Prashikshaka Prashikshana Part 2

Author(s): Rohit A Shah
Publisher: USA Jain Center Cincinnati OH

Page 4

શા માટે જોવું?
જોવું એ આત્માનો સ્વભાવ છે. જોવું એ ચેતનાની આવરણમુક્ત અવસ્થા છે. પ્રેક્ષામાં જેના દ્વારા જોઈ રહ્યા છીએ એ આત્માનો શુદ્ધ સ્વભાવ છે, પણ જે જોઈ રહ્યા છીએ એ કર્મની વૈભાવિક અને વિપાક યુક્ત દશા છે. એ ઉદયમાં આવતી કર્મની સ્થિતિઓને તટસ્થપણે જોવાની કલા શીખી લઈએ તો આપણે કર્મના પ્રભાવથી બચી જઈએ અને શુદ્ધ આત્મ તત્ત્વની ઝાંખી કરી શકીએ. જ્યાં સુધી કર્મના પ્રભાવ પ્રત્યે તટસ્થપણાનો ભાવ ન જાગે ત્યાં સુધી આત્માની અનાવરણ દશાને પામવાનું મુશ્કેલ છે. સાધક જ્યારે સ્થૂળમાંથી સૂક્ષ્મમાં જઈ કર્મવિપાકનાં પરિણામો, સંવેદનાઓને જુએ છે ત્યારે તેને અનિત્યતાનો બોધ થાય છે. સાધક જ્યારે સૂક્ષ્મ શરીરનાં સ્પંદનોને જોશે ત્યારે તેને વેશ્યા, ભાવ, આદતો, વિચારો આ બધું શાશ્વત નથી એવું ભાન થશે. સાધક જ્યારે સૂક્ષ્મમાં જઈ કર્મશરીરની પ્રદેશોદય અને વિપાકોદયની અવસ્થાઓને જોશે ત્યારે કર્મનાં બંધન તૂટવા લાગશે. કર્મની નિર્જરા થવા લાગશે. સાધક જ્યારે કર્મશરીરને પણ ભેદીને અંદર જશે ત્યારે તેને શુદ્ધ આત્મતત્ત્વની અનુભૂતિ થશે.
ચક્રવર્તી ભરત આ જ પ્રક્રિયા કરવાથી કેવલી થઈ ગયા. ભગવાન મહાવીરે કહ્યું છે કે, “સાધક વર્તમાન ક્ષણે શરીરમાં જે ઘટિત થઈ રહ્યું છે તેની સંપ્રેક્ષા કરે. આત્મા દ્વારા આત્માને જુએ. આ શરીરપ્રેક્ષા શુદ્ધ આધ્યાત્મિક પ્રક્રિયા છે. જયારે સાધક આ સૂક્ષ્મ તત્ત્વ સુધી પહોંચે છે ત્યારે તે આત્મતત્ત્વની અનુભૂતિ પામી શકે છે.'
પ્રયોજન : (૧) ચિત્તને એકાગ્ર અને સૂક્ષ્મગ્રાહી બનાવવું (૨) તટસ્થતાનો વિકાસ - જ્ઞાતા-દૃણા ભાવની વિશુદ્ધિ (૩) આત્મસાક્ષાત્કાર
આધ્યાત્મિક સ્વરૂપ : - (૧) શરીરના સમ્યફ બોધની પ્રક્રિયા, મમત્વ વિસર્જનની પ્રક્રિયા, અસ્તિત્વ બોધની પ્રક્રિયા, (૨) શરીર એટલે શું ? પ્રાણ કેન્દ્રોનું સ્થાન, આત્માનું અધિષ્ઠાન, આંતરિક ક્ષમતાઓની અભિવ્યક્તિનું માધ્યમ, સંવેદી કેન્દ્રોનું સ્થાન.
વૈજ્ઞાનિક સ્વરૂપ :
- શરીર અનેક તંત્રોના યોગથી નિર્મિત થયું છે. શરીરપ્રેક્ષા આરોગ્યની પ્રક્રિયા છે. દર્દનિવારણની પ્રક્રિયા છે. આંતરિક દર્દનાશક – એન્ડોમાર્ફિનને સક્રિય (Trigger) કરવાની પ્રક્રિયા છે.
પરિણામ : (૧) શારીરિક : પ્રાણનું સંતુલન, રોગપ્રતિરોધાત્મક શક્તિનો વિકાસ, (૨) માનસિક : સ્નાવિક શક્તિનો વિકાસ (૩) ભાવનાત્મક : તટસ્થતાનો વિકાસ (૪) આધ્યાત્મિક : શરીરના આત્મપ્રદેશોની જાગૃતિ, શરીર પ્રત્યે અનાસક્તિ, અનિત્યતાનો ભાવ પુષ્ટ. અનુભૂતિ / અવરોધો :
શરૂઆતમાં બાહ્ય ચામડી ઉપર કપડાંના સ્પર્શનો અનુભવ થશે. થોડા અભ્યાસ પછી કંપન, પ્રકંપન પણ પકડમાં આવશે.
સ્પંદનોનો કેવી રીતે અનુભવ કરવો ? એ માટે બંને હથેળીઓ ઘસીને સમાનાંતર બે-ત્રણ ઈંચ દૂર રાખી ત્યાં થઈ રહેલ સ્પંદનોનો અનુભવ કરો.
પ્રશ્ન શરીરલા અટલે શું? શરીરક્ષા કરવાથી સાધકમાં કેવા પ્રકારની આધ્યાત્મિક અનુભૂતિ પ્રગટ થાય છે ?
Jain Education Intemational