________________
(૪)
-: માર્ગણામાં ઉપયોગ - દેવગત્યાદિમાર્ગણામાં ઉપયોગ - ति अनाणनाण पण चउ दंसणबार जियलक्खणुवओगा । विणु मणनाणदुकेवल, नवसुरतिरिनिरयअजएसु ॥३०॥ त्रीण्यज्ञानानि ज्ञानानि पञ्च चत्वारि, दर्शनानि द्वादश जीवलक्षणमुपयोगाः। विना मनोज्ञानद्विकेवलं नव सुरतिबनिरयायतेषु ॥३०॥
ગાથાર્થ :- ઉપયોગ એ જીવનું લક્ષણ છે. તે ત્રણ-અજ્ઞાન, પાંચ જ્ઞાન અને ચાર દર્શન એમ કુલ-૧૨ પ્રકારે છે. તેમાંથી મન:પર્યવજ્ઞાન અને કેવલદ્ધિક વિના ૯ ઉપયોગ દેવગતિ, તિર્યંચગતિ, નરકગતિ અને અવિરતિમાર્ગણામાં હોય છે.
વિવેચન :- વસ્તુમાં રહેલા અસાધારણધર્મને લક્ષણ કહે છે પણ તે ધર્મ તે વસ્તુ સિવાય બીજી કોઈ પણ વસ્તુમાં ન હોય અને તે વસ્તુમાં સર્વત્ર હોય તો જ લક્ષણ કહેવાય છે. દા.ત. સાકરમાં જે અમુક ચોક્કસ પ્રકારની મીઠાસ છે. તે સાકરનો અસાધારણ ધર્મ છે. એ મીઠાસ સાકર સિવાયની લીંબડાદિ કોઈ પણ વસ્તુમાં નથી. અને સાકરના એક એક કણમાં હોય છે. તેથી એ મીઠાસ એ સાકરનું લક્ષણ છે. એ જ રીતે જીવનો અસાધારણ ધર્મ ઉપયોગ છે. તે જીવ સિવાયની અજીવ વસ્તુમાં હોતો નથી. અને સર્વે જીવમાં હોય છે. તેથી ઉપયોગ એ જીવનું લક્ષણ છે.
જે દેવો સમ્યકત્વ વિનાના હોય છે. તેને મતિ-અજ્ઞાન શ્રુતઅજ્ઞાન અને વિર્ભાગજ્ઞાન હોય છે. તથા જે દેવો સમ્યત્વી હોય છે.
