________________
તત્પષમાં નીચેના શબ્દ અતિ હોય તો માં ઉમેરાય
૧) તપુરુષમાં ઉત્તરપદ સંખ્યાવાચી હોય તો અંત્ય સ્વરનો અથવા સ્વર સહિત અંત્ય વ્યંજનનો લોપ થાય અને ન ઉમેરાય છે.
Aત નિતનિ ત્રિશતઃ = નિશ્ચિંશનિ વક્કળ | ૨) જો તક્તિના પ્રત્યાયનો લોપ ન થયો હોય તો નો શબ્દ પછી ગ ઉમેરાય દા.ત. પાવ | ગુવવિધ પરનુદિ બેગાયથી ખરદિલ વસ્તુ અહીન થાય. ૩) ઉત્તરપદમાં રજૂ શબ્દ મુખ્ય અર્થમાં હોય તો ન લાગે છે.
ઘાત • મવાનામ્ ૩ર વ = અવોરસમ્ | ૪) જાતિવાચક કે સંજ્ઞાવાચકબે પદ મળીને સમાસ થાય ત્યારે મન, ગયણ, સર શબ્દમાં 1 ઉમેરાય અને રમન્ માં મન્ નો લોપ કરીનેમ ઉમેરાય
ા.ત.૦ ૩૫ાનમ્ | • મહાનલ • અમૃતામ |
• તાલિમ્ | • માત્ર મ્ ૫) જો તક્તિ પ્રત્યયનો લોપ ન થયો હોય તો દ્વિગુ સમાસમાં નૌ પછી આ ઉમેરાય. દા.ત. દિના વમ્ | • ત્રિનાવમ્ | પણ... પુષ્યમિક નૌમિ ત = પશ્વની | (અહીં તક્તિ પ્રત્યયનો લોપ થયો છે તેથી મ ન ઉમેરાયો). ૬)વિશે મ પ્રત્યય 1 દ્વિગુ સમાસને અંતે અથવા અર્ધ પછી વારી શબ્દ આવે તો વિકલ્પ મ ઉમેરાઇને પાર થાય ઘ.તો ઉર્યો સમાહાર = વિરમ્ દિવારી
પર્વ. અર્ધવારમું/અર્ધવારી II સમાસમાં દિ કે ત્રિ + ગતિ(તક્તિ પ્રત્યયનો લોપ ન થયો હોય ત્યારે). - દિ કે ત્રિ + ગત વ્રત યગ્નતમ્ ! યતિઃ | પરનુ કાવ્ય ગઝતી વ્યાં શ્રીd - યતિ જ થાય કેમકે તક્તિ પ્રત્યાયનો લોપ થયો છે.
(તસ્યુઅષમાં લિંગ વિધાન) ૧) સામાન્યથી ઉત્તરપદનું લિંગ લાગે. અપવાદ- 1. ગતિતપુજ્ય તેમજ પ્રત, માપન્ન શબ્દ પૂર્વપદમાં હોય તો વિશેષ્ય અનુસાર લિંગ લાગે. દા.ત. • સ્વીતઃ અર્થ • પ્રાપ્તીવિ નિરક |
• વીવૃતે નમ્ | • પ્રાપ્તીવિલા સ્ત્રી | • વીવૃત્તી સંન્ |
117
