM pUrvazlokAtiriktaH zlokaH / yathAgantavyaM yadi nAma nizcitamaho gantAsi keyaM tvarA dvitrANyeva padAni tiSThatu bhavAnpazyAmi yAvanmukham / saMsAre ghaTikApraNAlavigaladvArA same jIvite ko jAnAti punastvayA saha mama syAdvA na vA saMgamaH // 163 // 1. aucityavicAracarcAyAmamarakanAnAyaM zlokaH samuddhRtastatrAmarukasyeti bhAti. For Private and Personal Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amrushtkshlokaanukrmnnii| zokAGka: 17/ ::::: 4 101 118 zrokArambhaH shlokaangkH| zlokArambhaH aGgaM candanapANDu ... 124 ekasmiyane parAGmukha aGgAnAmatitAnavaM 50 ekasmiJzayane vipakSa aGgulyagranakhena ... 5 kaThinahadaye acchinnaM nayanAmbu ... 110 kathamapi kRte ajJAnena parAGmukhIM ... kathamapi sakhi adyArabhya yadi 93 kapole patrAlI anantacintA 65 karakisalayaM anAlocya premNaH 80 kAJcyA gADhatarA anyonyagrathitA 39 kAntAmukhaM surata alasavalitaiH kAnte katyapi asadvatto nAyaM 140 kAnte kathaMci ahaM tenAhUtA kAnte talpamupAgate ... AdRSTiprasarAt 76 kAnte sAgasi AyastA kalahaM 106 kiMcinmudritapAMsavaH ... AyAte dayite kiM bAle mugdhateyaM ... 143 AlambyAGgaNa kRto dUrAdeva Alokayati kopastvayA yadi AlolAmalakA kopAtkomala AzaGkaya praNati kopo yatra bhrukuTi AzliSTA rabhasA kvacittAmbUlAktaH AstAM vizvasanaM ka prasthitAsi iti priye kSipto hastAvalagnaH idaM kRSNaM kRSNaM gacchetyunnatayA 144 iyamasau taralA gete premAbandhe utkampo hadaye ... gantavyaM yadi nAma .... urasi nihitastAro ... 31 gADhAliGganavAmanI ... UrudvayaM mRgadRzaH 137 gADhAzleSavizIrNa ... ekatrAsanasaMsthitiH ... ... 18 grAme'sminpathikAya ... ... 131 1. zRGgAradIpikAyAM nAsti. 2. subhASitAvalau adbhutaphullasya. zAdharapaddhatau adbhutapuNyasya. 3. subhASitAvalI bhImasya. 4. zRGgAradIpikAyAM nAsti. 5. zRGgAradIpikAyAM nAsti. 6. subhASitAvalI zArGgadharapaddhatau ca argaTasya. 7. subhASitAvalau pulinasya. 8. sUktimuktAvalI zArGgadharapaddhatau ca vAmanasya. 9. subhASitAvalau vijjikAyAH. ::::::::::::::::: :::::::::::::::::::::::: 78 14 :::::::::::: 107 23 mA. ... For Private and Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyamAlA / dhokAH V19 ::: 64 .. 103 . 105 ::: 41 148 136 nokArambhaH zokAGkaH zlokArambhaH cakSuHprItiprasakte 100 dRSdaikAsanasaMsthite caTulanayane 145 dezairantaritA capalahadaye | dhIraM vAridharasya caraNapatanaM sakhyAlApA na jAne saMmukhA caraNapatanapratyAkhyAna... nabhasi jaladalakSmI... calatu taralA nAntaH praveza . 114 ... ... 146 cintAmoha ... nApeto'nunayena ciravirahiNo nAryo mugdhazaThA jAtA notkalikA niHzeSacyutacandanaM jyAkRSTibaddha niHzvAsA hRdayaM nItvoccaivikSipantaH ... 119 tatazcAbhijJAya | paTAlagne patyau tathAbhUdasmAkaM tadvakrAbhimukhaM 'paMtraM na zravaNe'sti ... parAcI kopena 112 tenvaGgayA gurusaMnidhau... tanvI zaratripathagA ... parimlAne mAne 25 tapte mahAviraha ... pazyAmo mayi tasyAH sAndravilepana... pAdAGguSTena bhUmi taistaizcATubhi pAdAsakte sucira pItastuSArakiraNo 120 tvaM mugdhAkSi vinaiva ... daMpatyonizi pIto yataH prabhRti datto'syAH praNayaH ... purastanvyA gotra puSporedamavApya 108 dIrghA vandanamAlikA... ... 45 prayacchAhAraM ... ... 117 dUrAdutsukamAgate ... 49 prasthAnaM valayaiH dRSTa: kAtaranetrayA ... ... 85 praharaviratau ... ... 12 dRSTa locanavanmanAG ... ... 160 prAtaH prAtarupAgatena ... ... 2 1. subhASitAvalI puNDakasya. 2. saktimaktAvalAvapyamarukanAmnaivoddhataH. 