________________
ગિરજ દેવીનું ટુંક વૃત્તાત. ગરજ દેવીનું ટુંક વૃત્તાન્ત.
મારી વગેવાસી હાલી માતા ગિરજા મારા હાનપણમાં માસ બાપ સાથે એક મોટા શહેરમાં રહેતી હતી. મારા બાપુ દલાલીને ધંધો કરતા હતા, અને બહુ સારી સ્થિતિમાં હતા. તેઓને વારંવાર ધંધાથે બહારગામ જવું પડતું. મારા ઘરની પાસે એક ન્હાના બગીચાવાળો બંગલે હતો તેમાં સુરેન્દ્રનાથ બાબુસાહેબ રહેતા હતા. તેઓ સરકારી કેળવણીખાતામાં અમલદાર હતા. તેઓનાં ધર્મ પનિ શારદા બહુ ભલાં, કુશળ, અને વિવેકી હતાં. મારાં માતુશ્રી તદન અભણ હતાં, કારણકે તેઓના વખતમાં અમારી જ્ઞાતિમાં સ્ત્રીઓને ભણાવવી તે માટે દેષ ગણાતા હતા. મારા બાપુની ઘણી વખતની લાંબી ગેરહાજરીમાં મારી બા મને સાથે:લઇને શારદા મારીને ઘેર જતાં હતાં. શારદા માશીનું હૃદય ધાર્મિક વિચારે, પ્રેમ, અને સમાજસેવાના આનંદ અને ઉભરાઓથી રાતદિન છલકાતું અને ઉભરાતું હતું. મારી બા ઉપર તેના ઉમદા હદયે છાપ પાડી હતી. હું આઠ વરસની થઈ ત્યાં સુધી મને નિશાળે મોકલવામાં આવી નહોતી, તેમજ ઘર આગળ પણ એક આંકડા શીખવવામાં આવ્યો નહોતો. મારા દાદા, દાદી, બાપુ વગેરે કહેતા, કે “દીકરીને : ભણાવવી તે તેને વંઠાવવા બરાબર છે. દીકરીઓને કયાં નોકરી કરવા કે કમાવા જવું છે કે તે ભણે. પ્રભુએ આપ્યું છે તે ખાય પીયે ને આનંદ કરે.’ પરંતુ મારી બાના મનમાં તો આ જગતમાં સ્ત્રીના ઉમદા કતવ્યની છાપ નહીં ભુંસાય તેવી રીતે પડી હતી. | 'મારી બાએ પોતાની જવાબદારી ઉપર મને થોડેક દૂર આવેલી એક નિશાળમાં મોકલવા માંડી. આ નિશાળ પારસીઓની દીકરીઓ વાસ્તુ હતી, પણ હિંદુની દીકરીઓ પણ થોડીઘણી ત્યાં આવતી હતી. મારે ઘેર નોકર ચાકર વગેરેની ખેડટ નહોતી, તોપણ મારી બા પોતે મને નિશાળે મૂકી જતી અને પાછી લઈ જતી. હું નિશાળે જાઉં છું, અને તે પણ એક પારસીની નિશાળે, તેથી મારી મા ઉપર વારંવાર ધમાલ ચાલતી. આ નિશાળમાં ત્રણ ચાપડી શીખવવામાં આવતી. મારી બાના અતિશય શ્રમને લીધે મેં તે સર્વ અભ્યાસ થોડા વખતમાં પૂરો કર્યો. શારદા માશીની ભલામણથી વધારે અભ્યાસ વાસ્તે નજદીક આવેલી પાદરીની છોકરીની નિશાળમાં મારી બાએ મને મેકલી. હવે ધમાલની શી વાત! મારાં સગાંવહાલાંઓના કાગળો ગામડાંઓમાંથી મારા બાપુ ઉપર આવવા માંડયા, કે કુટુંબનું હવે નાક કપાય છે, કુટુંબની આબરૂ સવે પાણીમાં ગઈ, આવી વંઠેલને માથે બીજી દશ લાવી ઉભી રાખીએ, એમાં બીજું શું, વગેરે. મારા બાપુ એ સર્વે પત્રે નિરાંતે વાંચતા. શહેરના બીજા પણ મારા બાપુને ઘણું કહેતા. મારા બાપુ મારી બાને કહેતા, કે હવે આપણે દીકરી રમાને કયાંક ઠેકાણે પાડીએ, અને પર આગળ રાખી કાંઈક ઘરનું કામકાજ શીખવીએ, એ વગેરે બહાનાં કાઢી મને નિશાળે જતી અટકાવવા સારૂ મારી બાને ઘણુંએ સમજાવતા, પણ મારી બાના ઉમદા વિચારો અચળ રહેતા. મારા બાપુ તેણીની હાજરીમાં કાંઇ વધારે બોલતા નહીં. ગિરજા એક દેવી છે, તે લક્ષ્મી છે, તે અંબા છે, વગેરે ઉગારે અશ્રુવાળી આંખે બહાર પડતા તે હું સાંભળતી અને જોતી. - હું તે પાદરીની નિશાળે ગયા કરી. એક વખત મારા દાદાના એક જૂના મિત્રને લાગ્યું, કે મારી બાને સમજાવી મને નિશાળે જતાં બંધ કરવી, કારણકે હું પાદરીની નિશાળે જાઉં તેમાં તેઓને બહુ છેટું લાગતું, અને તેમાં તેમને નીચું જોવું પડતું. ભાનુભાઇ, શાસ્ત્રીજી એક દિવસ
