Updeshmala Balavbodha Purvardha

Author(s): Kantilal B Shah
Publisher: Saurashtra Kesari Pranguru Jain Philosophical and Literary Research Centre

Page 19

ટીકાગ્રંથની રચના કરી. આ ગ્રંથ દ્વારા એમણે “ઉપદેશમાલા'ના પાઠોને વ્યવસ્થિત કરી આપ્યા અને ઉપની ગાથાઓમાં જે કથાઓનો ઉલ્લેખ કરાયો છે એ કથાઓને શ્રી સિદ્ધર્ષિગણિએ સંક્ષેપમાં સંસ્કૃત ભાષામાં રજૂ કરી. પાછળના ટીકાકારો ઘણુંખરું શ્રી સિદ્ધર્ષિગણિની આ બહેયોપાદેય ટીકાને અનુસર્યા છે.
આ. રત્નપ્રભસૂરિએ સં. ૧૨૩૮માં રચેલી “ઉપ પરની દોઘટ્ટી ટીકામાં અને આ. મુનિચંદ્રસૂરિએ લલિતવિસ્તરાની પંજિકામાં શ્રી સિદ્ધર્ષિગણિને આથી જ વ્યાખ્યાતચૂડામણિ' તરીકે ઓળખાવ્યા છે. આ હેયોપાદેય ટીકા' આશરે ૪૨૬૦ ગ્રંથાઝની છે.
સિદ્ધર્ષિગણિના આ ગ્રંથ પછી મોટું કામ આચાર્ય વર્ધમાનસૂરિએ કર્યું. એમણે ‘ઉપદેશમાલા' પરની થકા સં. ૧૦૫૫માં ખંભાતમાં રચી. એમાં એમણે હેયોપાદેય કાનો પાઠ સ્વીકાર્યો અને સાથેસાથે એ ગ્રંથનાં સંસ્કૃતભાષી સંક્ષિપ્ત કથાનકોને સ્થાને પોતાનાં વિસ્તૃત પ્રાકૃત કથાનકો જોડ્યાં. આવાં પ્રાકૃત કથાનકો સાથેનો “હેયોપાદેય ટીકા' ગ્રંથ આશરે ૯૫૦૦થી ૧0000 ગ્રંથાઝનો બન્યો. જોકે એમાં કેટલાક અપવાદો જોવા મળે છે. જેમકે દર્દાંકની કથા પ્રાકૃતને બદલે સંસ્કૃતમાં રચી છે, ક્યાંક મૂળની જ સંસ્કૃત કથાઓ રહેવા દીધી છે તો ક્વચિત્ જ્યાં કથા ન હોય તેવાં સ્થાનોએ પણ કથા આપી છે.
શ્રી શાલિભદ્રશિષ્ય આ. જિનભદ્રસૂરિએ સં.૧૨૦૪માં પ્રાકૃતમાં કથાસમાસની રચના કરી. નાગેન્દ્રગચ્છીય આ. વિજયસેનસૂરિશિષ્ય આ. ઉદયપ્રભસૂરિએ સં.૧૨૯૯માં આ ગ્રંથ પર કર્ણિકાટીકાની રચના કરી. સં. ૧૪૬૪માં આ. શ્રી રત્નસિંહસૂરિએ સંસ્કૃતમાં “ઉપદેશમાલા વિવરણ' ગ્રંથની રચના કરી.
તે ઉપરાંત શ્રી અમરચંદગણિએ સં. ૧૫૧૮માં રચેલી, અંચલગચ્છીય આ. મહેન્દ્રપ્રભસૂરિશિષ્ય આ જયશેખરસૂરિએ રચેલી, શ્રી ધર્મનંદગણિએ સં. ૧૫૯૯માં રચેલી અવસૂરિઓ મળે છે.
સં. ૧૭૮૧માં શ્રી સુમતિગણિશિષ્ય શ્રી રામવિજયે ઉપદેશમાલા પર સંસ્કૃત ટીકાગ્રંથ રચ્યો છે.
આ સિવાય પણ બીજા કેટલાક ટીકાગ્રંથો સંસ્કૃત-પ્રાકૃત ભાષામાં રચાયેલા છે. ઉપદેશમાલાની ગાથાસંખ્યાઃ
ઉપ૦ની ભિન્નભિન્ન ગાથાઓવાળી અનેક હસ્તપ્રતો પ્રાપ્ત છે. પણ ઘણીબધી હસ્તપ્રતોમાં એની ગાથાસંખ્યા ૫૪૦ હોવાનો ઉલ્લેખ આવે છે. ગાહાણું સવાણે પંચસયા ચેવ ચાલીસા. જેસલમેર ભંડારની તાડપત્ર પરની પ્રતિમાં ૫૪૨
१४