Shaktayanacharya Vyakaranam

Author(s): Shaktayanacharya, Shambhunath Tripathi
Publisher: Bharatiya Gyanpith

Page 14

भ. . पा. . सू. ५४-६० ]
धमोचकृत्तिसहित किदन्तः ॥१॥२॥५४|| पियो परय विधीयते स रास्यान्तः- अशानदायको-गावस । 'न: शिजक' [ ११३:२७ ] भाभारः । 'हस्वस्य सः पिति कृति' [1111४२ ] अग्निचित् । प्रफरय । अन्त स्थानित्यापयादोऽयम् । चोगयिभाग उत्तरयः ।
विशेषणम् ॥१५५।। विशेषण विशेष्यत्म समुदायस्यान्तःवयको भवति । इह धात्वादिः समुदायोडभंदगावयावविशेषगक उपादीयते, तत्र रु तामुघायस्यान्तयत्वेन नियम्यते । 'मपोऽचो हस्वः' [१२] भीलालां गुलम् । पणिपुलाम् । इहा गयति-आर्यशी: गुलाम् । 'र' [ ५५४३४ ] इत्यच । जयः । स्य: । नन गरि--NT: । चोगः । एमम्, अयः इत्यादी यानिभापाद् भवति ।
प्राकपश्चमी ॥१॥५६॥ पञ्चम्यन्तार्थः पञ्चमी, इह गञ्चमी विशेषणमसमानाधिकरणं विशेप्यात्पाद पूर्व भवति । 'पदावाश्यस्य वस्नसो युरिचमो.' [११२।३६१ ] घों वो यर्थताम् । धमों नो घर्धताम् । दह न भवति-युष्याम धर्मों यर्थताम्, अस्मार्क धर्मों वर्धताम् । पदादित्यादौ दिग्योगलक्षणा पञ्चमी, तत्र पूर्व परं च विशेष्यं स्यादिति नियमार्थ वचनम् ।
न सप्तम्यध्यादिपु || १११६५७।। इह सप्तमीनिदिष्टं विशेषण विशेष्यात् पूर्व न भवति,--ध्यणाविविधरन्यय। 'पोश्ययाया' [ 11१।७१ ] मुनये । 'शाधने । अनीति न पुनविशेषपाम्, इति परस्यायाकई भवति । अध्यादिम्विास यि ? स्गरगि यस्पामः कलिङ्ग । मा भूत् । अनीति परदेपियामप्रिमारणं पूर्व परं च भवति, तथ पूर्वं न साह्यमित्येतद वचनम् ।
तस्यादिः ॥२॥२२५८|| सप्तम्बर्थस्य यिमशेषणं तस्यादि (वयत्री वेदितव्यः । 'जराया सोन्द्रस्याचि' [१२।३० ] जरराः । जरसाम् । इह न भवति । जरासु । 'द्वयु नांचि ल्यलो [ ४।२।१8 ] निजानि । अनेनिजम् । इह न भवति । मेनेक्ति । 'हल्योरीत्। २।२१] योति । रोति । इह न भवति । अग्नीत् । गरता । जरसे । अपात् । अरोदित्यादी व्यपदेशिवभावाद् भवति । सप्तमीत्यस्य स्त्रीत्य:पि रास्यश्मने स्त्रीस्य न परामृश्यते । अन्तत्व पत्रादोश्यम् । सुवादिवियोन्येऽजायजयने पार्यविज्ञान इदं शक्यगगार्जुम् । अगादिमाने ६ व्यपशिवभावात्तस्य तद् भावः।
प्रत्ययन्यकप्यत्महत्यादेः ।।११।१६।। यस्माद्यः प्रत्यको विधीयतं स तस्य प्रकृतिः, प्यदिति'गुरूपोत्तमस्थानापश्येऽगिनः व्यइ' [१।३।२] इत्मारभ्य आ-'यून स्तित्' [११३७६ 7 इत्यतस्तकारण प्रत्याहारः, प्रत्ययो म गुपसर्जनश्च प्पद्विशेषगे प्रकृत्यादेः समुदायस्व घेदितब्ध । नोनाधिकस्य प्रत्ययः । मातभोगीणः। सारपायगः । 'सुङ पदम्' [११।६२ ] इति पदसंज्ञा ऊनस्य न भवति । टेन 'अभिन्ने' [ १५६ ] इति णः । राज्ञः पुरुषो राजगुरुपः । 'पध्मयत्नात् [२।१/४३] इति सभातः । ३.धिकस्य समुदायम्य न भवति । वृद्धस्य राज्ञः पुरुषः । गम्यस्थापत्यं पायर्याय:: 'यभित्र।' [ २।४३३ ] गजा मारामान गति, देवदत्त: मायागः । गुगिच्छति प्रमाणम्पनि । 'सुपः कर्तुः काम्या [ 12170 ] अधिमान्न भवति, महान्से पुत्र मिच्छति । न्यस्मत् । 'पा( Aar: । अतिको मुगाच्यावन्मुः । 'बन्धी पपस्येश' २१२११५ ] न भवति । अनुपमार्जनस्तु पदधिकस्यापि भवति, परवारोगापौवन्तः । परमोगुदग धौवाः । प्रत्ययः प्रकृत्यारित्नागिक निवृस्वर्षा'।
शत्सतिकारकस्यापि ॥ १।१।६० कृत्प्रत्यवः सतिसंशयस्यालि सकारकस्यापि रातिकारकस्यापि प्रालयः गुदायस्य विगं गति, अविदाब्दार केवलस्यापि । उदयो विशीणम् । अवतप्तेन कुलस्थितम् ।
1. सबे नेग क०, म । २, पायर्यान् शास्तीति आयसीः पचौविधिशा रूपान्त्यस्येकारः क०, म. टि० । ३. साधनोऽवः, क०, म0 1 ५. पूर्व २०, २०। ५. इत्येत्वं न भवतीत्यर्थः, क०, म. दि०। ६. अर्थात, कर, म० । ७. तस्मिन् भावः, क०, म० । ८. न्यइचु-क०, म.। . प्रकृतिप्रत्ययससु-10, H० । १०, न्याय र नियमार्थम् । इत्यधिकः । काम।