Shaktayanacharya Vyakaranam

Author(s): Shaktayanacharya, Shambhunath Tripathi
Publisher: Bharatiya Gyanpith

Page 15

-
-
--
-
-
-
--
-
-
-
-
T
शादायगध्याकरणम्
आ. पा. १ सू. ६१-६८ देवदत्तनसनिभिः 1. Tringal | FRE शोटिंगम् । सांसयिणम् । सामाशि | स्यात्यक्षि । प्रत्ययः प्रत्याशित सापले वचनम् ।
तिड: पात्रम् ||२९| 6 - तारक मित्तस्य विपणं प्रयुज्यमानमत्रयुज्यमानं पातेन तिङन्तेन प्रयुज्यमानेनाप्रमुग्यमानेन मा सह याययं भवति । घमो मो रक्षतु । धर्मा नो रक्षतु । साधुवा रक्षतु । रामधुनों रक्षतु । शालोनां औदनं ददाति' । 'कुरुम्चनाम गच्छति । "लुनीहि सक्तूंश्च पिच । देवदत्तेन वो दालव्यम् । देवदत्तेन नो दातव्यम् । साकाङ्क्षत्वेऽपि तिइन्तभेदे वाक्पभेदार्थ धचनम् । गोदनं पच, सच भविष्यति । ग शव भविष्यति । मग भबिस्वति । दान लव गालि । मम भविष्यति । अधिकारमाहा-पतावप्रयोगः । बाययप्रदेशा:--'पदाद्वाक्यस्य दस्मसी युग्विमा २१६१] 'वाक्यस्य परिवर्जने' [२१३।१६ ] इति ।
सुङ, पदम् ।।११६३६२।। सुद्धिति प्रथमैकवचार दारम्य सा महिडो उकारण प्रत्याहारः । सुङन्तं पदसंझं भन्नति । धर्मः । कर्म । पचतः । अपचन् । महे । वः । पदप्रदेशाः-'पढ़ान्तेऽस्यका [ ] इत्येवमादयः ।
नं क्ये ।।२।६३|| नयारान्तं शब्दरूपये प्रलये परे पदसंज्ञं भवति । बय इति वयच्क्यारक्यां विशेषकराननुबन्धानुराज्य सामान्येन ग्रहणम् । राजीयति। राजायते । चायति । चर्मायते । अष्मायते । नमिति किम् ? वाध्यति । सुयलि । क्य इति किम् ? सामन्यः । येमन्दः । 'सुप्तिहित्येवनन्याः । प्रत्यये सुइ पदमिति पदावति बननम ।
. सिद्धल्यधातोः ॥२॥१६४ः रिशि वलादी च प्रत्यये रे पूर्व पदाझं भवति ? अयातीः-न चेत्स प्रत्ययो धातौवितितो भस्ति । राति---भवदीयः । ऊर्गाः । अहः । शुभंयुः। बलियोभनाम् । पमस्तु । राजभ्याम् । राजगु । राजता । वारत्वम् । नाजबाम्यति । द्विपारकाम्यति । सिलीति किम् ? भवन्तौ । राजानौ । अधातोरिति किम् ? यज्वा । वम । अन्तस्पा सिद्धे पदत्वे सिद्ग्रहणं प्रत्यये परे नियमार्थम् । तेनेह न भवति-संश्रुतम् ! भागवतम् ।
नवृत्त्वन्तः ।।१॥६५॥ पर भिन्नत अत्तिः, तापच शब्दसमुदाय: समानादिः, तस्यान्तसायः पदसंशो न भन्नति । परमगिरी । परमादयो । स्वलिहो । गोदुहो । परमवः ची । बहुसे चो । बहुदण्डनौ । वृत्तिरहणं किम् ? देवदत्तस्य कर्म । अन्तग्रहणं किम् ? राजवाक् । वाक्य पः लिम्लः इति न प्रमाणां वृत्तौ न पृथक् टू यो तिरिति न नव्यमस्व निषेधः । धागायनमिति वृत्तेरनन्तत्वेऽपि रामासार्थ ; समासान्त: । शति त्यनो न पदत्वन् । स्थानिमद्भानादमयत्व' प्रयपः प्रत्यादेरिति सिद्ग्रहगाम्न निवर्तत इत्यारम्भः ।
रतं मत्वर्थे ॥२॥११६६|| सकारन्तं तमाम व पायस मत्यर्थे प्रत्यये परे पदर में भवति । अलीटि प्राप्तिः । यशस्वी। यमस्वान । दिदुग्भान् । नेनुमान् । माहत्यान् । उदयित्वान् । विशुबन्ती बलापाः । स्तमिति किम् ? तलवान् । राजनान् ! मस्यर्थ इरि: किम् ? भवद्भ्याम् । यशोम्याम् । मुख्यमय दुर्लभत्वानुपचारस्य मतादित्यर्थः शुष्प्राप इति प्रत्ययान्तरार्थनग्रह, विशेषणस्यापि मतस्तदर्थन त्तेः प्रतिपत्तेः परिग्रहः ।
मनुनभोऽझिरो वति ॥ १।१।६७॥ मनु नझर अङ्गिरस इत्येतानि शब्दम्पाणि पतिप्रत्यये परे पदसंशनि न भवन्ति । मनुरिय मनुष्यत् । नमस्वत् । अङ्गिरस्वरा । पयत्वाभावाद गि भवति ।
विरामेऽगिदनाङ चावण्यानुनासिकः ।।१।२।३८॥ विरतिविरामः, 'न भवन नन्तं पदमनुपसस्थ परस्यान्ते भवति । सानुबन्धको गित् , चादिरसत्यवाचीबजितः अनाङ धादिः, मुख्ननासिवावचनोऽनुनासिकः, बिरामे असमान स्पागोगदशा बाधिनस्य तदातन्नोऽनुनासिकदादरनादेशो भवति वा । राम ।
.. -ति शालीनां मे ओदनं वदाति । कुरु-कर, म० टि० । २. कुरु ३ क०, म । ३. लाही हि ३ क५, म ० १ ४. -यति मम भविष्यति । ५-१० म०। ५. जनेनेति क०, स०। ६. क्यश्श्यपश्यया क०, म01 ७. कारान-फ., म० । ८. मुवित्येवामन्यावस्यये क०, म । ६. दक्षिसे ची क०, म । १०. तिलः क, म. प्रत्योर्नास्ति । ११. स क०, म ।