Shaktayanacharya Vyakaranam

Author(s): Shaktayanacharya, Shambhunath Tripathi
Publisher: Bharatiya Gyanpith

Page 13

शाकटायनव्याकरणम्
[, पा. ३ सू. ५२-५३ अच इति किन ? आगत्य : अनिमत्य । अत्रानुनातिया इति लुक, नाच इति तनः । प्राच इति पिम् । नयः । निधोकः । परिखीयः । अय यज्लभगो ढणया विधी चोपान्त्यलक्षणश्च खन् प्राच इति आकारलुग ने स्थानिवद । प्राच इति पूर्यस्गावाप विथो स्वानिवदभाव इति अपीपचन् इति न गुम् [ भिव माथि ] वियविध्यादिपनिषेधः ािम् ? देवयो : लयमा ताटे लौः । पौः । अन जिरग अची विविधावूचि न स्थानिक्षत् । शामम् शामः । अशानि । दशामा कामम् । अराशानि । म णि, प्यन्ता दङ्, ण्वन्तान खमुनि जी च पिलगल्लुची दीपंविधः । गौरी बलायमानाः । शानियकाशिः। अनः जुग्गविगी पलनि । पारगोः अध्यवा:-इतर मारीप्रवयस्को डान गति । दपयश । मध्यन । अत्र पर धमारस्य विस्ववियों स्थानियत्त्वे हाचीति प्रतिषेधः ल्यात् । विस्वस्थासद्विविवेऽपि डिग्रहणम सिद्ध बहिरहामन्तरस्ट बाधनार्थम् । नननम् । सपनग : जागरणः । नौवषयः । ती स्त: । गौ रक्षः । कागि रानि । अभिति। शिक्ष। अश्यन्ति । विन्ति : अभद्मा अन्तुम [ ] पादावरा विधी : सलीयते नही यतेश्च 'विवरपि, सख्युः । परदुः । नीरो: गुन यतेश्य---किया. सन्दुः । पून्युः । अत्रालु ग्यमादेदो सति यनादेशे क्वी विधावस्थानिवस्वाधकारस्य लुन् स्यात्, इशितोरन यज्ञादेशोसि बहिरङ्गमन्तरमा यी न 'लुप्यो । शि1ि पिछि । अत्राल्कः परस्वेऽनुनासियो । शिपांन्ट । पन्त । अत्रानुस्यारे । जातुः । जक्षुः । भन चत्वें । दोहरतःधोक् । लयतेः-लेट् । पाचथतेः 'नागिन' [ ॥३।१०८] क्त' पाक्तिः । पापन्यते:---.परितः । दाजयते:
—याष्टिः । यायज्यतें:-गागधिः । स्कन्धयतैः-स्कत्यिः । अत्र पिलुनलु नौ । लुम्बिधिप्रतिषेधः किम् ? सुकुस्नयतेः-सुकूः । काउं ताति-काप्टतक । अत्र 'संयोगस्यादिस्कोलक्' [ ११२।७३ ] इति लुचि प्राप्तायां गिनुचः स्थानिवद्भाबाद 'पदस्य' [३६|२|] इति लुक काप्टतडित्यग्यते गिति प्रशयिमो निपेयः, रोन मधुगिस्यत्र स्लोपः । अतएवारादिति परासधिकार"माप्तिः । तस्मात् इत्यत्र मत्वर्थे पदत्या. भावादिनं भवति। 'बहादध्वः । ब्रह्मवन्ध्यः । बोर्वो: नीयों: । कास्पर्थ मास्वमित्वशासिहं बहिरङ्गमन्तरण इति पददोर्वलुचो न भवन्ति । पडिल इत्यय पडित्यतो जत्त, द्वाभ्यां देयमिति यो पण इति निपातनादस्य ग स्थानिवत् । नित्याः फलं बिम्बम् । शामलयाम् । पञ्चभिः पदवीभिः प्रीताः पम्पटुः । पञ्चलारः । पन्द्राण्यो देवशास्यनि-चेन्द्रः । पञ्चानिरिति । 'लुथ्यगोणासूफयोः प्यता' [ 11३1८1 ] इति प्यच्छास्त्रस्य लुग्विज्ञानात् यतोऽनुत्पत्तिरिति सिद्धम् ।
श्लचीगेनत् ।।२।५२।। परस्य प्रत्ययस्य श्लुचि संजातायां इसपरनिमित्त पूर्वकार्य इफ एनन् 'इत्येव भत्रति । अवेद्धि ! झोशीति । जरीगृहीति । एनट पश्य । एनच्छिाकः । स्थानीवालाश्रय इति सिद्धे निमार्थ अच, तेजान्यानि न भवन्तिः : तद् । गर्गाः । युपलम् । पञ्चगोणीः । जुहुतः । –रलुच्यगि ग्लुग्रूपलास्तीति नियमः तथा दलुमा । तथा च निजामेत्' [ 119 ] इति' इलुचीति इयत्ववचन्द्र अकारविरोपणाबित निगगों न भवति । पोगन्, यवमान्न् । इल्लुम्निमितनिधभापित न भवति । "संक्राम । प्रतिकान । अत्र शिदनसिं तरभाडा न इस विशेषणम् । पूर्वकार्यनियनादिह न भवति–शिरः कर्म । समुदायस्य होय पक्षाका । पापकिा, पापनीति इति यत्तस्येदं द्विवचनम् । अगात् । अध्यगात् । ल्यादिलकार्य विपयभावे ।
टिदादिः ।।६।११५३।। दिनी यस्य विमोचते स तस्यादिः प्रधमाययो भवति । 'ड्रस्तट सोरचः' [10६६ ] 'श्व विटलाये । 'लालपतृ ङ्य काढाट' [ ४२११३.] अचात् । अमात् । ‘वलादेरिट था२।६३५ ]-वदिता । बदिएम् । बान्त स्थानित्वापवादोऽयम् ।
१, 'इति' क०म० नास्ति । २. पारिश्वीय क०म० । ३. रहन क०,मः । ४. दया क०म० । ५. द्विन-क०, म०। ६. विवपि कर, म | ७. वारलुन्यमा०, म.। .. लुच्यते २०, म । 1. चौ। छुवादी लु-०, म० । १०. स्कुकर, न० । १३. अस्सलुपति क०, म० । १२. भिल्या. क०, २० । १३. नदारभ्यो क०, म । ५७. युवायो न्यो-क०, म । १५. इत्येतदेव क०, म । १६. श्लुष्य २०, भ० । १७, अतो हेः, इति : श्लुक् क०, म । म, श्वलिटत्साये कर, म० ।