________________ 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 IT ITT TTT Regd. With Registrar of Newspapers for India No. R. N. I. 6067/57 Licence to post without prepayment. No. South - 290/2009-11 Posted at Patrika Channel sorting office Mumbai-400 001. On 16th of every month. Regd. No.MH/MR/SOUTH-146/2009-11 PAGE No. 28 PRABUDHHA JIVAN DATED 16 MAY, 2010 વાંચો...મારા સાહિત્યનો એક જ ઉદ્દેશ રહ્યો છેપ્પીદ્ર સ્મૃતિ સાંત (અંત)નું અનંતની સાથે અને અનંતનું પંથે પળે પાથેય... પ્રા. પ્રતાપકુમાર જ. ટોલિયા સાંતની સાથે સંમિલન (To relate the Fi nite with the infinite and Infinite with વહાવતાં વિરાટ વિશ્વસ્વરૂપમાં ભેળવી દે છે. (૭મી મે ની રવીન્દ્ર જન્મજયંતી પ્રસંગે) the Finite). વર્તમાનપત્રોએ ત્યારે લખ્યું હતું: “ખરે બપોરે ગુરુદેવ રવીન્દ્રનાથ ઠાકુરની સેવામાં જીવનનાં ‘પૉસ્ટ ઑફિસ’માં ગુરુદેવે સાંતમાંથી રવિ અસ્ત થયો.’ પરંતુ રવિ અસ્ત નહીં, અભિનવ 22 વર્ષો મૂક પણે શાંતિ નિકેતનમાં રહીને તેમના અનંતનું, ‘સીમા'માંથી ‘અસીમ’નું, દર્શન કરાવ્યું અનંતના ચિદાકાશમાં વિશ્વાત્મારૂપે ઊદિત થયો પાસેથી ‘મૂંગો ગુરુદયાળ’નું સંબોધન પામનાર છે. એક માંદો બાળક છે. તેના ઓરડાની બારીઓ હતો ! એવું શું હતું એ ગીતમાં ? પ્રેમના પયગંબર સૂફી સંત આચાર્ય ગુરુદયાલ બધા બંધ કરી જાય છે. બાળક રોજ કહે છે-“એક ગીતમાં હતી અનંત કર્ણધાર પરમાત્મા પ્રત્યેની મલ્લિકજી પાસે ગુરુદેવના મૂલ્યવાન સંસ્મરણોનો બારી અરધી-શી તો ખોલી જાઓ !' અરધી બારી આ વેદનાભરી વિનંતિઃ મોટો ખજાનો હતો. સ્વયં ગુરુદેવે તેમને કહેલા પછી ખુલ્લી રખાય છે. તેમાંથી તે દુરનો પર્વત લહેરાઈ રહ્યો છે સમીપે તારો શાંતિસાગર, અને પોતે અનુભવી આત્મસાત્ કરેલા ગુરુદેવનાં નિહાળે છે, પ્રકૃતિનું દર્શન કરે છે, માણસોને હે કર્ણધાર! હે મારી જીવનનૈયાના સુકાની ! હજુ પ્રેરણાભર્યા જીવનપ્રસંગો મલ્લિકજીના શ્રીમુખેથી જુએ છે. દૂરથી દહી વેચવા આવનારાને જુએ છે સુધી તારું દર્શન ન થયું...ક્યારે થશે એ ? સાંભળવા એ એક લ્હાવો હતો. અને તેની પાસેથી દહી વેચવાનું શીખે છે. આ ક્યારે ?...મારી નૈયાને તારા શાંતિસાગરમાં અહીં પ્રસ્તુત છે તેમાંનો એક પ્રસંગ તેમના રીતે તે દરેકના કામમાં રસ લે છે અને નવી નવી વહાવી લઈ જા ! તારા વિરાટ વિશ્વની સાથે મને જ શબ્દોમાં વાતો શીખે છે. એકરૂપ કરી દે...તારા અનંત સ્વરૂપમાં મારું આ (2) પત્ર અને પૉસ્ટ ઑફિસ : જે ઑરડામાં રહે છે, બંધ રહે છે, તે કશું સાંત વ્યક્તિત્વ ભેળવી દે, પ્રભુ !' અનંતના શાંતિ-સાગરનું મિલનદ્વાર પામતો નથી. જે દ્વાર ખોલે છે, બારી ખુલ્લી રાખે રામુરd શાન્તિપરીવાર બીજી પણ આ જ ગામની વાત છે. એક ટપાલી છે, સીમાની પાર અસીમને જુએ છે, તેને કંઈક भासाओ तरणी, हे कर्णधार। રોજ ત્યાં આવતો હતો. ખુશમિજાજ અને ગાન દર્શન થાય છે. બારી ખોલતાં વેંત જ અસીમની. તુમ હવૈ વિરસાથિ, નમો નમો છે #ોડ પતિમસ્ત. “ગગન’ તેનું નામ. એક દિવસ એ દરવાનને અનંતની ઝાંખી થાય છે. असीमेर पथे ज्वलिबे ज्योति ध्रुवतारकार। ગુરુદેવની