________________
ઉપર ખૂબ ધ્યાન આપ્યુ.... મહર્ષિ પત ંજલિએ ત્રણ ગ્રંથા લખ્યા છે. વાણીને વિશુદ્ધ કરવા માટે એમણે વ્યાકરણ રચ્યું; શરીરને સ્વસ્થ અને તંદુરસ્ત રાખવા માટે વૈદકના ગ્રંથ લખ્યો; પણ એમણે જોયુ કે વાણીને વિશુદ્ધ કરી, કાયાને શુદ્ધ કરી, પણ સાથે સાથે મન જો રિશુદ્ધ નહિ.હોય તે, વાણી અને કાયા નિળ હોવા છતાં પણ, માણસ નિર્મળ અને પ્રસન્ન નહિ રહે. એ વિચારથી એમણે છેલ્લો યોગશાસ્ત્ર રચ્યું.
આ યોગશાસ્ત્રમાં તેમણે પ્રથમ વાત મનના નિરોધની કરી છે. મનને ફરતુ, રખડતું, ભટકતુ કેવી રીતે અટકાવવું, અસ્વસ્થ મનને ઠેકાણે કેવી રીતે લાવવું, એ પ્રસન્ન કેમ બને એ વાતા એમણે પહેલી વિચારી.
એટલે, એમણે વિચાર્યું કે તનના વૈદ્ય બનવામાત્રથી, ભાષાના વૈદ્ય બનવામાત્રથી આપણું ય નંથી. આખર તે જેને શોધવાંનુ છે અને વિશુદ્ધ કરવાનું છે તે તે મન છે.
જેનું મન શુદ્ધ છે, તંદુરસ્ત છે, એનું શરીર માંદલું હશે પણ એ માંદગીની અસર એના મન ઉપર નહિ થાય. એ વિચાર કરશે કે પ્રકૃતિના સ્વભાવ છે અને કદાચ ઘડીભર માટે શરીરને રોગ આવી જાય, પણ મન તે સલામત છે ને ? પછી વાંધા નથી !
પણ તમે જોજો કે ઘણા માણસા શરીરના અલમસ્ત હોય છે, સુખ અને સાધનથી સભર પણ હોય છે; છતાં એમને ચિંતા કેરી ખાતી હોય છે. જેવી રીતે મડદા ઉપર સમડીએ ઘૂમરી લેતી હાય એમ માણસના મગજ ઉપર ચિંતાએ ઘૂમરીએ લેતી હાય છે. એ માણસ ગમે ત્યાં જાય, એકલો પડે, તે પણ ચિંતા એને કેડો નથી મેલતી.
એનું જીવન એવું બની જાય કે આપણને તે। દયા આવે.
આવું જીવન બની જવાનું કારણ એ છે કે, એનામાં જે મનનું ચૈતન્ય હતુ, મનની જે તાજગી હતી, મન જે પ્રસન્ન રહેવુ જોઇતુ હતુ તે ન રહેવાને કારણે એના જીવનની અંદર એક પ્રકારની જે સંવાદિતા, સંગીતમયતા અને લય હોવા જોઇએ એ નથી રહ્યાં. -તેના અભાવને લીધે એ માણસ અસ્વસ્થ બનીને અને ચિંતાએથી લદાયેલો થઈને ફરે છે.
આખી ગાડીને ખેંચનાર અન્જિન છે; પણ એ એન્જિનમાં મુખ્ય બળ હોય છે વરાળનું. આ વરાળ એવી પાતળી હોય છે કે હવામાં તે તે ઊડી જાય છે. પરંતુ એ વરાળને જો યોગ્ય પ્રમાણમાં સંઘરી રાખવામાં
