________________
૧૮
શ્રી ઉપદેશપ્રાસાદ ભાષાંતર–ભાગ ૪
[સ્તંભ ૧૫
તેની મા સુંદરી બોલી કે—“હે પુત્રો! ભણવાથી શું વિશેષ છે? કેમકે જન્મ, જરા અને મૃત્યુ તો ભણેલ કે અભણ કોઈને છોડતા નથી. કહ્યું છે કે–
पठितेनापि मर्तव्यं, शठेनापि तथैव च । उभयोर्मरणं दृष्ट्वा, कंठशोषं करोति कः ॥ १ ॥
ભાવાર્થ—‘ભણેલો માણસ પણ મૃત્યુ પામે છે અને મૂર્ખ પણ મૃત્યુ પામે છે; તે બન્નેનું મરણ જોઈને કયો માણસ ફોગટ ભણીને કંઠનું શોષણ કરે?' વળી–
यस्यास्ति वित्तं स नरः कुलीनः, स पंडितः स श्रुतिमान् गुणज्ञः । स एव वक्ता स च दर्शनीयः, सर्वे गुणाः कांचनमाश्रयन्ते ॥१॥ ભાવાર્થ-‘જેની પાસે દ્રવ્ય છે તે પુરુષ કુલીન છે, તે પંડિત છે, તે શાસ્ત્રનો જાણનાર છે, તે ગુણજ્ઞ છે, તે વક્તા છે અને તે જ દર્શન કરવા લાયક છે; અર્થાત્ સર્વ ગુણો કંચનનો જ આશ્રય કરે છે. તાત્પર્ય કે જેની પાસે લક્ષ્મી છે તે બધા ગુણોનો ભંડાર છે.’
વળી ઘનવાળા મહા મૂર્ખ માણસની પાસે પણ પંડિતો દૈન્ય વચનો બોલે છે. વળી બહુધા પંડિતો નિર્ધન જ હોય છે. માટે હે પુત્રો! મૂર્ખતા જ શ્રેષ્ઠ છે; તેથી હવે આજથી તમારે ભણવા જવું નહીં. કદાચ તમારો મહેતાજી (માસ્તર) તમને તેડવા આવે તો તેને દૂરથી પથ્થર વડે મારજો અને તમને માર્યાનું ફળ એક વખતમાં જ બતાવી દેજો.'' ઇત્યાદિ શિખામણ આપીને પુત્રપરના રાગથી અને જ્ઞાન૫૨ના દ્વેષથી લેખણ, પાટી, પુસ્તક વગેરે સર્વ અગ્નિમાં નાંખી બાળી દીધાં.
એક દિવસ આ વ્યતિકર જાણીને શ્રેષ્ઠીએ પોતાની સ્ત્રીને કહ્યું કે—“હે ભદ્રે ! તેં આવી મૂર્ખતા ભરેલી ચેષ્ટા કેમ કરી? આ મૂર્ખ રહેલા પાંચે પુત્રોનો વિવાહ અને ઉદ્ઘાર શી રીતે થશે? કહ્યું છે કે— क्षणं रक्ता विरक्ताश्च क्षणं सर्वेषु वस्तुषु । अज्ञानेनैव कार्यंते, प्राणिनः कपिचापलम् ॥ १॥
ભાવાર્થ-‘ક્ષણ વારમાં સર્વ વસ્તુઓ ૫૨ આસક્તિ અને ક્ષણ વારમાં વિરક્તિ, એ પ્રમાણેની કપિના જેવી ચપલતા અજ્ઞાન વડે જ પ્રાણીઓ કરે છે.’ વળી
माता वैरी पिता शत्रुः, येन बाला न पाठिताः । सभामध्ये न शोभंते, हंसामध्ये बका यथा ॥ | १ ||
ભાવાર્થ—જેણે પોતાના બાળકોને ભણાવ્યા નથી તે માતાપિતા તેમના વૈરી અને શત્રુ જ સમજવા; કેમ કે હંસમાં બગલાની જેમ તે અજ્ઞાની પુત્રો વિદ્વાનની સભામાં શોભતા નથી.’
આ પ્રમાણે સાંભળી સુંદરી હસીને બોલી કે--‘તમે પંડિત છો, તેથી શું કર્યું? શું તમે જગતનું દ્રારિદ્રચ કાપ્યું? બાકી સુખ તો પુણ્યથી જ મળે છે, કાંઈ ભણવા ભણાવવાના જંજાલથી મળતું નથી.’ આવું મૂર્ખતાભરેલું પોતાની સ્ત્રીનું ભાષણ સાંભળીને શ્રેષ્ઠીએ તે વખતે તો મૌન ધારણ કર્યું. કહ્યું છે કે उपदेशो हि मूर्खाणां, प्रकोपाय न शांतये । पयःपानं भुजंगानां केवलं विषवर्धनम् ॥ १ ॥
ભાવાર્થ-‘મૂર્ખને ઉપદેશ આપવો, તે તેના ક્રોધને માટે જ થાય છે, શાંતિને માટે થતો નથી; કેમકે સર્પને દૂધ પાવાથી કેવળ વિષની જ વૃદ્ધિ થાય છે.’
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
