Prabuddha Jivan 2010 05

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 6

પ્રબુદ્ધ જીવન
મે ૨૦૧૦. શોકાર્ત ઘટનાથી વિચલિત થતી નહિ.”
ગીતાંજલિ' વહે. આ ‘ગીતાંજલિ'ને નોબેલ પ્રાઈઝ મળ્યું. કવિની રવીન્દ્રનાથે ભારત પ્રવાસ કર્યો. સોળ વખત વિદેશ પ્રવાસો કર્યા, કવિતાએ ભારતને અદ્વિતિય સન્માન અપાવ્યું. આ નોબેલ પ્રાઈઝની સર્વે સ્થળેથી એમને આવકાર અને ઉષ્મા મળ્યા. વિવિધ સ્થળોએ એમના રકમ એમણે પોતાના શાંતિ નિકેતનને ચરણે ધરી દીધી. વક્તવ્યો ગોઠવાયા. એમના શબ્દોના પડઘા પડ્યા અને શ્રોતાઓમાં રવીન્દ્રનાથ વીસમી સદીના ભારતના સર્વોત્તમ સાહિત્યકાર છે, એ નવી નવી ચેતનાના ઉમેરણ થયા.
વેદ યુગના કવિદષ્ટાનો અર્વાચીન અવતાર છે. આ કવિ આપણા શ્રીલંકા અને રશિયાની પણ યાત્રા કરી. કવિ રશિયાના પ્રશંસક વ્યાસ, વાલ્મીકિ અને કાલિદાસની પંક્તિમાં એમના સર્જન કર્મથી સ્વયં રહ્યા.
સ્થાન પામી જાય છે. રવીન્દ્રનાથ ગાંધીજીની રાષ્ટ્રીય ચળવળમાં અંતરથી સહભાગી થયા. આવા કવિનું સ્મરણ કરીએ છીએ એ જ ક્ષણે એક ઋષિની મૂર્તિ બેઉ મહાપુરુષોનું શાંતિનિકેતન અને અન્ય સ્થળે મિલન થયું. લોકમાન્ય આપણી સમક્ષ સ્થિત થાય છે. આ મહાકવિને આપણે એમના શબ્દોથી તિલક માટે કવિએ ફાળો ઉઘરાવ્યો.
જ આ ધરતી ઉપર પુનઃ પધારવા વિનવીએ. શાંતિનિકેતનની સ્થાપના, અને ત્યાં વિશ્વભારતી વિશ્વવિદ્યાલયની તુમિ નવ નવ રૂપે એષો પ્રાણે, સ્થાપના. આ વિશ્વવિદ્યાલયે જગતના બૌદ્ધિકોનું ધ્યાન ખેંચ્યું. આપણા એ ગંધ, વરણે, એષો ગાને ! ઉમાશંકર જોષી એક સમયે આ સંસ્થાના કુલપતિ હતા.
એષો અંગે પુલકાય પરશે, વિશ્વભારતીનો ધ્વનિમંત્ર હતો.
એષો ચિત્તે અમૃતમય હરશે, अथेयं विश्वभारती यत्र विश्वं भवत्येकनीडम्
એષો મુગ્ધ મુદિત દુ નયાને, (આ વિશ્વભારતી એવું સ્થાન છે જ્યાં આખું વિશ્વ એ માળો બની તુમિ નવ નવ રૂપે એષો માણે ! રહે છે.)
(નવા નવા રૂપે તમે પ્રાણમાં પધારો! ફિલ્મ સર્જક સત્યજિત રાય લખે છેઃ “શાંતિ નિકેતનમાં મેં ગાળેલા
સંગમાં, વર્ણમાં અને ગામમાં પધારો! ત્રણ વર્ષને હું મારા જીવનનો સૌથી ફળદાયી સમય ગણું છું.
અંગે અંગે પુલકમય સ્પર્શ રૂપે, પધારો! શાંતિનિકેતને મારી આંખો સમક્ષ ભારતીય અને પૂર્વની કળાઓની
ચિત્તમાં અમૃતમય હર્ષ રૂપે પધારો, ભવ્યતા ઉઘાડી આપી. હું પશ્ચિમની કળાઓથી અભિજ્ઞ હતો. શાંતિનિકેતને
મુગ્ધ મુદિત નયનોમાં પધારો, મને પશ્ચિમ અને પૂર્વની કળાઓથી પૂર્ણ બનાવ્યો.”
