________________
મે ૨૦૧૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
પત્ર ચર્ચા
વર્તમાન યુગમાં જૈન સાધુ સમાજે આધુનિક ઉપકરણોનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ ? [ ‘. ‘ના જુલાઈ અંકના તંત્રી લેખ “વિહાર ઃ માર્ગ અકસ્માત અને આધુનિકતા દ્વારા અને ઉપરના વિષયની ચર્ચા માટે સમગ્ર સમાજને આમંત્રણ આપ્યું હતું. એ વિશે પ્રાપ્ત થયેલ પત્રો ‘પ્ર.જી.’ના આગળના અંકોમાં અમે પ્રકાશિત કર્યા હતા, આ અંકમાં એક વધુ પત્ર અહીં પ્રસ્તુત કરીએ છીએ. અમોને જેમ જેમ પત્રો પ્રાપ્ત થતા જશે એ પ્રમાણે પ્ર.જી.ના અંકમાં પ્રસિદ્ધ કરતા રહીશું. સર્વેનો આભાર. તંત્રી]
હમણાં બે માસ પહેલાં લીંબડી પાસે બે સાધ્વીશ્રીઓ અને આ જ મહિનાની મેની નવમીએ શંખેશ્વર તરફ વિહાર કરતા એક સાધ્વીશ્રીએ જીવન ગુમાવ્યું. જૈન સમાજ માટે હવે આ ચિંતાનો વિષય છે.
૧૭
(૯)
તંત્રીશ્રી પ્રબુદ્ધ જીવન,
સાચા અને પૂરા શ્રાવકાચાર આપણે પણ અપનાવવા પડશે અને આત્મશ્રેયાર્થે પૌષધાદિ કરી શક્ય એટલો વધુ સમય સાધુ-મહાત્માઓના સંપર્કમાં કાઢી તેમની તકલીફો વગેરેથી વાકેફ રહેવું જોઈશે.
જુલાઈ ૨૦૦૯ના પ્ર.જી.ના અંકમાં ડૉ. ધનવંત શાહના લેખમાં શ્રી ધનવંતભાઈએ જૈન ધર્મના ભાવિ અંગેની પોતાની ચિંતા સુચારુ રૂપે વ્યક્ત કરી અને ત્યારબાદ સપ્ટેમ્બરના અંકમાં પણ ત્રણ પત્રો આવ્યા, જે વાંચી આ લખવા હું પ્રેરાયો છું.
હવે સાધુ સંસ્થાની વાત કરીએ તો, દીક્ષાર્થીઓની—તેમના જ્ઞાન, વૈરાગ્ય અંગેની-ચકાસણીમાં સાચા શ્રાવકો, પંડિતોએ પોતાનો ફાળો આપવો
આ અંગે જેટલું પણ લખાય ઓછું પડે તેમ છે. હું માત્ર અમુક મુદ્દાઓ પડશે અને જરૂર લાગે તો શ્રમણ-શ્રમણી જેવી સંસ્થા શરૂ કરીતેમની કેળવણી તરફ અંગુલી નિર્દેશ કરવા ચાહું છું.
વગેરે ઉપર ધ્યાન આપવું પડશે.
પહેલી વાત તે એ કે તથાકથિત 'સુધારા'ની વાત જો આપકો સાધુ-સાધ્વીઓ પૂરતી મર્યાદિત રાખીશું તો ભાગ્યે જ કોઈ અર્થ સો
આ અંગેની બીજી વાત તે એ કે સાધુ મહાત્માઓની બીમારી, વૃદ્ધાવસ્થા વગેરેમાં તેમની વૈયાવચ્ચ વગેરે ઉપર શ્રાવકોએ પોતે પૂરતું લક્ષ્ય આપવું પડશે જેથી તેમની એ અંગેની ચિંતા ટળી જાય.
મારા નમ્ર મત પ્રમાણે, શરૂઆત શ્રાવકોએ પોતાની જાતથી કરવી પડશે. સાધુ થવા માગતી હરેક વ્યક્તિ, હકીકતમાં, શ્રાવક કુટુંબમાંથી જ અને આશરે ૨૫-૩૦ વર્ષના સંસ્કાર લઈને આવે છે. વળી, દીક્ષા પછી પણ સાધુઓએ આહાર-પાણી વહોરવા અને અન્યથા પણ શ્રાવકોના સતત સંપર્કમાં રહેવું પડે છે જેથી સમાજમાંના દુષણો વહેલા-મોડા તેમને આંબી જાય એ નિશ્ચિત વાત છે.
આટલું થયા પછી, જે અનિવાર્ય વાત લાગે છે તે એ કે જો અમુક સાધુ-કોઈ પણ કારણે-સાધુના આચાર પાળી શકે તેમ ના જ હોય તો, તેના કે અન્યોના પરિક્રમ વધુ બગડે તે પહેલાં, તેને ‘સાધુત્વ’થી મુક્તિ આપવાનું જરૂરી બની જાય તો તે શક્ય બનાવવાની તૈયારી પણ રાખવી જ રહી.
