________________
૧૧૨
એક વિરલ વિભૂતિ આ મંજુલ વાણી સાંભળી લોકો પ્રસન્ન બન્યા. જીવનવિકાસની નૂતન દૃષ્ટિ જાણવા માટે બધા ઉત્સુક બન્યા.
કદી ન ભૂલાય તે મનોહર સ્વર ત્યાં ગુંજી રહ્યો-“હે દેવોને પણ પ્રિય જને! આ જીવન કેવું ક્ષણભંગુર છે તેને જરા વિચાર કરે. યવિન પુષ્પોની જેમ કરમાઈ જનારું અસ્થાયી છે. સંપત્તિ વિજળીના ચમકારાની પેઠે ક્ષણિક છે. વૈભવ સંધ્યાના રંગની જેમ અસ્થિર છે. સંયોગો મન્દિરની ધ્વજની પેઠે ચંચળ છે. આયુષ્ય પાણીના પરપોટાની જેમ અશાશ્વત છે. સંસારમાં માત્ર ધર્મ જ. એક એવો છે કે જે સ્થાયી-અચલ-શાશ્વત છે. આ ઉત્તમ ધર્મ પાળવા માટે ધર્મબ્ધતાને છોડવી જ પડશે. ધર્માન્જતાને છોડ્યા વિના સત્ય ધર્મ મળવો મુશ્કેલ તે શું પણ અશક્ય છે ! ધર્માલ્પતાએ સત્ય ધર્મને ગુંગળાવી નાખ્યો છે, માનવોને અબ્ધ બનાવ્યા છે. આ અધતામાંથી hહ અને કંકાસનું સર્જન થયું છે. આ ધર્મબ્ધતાથી મહાયુદ્ધો થયાં છે. માનવી, માનવીને શત્રુ થયો છે. આ જ અંધતાને લીધે જ્ઞાન પણ અજ્ઞાનમાં ફેરવાઈ ગયું છે. હિંસા, પણ અહિંસાને નામે પ્રગટી છે. પાપ પણ પુણ્યના નામે જીવતું થયું છે. અધર્મ પણ ધર્મને બહાને પ્રગટ થયું છે માટે સત્ય ધર્મ મેળવવાને અમેઘા ઉપાય બતાવું છું તે પ્રમાદ ત્યજી સાંભળે
જીવન-વિકાસને અમૂલ્ય ઉપાય અનેકાન્તવાદ છે. અનેકાન્તવાની કસોટી પર ધર્મની પરીક્ષા સુંદર રીતે થઈ શકે છે, માટે જીવનમાં અનેકાન્તવાદ કેળવે, એના વડે વિશ્વાત્મય કેળવે. એક એકને સમન્વય સાધે. અનેકાન્ત એ પૂર્ણ દષ્ટિ છે, એના વડે વિશ્વમાં રહેલા સત્યતનું ગષણ કરે. અનેકાન્તવાદ એ સાચ ન્યાયાધીશ છે! એ જ વિશ્વને નિષ્પક્ષપાત સાચે અને પૂર્ણ ન્યાય આપશે. એ અસત્યના કાળા પડદાને ચીરી નાખશે અને સત્યના દર્શન કરાવશે. આ અનેકાન્તવાદને સ્થાધાદ કહે કે સાપેક્ષવાદ કહે, બધું એક જ છે. આ અનેકાતવાદની દષ્ટિ જ્યાં સુધી જીવનમાં નહિ આવે