નવા નવા રૂપે તમે પ્રાણમાં પધારો. કવિ માત્ર કવિ જ ન હતા. ઉત્તમ વહિવટકાર પણ હતા. ઓગણીસ
સમગ્ર ભારત આ વર્ષે એના આ પનોતા પુત્ર મહાકવિનો ૧૫૦મો વર્ષની વયે પરિવારની જમીનદારીના વહિવટના સૂત્રો પોતાના હાથમાં
જન્મ દિવસ ઉજવી રહ્યું છે. “પ્રબુદ્ધ જીવન'ના વાચકો પણ એમાં સાથ લીધા, અને મજૂરો, કર્મચારીઓ વગેરેના પ્રિયપાત્ર બન્યા.
અને સૂર પૂરાવે છે. પરંતુ આ વિશ્વવિભૂતિને વિશ્વ વિશેષ તો એક મહાકવિ તરીકે જ સ્મરે છે.
2િધનવંત શાહ રવીન્દ્રનાથે નિજિ સંવેદનામાંથી તત્ત્વના સત્યને પ્રગટ કર્યું. અનેક '
નોંધ: આ લેખ તૈયાર કરવામાં નીચેના પુસ્તકોનો આધાર લીધો છે વેદનાઓ છતાં ક્યાંય કશો જ આક્રોશ નહિ. ( શાળાનું શિક્ષણ રવીન્દ્રને રાસ ન આવ્યું.)
: એ સર્વેનો ઋણ સ્વીકાર કરું છું. ઈશ્વરના સત્યનો નત મસ્તકે સ્વીકાર એ જ તેમણે ચાર ચાર નિશાળો બદલી, પણ એકે ન :
૧.“કવિતાનો સૂર્ય-રવીન્દ્ર ચરિત'– મહેશ દવે, એમનો જીવનમંત્ર. કવિ જાણે પ્રભુ અને પ્રકૃતિમાં |ફાવી. અભ્યાસ પૂરો કરતાં પહેલાં જ તેમણે! ઈમેજ પબ્લિકાન-મુબઈ. રમમાણ થઈ ભાવસમાધિમાં સ્થિત થતા હોય, શાળાનું શિક્ષણ છોડ્યું. શિક્ષણ વિષે (આ અંકમાં વેરાયેલા ગદ્ય ખંડો પણ આજ પુસ્તકમાંથી કોઈ અલૌકિક સાક્ષાત્કારની અનુભૂતિ કરતા રવીન્દ્રનાથના આગવા વિચારો હતા. તે માનતા અવતાર્યા છે. ટાગોરવિશે જિજ્ઞાસુઓને આ પુસ્તક વાંચવાની હોય, કોઈ અલભ્ય ‘દર્શન' પ્રાપ્ત થતું હોય. |કે, શિક્ષણનું પ્રયોજન માહિતી કે ખુલાસા પૂરા ભલામણ.) પરિણામે જીવન અને મન શાંત, સ્થિર અને
પાડવાનું નથી. શિક્ષણે ચિત્તના દ્વારે ટકોરા| ૨.ગરદેવ રવીન્દ્રનાથ-રમણલાલ સોની-મિહિર આનંદરૂપ થતું હોય, આવું હોય તો જ તેજસ્વી,
મારવાના છે અને ભીતરના વિશ્વને ઉઘાડવાનું
પ્રકાશન-રાજકોટ). ઊંડા આધ્યાત્મિક સ્પર્શ સાથેની ભગવાન બુદ્ધના
છે. શિક્ષણે ચિત્તનાં દ્વાર ખટખટાવવાનાં
3. TAGORE-A Life-Krishna Kriplani
છે.અંતઃપુરમાં જે ચાલી રહ્યું હોય છે તેની'. ઉપદેશ જેવી અને ઉપનિષદોના સૂત્રો જેવી |
National Book Trust - New Delhi.
ખબર બુદ્ધિના પ્રદેશને પહોંચતી નથી.' કવિતા વહે. ઈશ્વરને અંજલિ આપતા ગીતોની