________________
“જૈનધર્મનો અર્થ છે જિને ઉપદેશેલો અથવા જિને પ્રસારેલો કલ્યાણ માર્ગ. “જિન” એને કહે છે જેમણે પોતાના દેહગત તથા આત્મગત એટલે અંદર-બહારના વિકારે પર વિજય પ્રાપ્ત કરી લીધો હોય. આત્માના સૌથી પ્રબળ શત્રુ છે રાગ-દ્વેષ મહાદિ વિકારે. એટલે “જિન” શબ્દનો એક વિશેષ અર્થ છે, એ કોઈ અમુક જાતિનું નામ નથી. આમેપલબ્ધિ–આત્માની પ્રાપ્તિ માટે જે “જિન”ના માર્ગે ચાલે છે તે જન છે. વીતરાગ-વિજ્ઞાનતા
જૈન ધર્મનું પૂર્ણ લક્ષ્ય છે વીતરાગ–વિજ્ઞાનતાની પ્રાપ્તિ. આ જે વીતરાગ-વિજ્ઞાન છે તે મંગળમય છે, મંગળ કરનારું છે અને એના જ પ્રકાશમાં ચાલી માણસ “અરહન્ત' પદને પામે છે. આ વીતરાગતા સમ્યગ્દશન, જ્ઞાન અને ચારિત્રરૂપી રત્નત્રયની સમન્વિત સાધનામાંથી પ્રાપ્ત થાય છે. શ્રદ્ધા, જ્ઞાન અને ચારિત્ર એ ત્રણને સમન્વિત પંથે જ માણસને મુક્તિ અથવા સિદ્ધિ સુધી પહોંચાડે છે. દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રથી જ મનુષ્ય પૂર્ણતાને પ્રાપ્ત કરે છે. જનધર્મને સૌ પહેલા અને મૂળભૂત ઉપદેશ એ છે કે શ્રદ્ધાપૂર્વક વિવેક્સી આંખ વડે સંસારને જોઈને એનું યથાર્થ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરો અને એને જીવનમાં ઉતારો. પરંતુ સંપૂર્ણ આચાર-વિચારનું કેન્દ્રબિંદુ વીતરાગતાની પ્રાપ્તિ છે. વીતરાગતાની સામે મેટામાં મોટું ઐશ્વર્ય પણ
વ્યર્થ છે. પ્રવૃત્તિ હો યા નિવૃત્તિ, ગાઈશ્ય હો યા શ્રમણ્ય, બંને - સ્થિતિમાં અંતરમાં વીતરાગતા વધતી જાય એને જ શ્રેયસ્કર ગણ્યું છે. પરંતુ અનેકાન્ત દૃષ્ટિ મળ્યા વગર વીતરાગતાની પ્રાપ્તિનો રસ્તો હાથ નથી લાગતો. આ અનેકાન્ત દષ્ટિ જ પ્રવૃત્તિમાં નિવૃત્તિ અને નિવૃત્તિમાં પ્રવૃત્તિનું દર્શન કરાવી યથાર્થ અને નિવૃત્તિનું માર્ગદર્શન કરી શકે છે. અહિંસા * જૈન આચારનું મૂળ અહિંસા છે. આ અહિંસાનું પાલન અનેકાન્ત દષ્ટિ વગર સંભવ નથી. કારણ, જન દૃષ્ટિએ માણસ હિંસા ન કરતો હોય છતાં હિંસક હોઈ શકે છે, અને હિંસા કરતા હોય છતાં હિંસક ન પણ હોઈ શકે. આમ જનધર્મમાં હિંસા-અહિંસા કર્તાના ભાવ ઉપર આધાર રાખે છે, ક્રિયા ઉપર નહીં. બહારથી થનારી હિંસાને જ જે હિંસા ગણી લઈએ તો કેઈ અહિંસક હોઈ જ ન શકે. કારણ કે જગતમાં સર્વત્ર જીવ વ્યાપી રહેલા છે અને નિરંતર એમને ઘાત
(
૧૩
1
2