કામ હકીકતમાં, ખૂબ જ કપરું અને છતાં અનિવાર્ય છે. વખત આવ્યું, આપણે ઘડિયાળના કાંટા પાછા ફેરવી, ભગવાન મહાવીરના સમય સુધી નહીંતો હું ગાંધીજી-શ્રીમદના સમય સુધી પાછળ જવું જોઈશે.
જ
વળી, શ્રાવકોએ, કમ સે ક્રમ મોટા ભાગના શ્રાવકોએ, પૈસા, સંપત્તિ, સમૃદ્ધિને આજે જે રીતે અત્યંત વધુ પડતું મહત્ત્વ આપ્યું છે તેમાંથી બહાર આવી, સીમિત પણ ન્યાયપૂર્ણ આજીવિકાને મહત્ત્વ આપવું પડશે અને રવીન્દ્રનાથ ઈંગ્લેન્ડ હતા ત્યારે મુંબઈના આત્મારામ તરબુડ ટીવી, રેફ્રિજરેટર, એરકન્ડીશનર, કત્તા આવ્યા હતા. જે તેમની પુત્રી અના હતી. આત્મામ મોબાઈલ ફોન જેવી લક્ઝરીની વસ્તુઓને ખાસ્સા સુધારાવાદી હતા. તેમાં અનાને ભાવી હતી, એટલું તિલાંજલી આપી સાદું જીવન-જરૂર લાગ્યું નહીં, પરદેશમાં પોટહતી તેમને નાત-જાતના ભેદ નડતા નહોતા શહેરો તેમ જ તેમની ઝાકઝમાળનો ત્યાગ ઍના શિક્ષિત સંસ્કારી યુવતી હતી. સાહિત્ય અને સંગીતમાં તેને કરીને વતનને વ્હાલાં કરીને સાચુ રસ હતો. રવીન્દ્રના તરફની નાની લાગ? સ્પષ્ટ પણ-અપનાવવું પડશે. હતી. રવીન્દ્રનાથે આપેલું સhત્વિક નામાભિધાન ‘નલિની એને વ્યક્તિની જેમ, આપણી કેટલાંય વર્ષો સુધી લેવું. તેના એક ભત્રીજાનું નામ તેણે સ્ત્રીને સંસ્થાઓમાંથી તેમ જ અનુષ્ઠાનોમાંથી પાડેલું. આત્મારામ કલકત્તા આવ્યા ત્યારે તેમણે દેવેન્દ્રનાથની પૈસાની નાગચૂડને ઘટાડવી જોઈશે અને મુલાકાત લીધી હતી. આત્મારામે ઍના માટે રવીન્દ્રનાથની વાત આજે જ્યાં ત્યાં ‘ભવ્ય’કે પછી છેડી હોવાની અટકળ છે, પણ દેવેન્દ્રનાથ ધર્મની બાબતમાં ભલે ‘ભવ્યાતિભવ્ય’ના ભપકા થાય છે ત્યાં ગમે તેટલા સુધારક હોય, સામાજિક વ્યવહાર અને રીતરિવાજ બધે સંપૂર્ણ સાદગી અપનાવવી પડશે. બાબતમા રૂઢિચુસ્ત હતા. રમતની કન્યા પુ×વધૂ તરીકે સ્વીકારવાનું સાધુઓ પાસેથી સાચા સાધ્વાચારની દેવેન્દ્રનાથના લોહીમાં નહોતું, સ્નેના જેવી પત્નીને રવીન્દ્રનાથના અપેક્ષા જેમ આપણે તેમના અને જૈન જીવનને કેવો વળાંક આપ્યો હોત તેવી કલ્પના કરવી નિરર્થક છે / ધર્મના સારા ભાવિ માટે કરીએ છીએ તેમ
આ ‘પ્રદૂષણ’ જે ફેલાયેલું છે તે ફક્ત જૈન ધર્મમાં જ છે એવુંયે નથી. લગભગ બધા ધર્મોના અનુયાયીઓને નહીં, પર્યાવરણમાં વધતાં જતાં પ્રદૂષણ, CO વાયુ અને ઓઝોનના પટલને થઈ રહેલા વ્યાપક નુકશાનમાંથી બચવાનો, સમગ્ર સૃષ્ટિ માટે, મારા ના મત પ્રમાણે આ એકજ માર્ગ છે અને જેનો જો આ દિશામાં આગળ વધી શકે તો બધા માટે એ માર્ગદર્શક બની શકે. અશોક ન. શાહ બી-૪, આનંદ એપાર્ટમેન્ટ,
૨૪, જે. પી. રોડ, અંધેરી (૫.), મુંબઈ-૪૦૦ ૦૫૮,
ટેલિ. નં.: ૨૬૨૪૨૬૪૩.