3. zaGgAradA pikAyAM nAsti. 4. zRGgAradIpikAyAM nAsti. subhASitAvalau durvahakasya. 5. rAGgAradAtA pikAyAM nAsti. 6.zaGgAradIpikAyAM nAsti. subhASitAvalau zArGgadharapaddhatau ca chamacha mikAratnasya. 7. sUktimuktAvalAvapyamarukanAmnavoddhataH. 8. subhASitAvalI narAsahasaH 9. zRGgAradIpikAyAM nAsti. 10. zaGgAradIpikAyAM nAsti. 11. sUktimuktAva mubhASitAvalI zArGgadharapaddhatau ca nAmarahitaH. 12 sktimktaavlaavpymruknaamnvaahtH| 13. haravijayastho'yaM (26 / 62) zlokaH. 14. zRGgAradIpikAyAM nAsti. etadyugma daza rUpAvaloke'pyamarukanAnnaivodAhatam. subhASitAvalAvetadyagmaM durvahakasya. 15. sUktimuktAvalA subhASitAvalo jhalajjhalikAvAsudevasya. zArGgadharapaddhatI galajjalavAsudevasya. :::::::::: ::::::::: 51 For Private and Personal Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zokAGkaH ::::: :: . 67 109 82 ::::: :::::::::::: 59 36 :::::::: :::: :::::::::::::::::::::::::::: 1 :: amaruzataka shlokaanukrmnnii| nokArambhaH lokaangkH| zrokArambhaH prAsAde sA dizi 102 lolalocanavAribhiH priyakRtapaTa 115 varamasau divaso 125 bole nAtha vimuJca | vAnti kahAra 122 bhavatu viditaM | virahaviSamaH bhrabhaGge racite'pi | zaMThAnyasyAH kAJcI bhrabhedo guNitaH zUnyaM vAsagRhaM mandaM mudritapAMsavaH | zrutvAkasmAnnizIthe ... maeNlayamarutAM zrutvA nAmApi mAnavyAdhi |zliSTa: kaNThe mugdhe mugdhatayaiva | saMdaSTe'dharapallave mlAnaM pANDukRzaM 88 sakhyastAni | sati pradIpe yadi vinihitA 153 yadgamyaM guru 159 santyevAtra gRhe yadrAtrau rahasi | sau patyuH prathame yAtAH kiM na milanti sA bAlA vayamapra ... yAte gotraviparyaye |sA yauvanamado ... yAvantyeva padA | sAlaktakaM zata 128 yAsyAmIti samu 79 sAlaktakena rAtrau vAribharA | sutanu jahihi rAmANAM ramaNIya 123 | surataviratau rohantI prathama 111 sumo'yaM sakhi lalanAlola 121 saivAhaM pramadA 161 sphuTatu hRdayaM lagnA nAMzuka ... | smararasanadIpUreNoDhA ... lAkSAlakSma lalATa ... | svaM dRSTvA karajakSataM ... likhannAste bhUmi ... 7 svinnaM kena mukhaM ... 113 lIlAtAmarasAhato ... 72 haoNro jalArdravasanaM ... 134 lAlajhUlatayA ... ... 83 hAro'yaM hariNA ... ... 138 1. zRGgAradIpikAyAM nAsti. 2. sUktimuktAvalau zArGgadharapaddhatau kumAradAsasya. subhASitAvalI bhakumArasya. 3. subhASitAvalau bhadantadharmakIrteH. sUktimuktAvalau dharmakIrteH. 4. sUktimuktAvalau subhASitAvalI ca bhadantArogyasya, zArGgadharapaddhatau bhadantavarmaNaH. 5. zazAradIpikAyAM nAsti. 6. sUktimuktAvalau zArGgadharapaddhatau ca bhaddendurAjasya. 7. zaGgAradIpikAyAM nAsti. 8. subhASitAvalau argaTasya. 9. zAGgadharapaddhatAvapyamarukasyaiva. 10. subhApitAvalau dAkSiNAtyasya kasyApi. 11. subhASitAvalau zArGgadharapaddhatau ca zIlAbhaTTArikAyAH. 12. arjunavarmadevena dvAviMzazlokavyAkhyAyAM pramANatvenopanyastaH. 13. subhASitAvalau lIlAcandrasya. 14. zRGgAradIpikAyAM nAsti. 15. sUktimuktAvalau zArGgadharapaddhatau cAmarukanAmavAddhataH. 16. zaGgAradIpikAyAM nAsti. 17. subhASitAvalau baannkveH.| 152 48 116 3 % 154 37 lelitamurasA ::::::::::: For Private and Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir KAVYAMALA. 13 THE SAMBAPANCHASIKA OF SAMBA WITH The commentary of Kshemaraja. EDITED BY PANDIT DURGAPRASAD AND KAS'INATH PANDURANG PARAB. OOO 00 PRINTED AND PUBLISHED BY THE PROPRIETOR OF THE "NIRNAYA-SAGARA" PRESS. BOMBAY 1889. Price 4 Annas. For Private and Personal Use Only