________________
, ૧૩૨
સ્ત્રીસુખ દર્પણ-શ્રાવિકા.
મારા બાપુ સાથે આવ્યા, અને ડાહી ડાહી વાત કરવા લાગ્યા, કે પારસીની નિશાળે તે ઠીક, ત્યાં સુધી તે હદ હતી, પણ હવે પાદરીની નિશાળે કુમળા મનના બાલક-આપની બેટીને ભણવા મોકલી તે તો હદની બહાર છે. મેહનલાલને સગાંવહાલાં અને મિત્રોમાં નીચું જવું પડે છે. ગિરજા બહેન, તમે તો સમજી છે. દીકરીની ઉમર હવે બાર વરસની તો થઈ. પાદરીની નિશાળનું શિક્ષણ તે જાણ્યું. માત્ર પારકી કામને વટલાવવાનો પ્રયાસ, નિશાળને બહારથી ડોળ, કેટલાકને વટલાવી દીધા! શું આપણુ જેવો તેઓને ઉત્તમ ધર્મ છે? તેઓને ધર્મ તે કનિષ્ઠ છે. દેવળમાં લઈ જાય, હવારના પહોરમાં પ્રાર્થના કરાવે, સાંઝે છૂટતી વખતે પ્રાર્થના કરાવે, પારકા પ્રભુનું નામ આપણી પવિત્ર જીભે બોલાવીને તે પવિત્ર જીભને પાપી કરાવે, એ વગેરે ભાષણ શાસ્ત્રીજીએ મારી બાની હાજરીમાં દશ પંદરેક મિનિટ ચલાગ્યું. બેલતાં બોલતાં જરા ઉંચા નીચા પણ થતા, અને ઘાંટાઓ પણ પાડતા. મારી બાની આંખમાં આંસુ આવ્યાં. ભાનુ ભટ્ટજી સમજ્યા, કે હવે ખૂબ અસર થઈ છે, માટે ગિરજ બહેન ડાહ્યાં થઈ જશે. આમ વિચારીને અને ફતેહ મેળવી છે એમ ધારીને મારા બાપુ તરફ આથી મચકાં કરવા લાગ્યા, કે હવે ગિરજા ઠેકાણે આવી જશે. મારી બા ભણેલ તો હતી જ નહીં. શારદા બહેન તેની નસે નસે વ્યાપી રહ્યાં હતાં. મારી બાને મને શારદા તે સરસ્વતીજી હતાં, લક્ષ્મીજી હતાં, અને સીતાજી હતાં. તે ત્રીત્વના ઉમદાપણનું બાવલું હતું. શારદાનો ચિતાર મારી બાની અશ્રવાળી આંખે આવીને ખડો થયો, તેનામાં હિંમત આવી, અને હિંમત આવતાં મારી બાએ ધીમે રહીને જવાબ આપ્યોઃ “શાસ્ત્રીજી, આપ તે અમારા સારા વાસ્તે કહે છે. મારા પ્રાણનાથના આપ મુરબી છે એટલે મારા પણ મુરબી છો. આ૫ જે કાંઈ કહો તે અમારા ભલાને માટેજ હોય, અને એટલા માટે હું આપને ઉપકાર માનું છું. હું આપનું બાલક છઉં, અને બાલક તરીકે બે શબ્દ છૂટ લઇ કહેવા માગું છું. જે મનુષ્યજાતિના ઉચ્ચ જીવનને પાયો તેની માતાના ઉચ્ચ વિચાર ઉપર હોય, જે મનુષ્યની ઉન્નતિ–પછી તે ઉન્નતિ નૈતિક હોય કે માનસિક, સામાજીક હોય કે ધાર્મિક–સ્ત્રી દ્વારાએ હોય. તે પછી ભવિષ્યની માતાને ગ્ય કેળવણી અને તાલીમની આવશ્યકતા તો દેખીતી છે. જે માબાપે પોતાની દીકરીને ઉત્તમમાં ઉત્તમ વારસો આપવાનો હોય તો તે મનુષ્ય-સેવા બજાવવાની તક તેને આપવાનું છે, અને તેનાં સાધને તેને પૂરાં પાડવાનાં છે. તેથી તેમને-દીકરીઓને યોગ્ય બનાવવાની છે. હું પોતે અભણ છું તેથી મારાથી મારા ઘરમાં તે સાધનો પૂરાં પડી શકે તેમ નથી, તે પછી જે કાઈ પણ તેણીને તે સાધન પૂરાં પાડી શકે તેમ હોય તે તેની પાસેથી તે સાધન તેને અપાવવામાં શું દેષ છે? જે તમને એમ લાગતું હોય કે પાદરીની નિશાળમાં આપણી દીકરીઓને ન મોકલાય તે ઠીક, તે ભલે, તમે તમારી જ્ઞાતિની દીકરીઓ વાસ્તે એવી સંસ્થાઓ શા માટે સ્થાપતા નથી ? તમે તો માત્ર સ્ત્રીને પશુ સમાન જ રાખવી એ મહાવાકયા અને મંત્ર અમને શીખવે છે. હવે તે બની શકે તેમ નથી. જો અમારા ધર્મગુરૂઓ અમને અમારા સ્ત્રી જાતિના ધર્મના રહસ્યનું ભાન કરાવે, અને સ્ત્રીઓના સાચા ધર્મ અમને ન શીખવે, તો શું અમારે પશુની માફક ખાઈપીને અમારા દિવસ પૂરા કરવા? પરમાત્મા તે તમારામાં " અને અમારામાં એકસરખાજ છે. પાદરીની નિશાળમાં મારી દીકરી રમા પ્રભુનું નામ દેતી હોય તે શું ખોટું છે ? જો તેમ કરવાથી પ્રભુ પ્રેમ તેના હૃદયમાં વાસ કરે તો શું દોષ છે? પ્રભુ સર્વેને એકજ છે. જો તમે અમારી ઉન્નતિ વાસ્તે કાંઈ નહીં કરવા ઈચ્છતા હો તો ભલે, જે મારી દીકરીને તક મળતી હોય તે તેનો સદુપયોગ કરી તેની જીંદગીની સાર્થકતા કરે તે આપને શી અડચણ છે? આપ આપનું સંભાળો તે બસ છે. સ્ત્રીઓને ધર્મ અને તેની જીંદગીના છેડે
