________________
એક વિરલ વિભૂતિ જીવનથી હર્ષ પામતી નથી, જેને સુખનાં મને સાધને ખુશ કરી શક્તાં નથી અને દુ:ખના કૂર સાધને મૂંઝવી શક્તા નથી. એ મહા. વિભૂતિની દિવ્ય તપશ્ચર્યા આજે વિશ્વમાં અજોડ છે!—” આ પ્રશંસામાં કોઈ સામા ય માનવીના ત્યાગ, તપ અને ધર્મની કેવળ અતિશક્તિ કરવામાં આવી છે એમ ત્યાં સભામાં બેઠેલા ઇર્ષાળુ સંગમે માની લીધું, અને સાથે સાથે નિશ્ચય કરીને ઊઠે કે, એ પામર માનવીને ત્યાગ, તપ અને ધૈર્યમાંથી ચલિત કરીને, ઈન્દ્રની પ્રશંસાને અસત્ય બનાવું. આ નિશ્ચય કરતાં જ સંગમ દેવ મટી દાનવ બન્યો, અને એ વિરલ વિભૂતિ પાસે આવ્યો. - સિંહનું રૂપ ધારણ કરી માનવ-હૈયાઓને વિદારી નાખે એવી સિંહ-ગજનાઓ કરી જોઈ, પ્રલયકાળના મેઘનું રૂપ ધારણ કરી વિજળીઓના કડાકાભડાકા કરી બ્રહ્માંડના કાન ફેડી નાખે એવા અવાજોના અખતરાઓ પણ કરી જોયા. અને છેલ્લે સર્વ શક્તિઓ કેન્દ્રિત કરી ભયંકર રાક્ષસનું રૂપ ધારણ કરી, એ વિરલ વિભૂતિ પર ત્રાટકરાને પ્રયોગ પણ કરી જોયે; પણ એ બધું નિષ્ફળ નીવડયું ?
આવા પ્રલયનાં ઝંઝાવાત અને ચક્રવાત વચ્ચે પણ જેમને ઘેર્ય દીપક અચલ રીતે ઝળહળતો જેઠ, સંગમ દંગ થઈ ગયે. એના અભિમાનના ચૂરેચૂરા થઈ ગયા: અભિમાન ગળતાં જ પતે. ઓચરેલા પાપને પશ્ચાત્તાપ થવા લાગ્યો. એ વિરલ વિભૂતિ પ્રત્યે આચરેલા અયોગ્ય વર્તનથી એના હયામાં પશ્ચાત્તાપનો ભડકો ભભૂકી હ, અને પિતાની જાતને ધિક્કારતો એ વિભૂતિના ચરણોમાં પડી, અજંલિપૂર્વક દીન સ્વરે ક્ષમા માંગવા લાગે.
પ્રભો ! આપ શૂરવીર છે, ધીર છે, ગંભીર છે. આપનું અમિક બળ અનુપમ છે, આપનાં ત્યાગ, તપ અને શૈર્ય અજોડ છે ! આપની જોડ આ વિશ્વમાં લાધે તેમ નથી. આપનો પ્રશંસા ઇન્દ્ર કરી પણ હું અધમ એ ન માની શક્યો અને આપની પરીક્ષા કરવા માટે આવ્યા; પણ આજે મને પૂર્ણ સત્ય સમજાયું કે, મારા
