________________
14
‘પિતા કેરાં જૂઠાં વચનવશ અદ્યાવિધ હું તો ચુક્યો વાણી મીઠી જિનવરતણી, ચોર જ રહ્યો ! ત્યજી મીઠા આંબા રસછલકતા, મેં મન ધર્યું, અને કાંટા ઘેર્યા કટુરસભર્યા બાવળ મહીં’
(અનુવાદ : શીલચન્દ્રવિજયજી)
રૌહિણેયે પોતે જે કંઈ લૂંટેલું તે સર્વ પાછું સોંપી દે છે, અને શ્રીવીરપ્રભુની ચરણસેવામાં લાગી જઈને જન્મને સફળ બતાવવાનો નિશ્ચય કરે છે. (છઠ્ઠો અંક અને નાટક સમાપ્ત થાય છે.)
આ રસપ્રદ કથાવસ્તુનું કેન્દ્રબિન્દુ ચોર રૌહિણેયનું જિનભગવાનનાં વચનોને કારણે થતું હૃદયપરિવર્તન છે. આ કથાઘટક જૈનધર્મની પરંપરામાં પ્રચલિત જણાય છે. હેમચન્દ્રાચાર્યે પોતાના યોગશાસ્ત્ર ગ્રંથમાં
संबन्ध्यपि निगृह्येत चौर्यान्मण्डिकवन्नृपैः । चौरोऽपि त्यक्तचौर्यः स्यात् स्वर्गभाग् रौहिणेयवत् ॥ આ પદ્યમાં રૌહિણેય ચોરનો ઉલ્લેખ કરેલો જણાય છે.
આ પ્રકારનું કથાઘટક જૈનધર્મ-પરંપરામાં પ્રચલિત હશે તેને રામભદ્રમુનિએ અતિરમણીય નાટ્યાત્મક સ્વરૂપ આપીને એક રસપ્રદ અને કલાત્મક નાટક (નાટ્યકાર તેને પ્રાણ પ્રકારનું રૂપક કહે છે) સર્જ્યું છે.
સંસ્કૃત નાટ્યસાહિત્યની દીર્ઘ અને ઉજ્જવળ પરંપરાને શોભે તેવી રીતે તેની પરંપરાનાં બાહ્ય લક્ષણો તો ખરાં જ, પણ તેનો આત્મા પણ આ નાટકમાં જળવાઈ રહ્યો છે તેવું જણાશે.
અમુક અંશે તો, આ પરંપરામાં પણ પોતાની ખાસ તો, કથાવસ્તુના ચુસ્ત સંવિધાનની કળાને કારણે આગવું પણ તરી આવે તેવા પ્રકારનું આ રૂપક છે. પ્રશિષ્ટોત્તર સંસ્કૃત નાટ્યસાહિત્યમાં મધ્યકાળનો ફાળો ગુણવત્તા અને ઇયત્તાની દૃષ્ટિએ જે પણ રહ્યો હોય તેમાં આ નાટકનું પ્રદાન બહુમૂલ્ય બની રહે તેવું છે. કથાવસ્તુનું અત્યંત સુશ્લિષ્ટ રીતે ગુંફન થયું છે. નાટ્યકારે નાની વિગતોમાં પણ કાળજી રાખી છે, તેનું એક ઉદાહરણ એ છે કે ચોર પોતે કદાચ પકડાઈ જાય ને ઉલટતપાસ થાય તો તેની તૈયારી રૂપે ગામમાં-શાલિગ્રામમાં એક સાથીદારને રાજાના માણસો પૂછવા આવે તો આમ કહેવું એમ સાધી રાખ્યો છે. આજની
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
