Subodh Sanskrit Mandirant Praveshika Part 02

Author(s): Ramkrishna Gopal Bhandarkar
Publisher: Divya Darshan Trust

Page 13

૪.
૫.
૬.
૭.
૮.
'
El.d. geafa / gefa i
અક્ષ, તલ્ ધાતુનો અર્થ ‘સાફ કરવું’ એવો થાય ત્યારે પહેલા તથા પાંચમા ગણના ગણાય છે.
દા.ત. અલ્ = અક્ષત્તિ / અોતિ ।
મ્, વતમ્, વિ, આ + દ્યમ્ આ ચાર ધાતુઓનો ઉપાંત્ય સ્વર પરÂપદમાં
લંબાય છે.
દા.ત. મ્ = ાતિ / મ્યતિ । ઞ + ત્રમ્ = આરામતિ ।
શમ્, તેમ, તમ, શ્રમ, મદ્, ભ્રમ, ક્ષમ્ આ ચોથા ગણના ધાતુઓનો ઉપાંત્ય સ્વર પરઐપદમાં લંબાય છે.
દા.ત. શમ્ = શામ્યતિ । પ્રમ્ = ભ્રામ્યતિ ।
"
મા (ફૂંકવું), ધ્રા (સૂંઘવું), મ્ના (વિચારવું), (જવું), ર્ (દોડવું), यम् (કાબુમાં રાખવું), વા (આપવું), શત્ (નાશ પામવું), વ્યક્ (વિંધવું), બ્રહ્ન (ભૂંજવું), વ્રુક્ષ્ (કાપવું), મહ્ત્વ (ડૂબવું), સસ્ત્ર (તૈયાર થવું) આ ધાતુઓના ગણકાર્ય વિશિષ્ટ કાળોમાં રૂપ કરતી વખતે અનુક્રમે થમ, વિદ્ય, મન, ર, થી, યજ્જૂ, ય, શીર્, વિદ્, મુખ્ત, વૃશ્ચ, મન્ત્, સન્ આદેશ થાય છે. દા.ત. ધ્મા = ધમ્ = થમતિ । વ્યક્ = વિધ્ = વિધ્યુતિ ।
–
બ્રહ્ન = કૃષ્ન = મૃતિ।
પુનો ઉપાંત્ય ૩ ગણની નિશાની લગાડતા પહેલા તથા ગુણ કરાવનાર સ્વરથી શરૂ થતા પ્રત્યયો પહેલા લંબાય છે. El.d. Tefa i
૯. વંર્ (૫.), સઙ્ગ (૫.), સ્વઙ્ગ (આ.), રણ્ (ઉ.) આ ધાતુઓ પહેલા ગણના છે, તેમાં ગણની નિશાની લાગતા પૂર્વે અનુનાસિક લોપાય છે. દા.ત. વેશ્ = વાતિ । સ્વશ્=સ્વપ્નતે ।
૧૦. (A) ધાતુમાં રહેલ દીર્ઘ ૢ અવિકારક પ્રત્યય પૂર્વે (હસ્વ) થાય અને ઓછ્ય કે વ ની પૂર્વ હોય તો ઝ્ થાય છે. El.d. कॄ (ગ.૬)= વિરતિ ।
(B) રૂ કે ૩ + અવિકારક વ્યંજન = રૂર્ કે ર્ દીર્ઘ થાય છે.
સુ. સં. મન્દિરાન્તઃ પ્રવેશિકા
પાઠ - ૧