ટપાલ આપીને ગણગણતો આગળ - એક વખત, પોતાના દેહાંતના થોડા દિવસ मुक्तिदाता तोमार क्षमा, तोमार दया, નીકળી ગયો. ભારે મધુર સૂરોમાં એ ગાતો જતો પર્વ ગરુદેવ શાંતિનિકેતનમાં આ “પૉસ્ટ ઑફિસ’ हबे चिरपाथेय चिरजात्रार। हय जेन मर्तेर बन्धन क्षय. નાટકનો અભિનય કરાવી રહ્યા હતા. એકાએક ‘આમાર ચિઠી આશબે કબે ?' તેઓ ગણગણવા લાગ્યા અને તેમણે અભિનય विराट विश्व बाहु मेलि लयગુરુદેવે આ શબ્દ સાંભળી લીધા. બીજા દિવસે થંભાવીને બાજુના ઓરડામાં જઈને ગીત લખ્યું पाय अन्तरे निर्भय परिचय महा-अजानार / / તેમણે આ ગગન ટપાલીને બોલાવીને તેના શમુખે શાંતિ પારાબાર.” સન્મુખ લહેરાઈ રહ્યો છે શાંતિ સાગર પાસેથી એ ગીત સાંભળ્યું. સાંભળીને તેઓ ગીત શ્રી શાંતિદેવ ઘોષને શીખવવામાં આવ્યું એમ | (એમાં) વહાવી લઈ જાઓ મારી જીવનનૈયા હે મંત્રમુગ્ધ થઈ ગયા અને આને પોતાના ધ્યાનનું અને સ્વરલિપિ લખાવીને પરબીડિયામાં બંધ કરી ? કર્ણધાર! સૂત્ર બનાવી દીધું : દેવાયું. એ બંધ કવર શાંતિદેવને આપતાં આપતાં તે તમે થશો મારા ચિરસાથી, મને ગ્રહીલો ગોદ ફેલાવી, કાગળ મારો આવશે ક્યારે ?' ગુરુદેવે કહ્યું- જે દિવસે મારું દેહાવસાન થાય તે અસીમના પંથે ઝળહળશે જ્યોતિ ધ્રુવતારકની. જે સમયે આપણો જન્મ થાય છે તે દિવસે જ દિવસે આ ખોલવું અને ગાવું.' હે મુક્તિદાતા ! તમારી ક્ષમા, તમારી દયા કરુણા આપણી સાથે એક પત્ર મોકલવામાં આવે છે. એ - આ પછી છ મહિનામાં તો ગુરુદેવ માંદા બનશે ચિર પાથેય મારી ચિરયાત્રાનું પત્ર ક્યારે, કયા જન્મમાં, આપણને પહોંચશે? પડ્યા. શાંતિનિકેતનથી તેમને પોતાના પૈતૃક ક્ષય થશે જેનાથી મૃત્યુઓનાં બંધન આ પ્રસંગથી ગુરુદેવને પોતાના સર્વોત્તમ મકાન જોડાસાંકો ભવન કલકત્તામાં લવાયા. ૭મી પસારો વિરાટ વિશ્વ બાહુ તમારા નાટક ડાકઘર : “પૉસ્ટ ઑફિસ'ની પ્રેરણા મળી. ઑગસ્ટ ૧૯૪૧નો એ દિવસ. સવારથી પેલું જેથી અંતરે પામી શકું પરિચય તમારા અજ્ઞાતતેમના પૂર્વ બંગાળના જીવનનો આ બીજો પરબીડિયું મગાવી, ખોલાવી ‘શમુખે શાંતિ’ ગીત -મહીઅજ્ઞાત સ્વરુપનો ! મહત્ત્વપૂર્ણ પ્રસંગ હતો. સૌ પાસે ગવરાવાય છે. સતત વણથંભ્ય ગવાઈ (લેખકના પ્રકાશ્ય પુસ્તક ‘ગુરુદેવ સંગ’માંથી) આગળ જતાં આ ‘પૉસ્ટ ઑફિસ’ નાટક રહેલું પોતાનું એ ગાન પોતે જ સુણતાં સુણતાં, પારુલ, 1580 કુમારસ્વામી લે આઉટ, લખ્યા પછી એક વખત ગુરુદેવે કહ્યું હતું: ‘મારું અંતર ઊંડાણે એનો ભાવ ઘૂંટતા ઘૂંટતા ગુરુદેવ બેંગલોર-પ૬૦૦૭૮. ટે. 080-65953440, અંતર ઊંડાણે એનો ભાવ ઘટતા ઘૂંટતા ગુરુદેવ બેંગલ સાહિત્ય સમજવાને માટે “પૉસ્ટ ઑફિસ' તે પોતાની જીવનનૈયાને એ શાંતિસાગરમાં વહાવતાં 26 667882, 96 1 1231580 Printed & Published by Niroobahen Subodhbhai Shah on behalf of Shri Mumbai Jain Yuvak Sangh and Printed at Fakhri Printing Works, 312/A, Byculla Service Industrial Estate, Dadaji Konddev Cross Rd, Byculla, Mumbai-400 027. And Published at 385, SVP Rd., Mumbai-400004. Temparary Add. : 33, Mohamadi Minar, 14th Khetwadi. Mumbai-400004. Tel.: 23820296. Editor: Dhanwant T. Shah. હતો:
