________________
શ્રી ઉપદેશપ્રાસાદ ભાષાંતર–ભાગ ૪
[સ્તંભ ૧૫ આ પ્રમાણેના શ્લોક સાંભળીને કૂબડાએ “બહુ સારું ગાયું” એમ કહી તેની પ્રશંસા કરી અને પૂછ્યું “તું કોણ છે? તે શી રીતે અને ક્યાંથી નળરાજાનું વૃત્તાંત સાંભળ્યું? અને નળના ગયા પછી દમયંતીનું શું થયું?” એટલે તે બ્રાહ્મણ બોલ્યો કે-“દમયંતી પ્રાતઃકાળે પોતાના પતિને પાસે નહીં દેખવાથી શોકથી વિહ્વળ થઈ આમતેમ શોઘવા લાગી. એમ કરતાં અકસ્માત્ વસ્ત્રને છેડે લખેલા અક્ષરો તેના વાંચવામાં આવ્યા. તેનો અર્થ જાણીને “વટ વૃક્ષ તરફના માર્ગ વડે પિતાને ઘેર જાઉં એમ વિચારી તે ત્યાંથી ચાલી. આગળ જતાં કોઈ સાર્થને લૂંટવાને પ્રવર્તેલા ચોરોને તેણે હુંકાર માત્રથી ત્રાસ પમાડી ભગાડ્યા, એટલે સાર્થપતિએ તેને કુળદેવી માનીને નમસ્કાર કર્યો અને પછી તેના મુખથી સર્વ વૃત્તાંત સાંભળ્યું. તે પરથી તેને નળની સ્ત્રી જાણીને પોતાની બહેન સમાન માની પોતાની સાથે રાખી. પછી વર્ષાઋતુ આવવાથી “સાર્થને બહુ વિલંબ થશે” એમ જાણીને સાર્થવાહની રજા લીઘા વગર દમયંતી ત્યાંથી એકલી નીકળી ગઈ. આગળ ચાલતાં કોઈ રાક્ષસે તેને ઉપદ્રવ કર્યો. પણ તે તેનાથી ક્ષોભ પામી નહીં; એટલે તેના સત્ત્વથી સંતુષ્ટ થયેલા રાક્ષસે કહ્યું કે“હે દેવી! તું દુઃખી થઈશ નહીં. બાર વર્ષને અંતે તને તારા પતિનો સમાગમ થશે. પછી દમયંતી કોઈ પર્વતની ગુફામાં રહી શ્રી શાંતિનાથનું માટીનું બિંબ કરીને તેની પૂજા કરવા લાગી, અને સ્વભાવથી જ પાકીને ભૂમિપર પડેલા ફળોથી ઉપવાસાદિ તપનું પારણું કરીને ઘર્મારાધન કરવા લાગી. ચોમાસાને અંતે પેલા સાર્થવાહે તેની શોઘ કરતાં તે ગુફામાં તેને શ્રી શાંતિનાથની પૂજામાં તત્પર જોઈ એટલે તે બહુ હર્ષ પામ્યો, અને તેના ઉપદેશથી તે જૈનધર્મી થયો. તે વનમાં રહેલા પાંચસો તાપસો પણ દમયંતીની વાણીથી પ્રતિબોધ પામ્યા. ત્યાં તાપસપુર નામનું નગર થયું. એકદા યશોભદ્ર નામના સૂરિ ત્યાં પધાર્યા. દમયંતીના પૂછવાથી તેમણે તેનો પૂર્વ ભવ કહ્યો કે–“પૂર્વ ભવમાં તું મમ્મણ નામના રાજાની વીરમતી નામની સ્ત્રી હતી. એક દિવસે તે દંપતી કોઈ ઠેકાણે જતા હતા, તેવામાં એક મુનિને સામા આવતા જોયા. એટલે અપશુકન ઘારીને તેમને બાર ઘડી સુધી તેમણે રોકી રાખ્યા. પછી પશ્ચાત્તાપ થતાં તે દંપતીએ મુનિને ખમાવ્યા. એ કારણથી આ ભવમાં બાર વરસ સુધીનો તમારે બન્નેને વિરહ પડ્યો.” આ પ્રમાણે કહી આચાર્ય વિહાર કરી ગયા.
એક દિવસે કોઈએ આવીને દમયંતીને કહ્યું કે–“તારા પતિને મેં હમણા અહીં નજીકમાં જ જોયો હતો.” એવું સાંભળીને તે તત્કાળ તેને જોવા વનમાં ગઈ. ત્યાં કોઈ રાક્ષસીનો ઉપદ્રવ થયો. તે તેણે પોતાના શિયળ વ્રતના પ્રભાવથી શાંત કર્યો. પછી અનુક્રમે તે અચલપુરમાં આવી. તે નગરમાં ચંદ્રયશા નામની દમયંતીની માસી ત્યાંના રાજાની રાણી હતી. તે દમયંતીને સુશીલ જોઈને પોતાને ઘેર લઈ ગઈ. ત્યાં તેની દાનશાળામાં દમયંતી નિત્ય દાન દેવા લાગી. પીંગલ નામના ચોરને ત્યાં રહ્યા સતા તેણે મોતમાંથી બચાવ્યો.
એક વખત હરિભટ્ટ નામે બ્રાહ્મણ કુંડિનપુરથી ત્યાં આવ્યો. તેણે દાનશાળાએ દાન લેવા જતાં દમયંતીને જોઈને ઓળખી, એટલે તેની માસીને મૂળથી સર્વ વૃત્તાંત કહ્યો. પછી ચંદ્રયશા તેને પોતાની બહેનની દીકરી જાણી રાજમહેલમાં લઈ ગઈ અને પોતાને ઓળખાણ ન પાડ્યા બાબત ઠપકો આપ્યો. પછી ઘણી યુક્તિથી તેનો સત્કાર કરીને મોટા આડંબરથી તેને તેના પિતાને ઘેર કુંડિનપુર મોકલી.
એકદા ભીમરાજાનો દૂત કોઈ કામ પ્રસંગે દઘિપર્ણ રાજા પાસે આવ્યો હતો. ત્યાં “નળનો
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
