________________
૧૮
પ્રબુદ્ધ જીવન
મે ૨૦૧૦.
નવકાર મંત્રમાં “ન” કે “” : નમુક્કારો કે મુક્કારો?
નહી
પુષ્પા પરીખ આ વિષય બહુચર્ચિત નથી તેથી ઘણા
‘નમો અરિહંતાન' બોલવામાં અને લોકોને પ્રશ્ન થાય કે સાચો અક્ષર કયો? |. રવીન્દ્રનાથ માટે વધૂની પસંદગી થઈ ગઈ અને લગ્ન લેવાયાં.||
સાંભળવામાં મધુર નથી લાગતું અને 'T' આ ચર્ચા માટે થોડો અભ્યાસ જરૂરી છે. | આ દસ વર્ષની, દૂબળી-પાતળી, દેખાવે સામાન્ય અને લગભગ
બોલતાં જ ન આવડતો હોય અને તોતડું આપણા એટલે કે જેનોના જૂના ગ્રંથો, ( નિરક્ષર એવી પુત્રી ભવતારિણીને રવીન્દ્રનાથના ભાભીઓએ
બોલતા હોઈએ તેવું લાગે છે. પાંચે પદમાં પસંદ કરી. રવીન્દ્રનાથ ભાવિ વધુ જોવા પણ નહોતા ગયા. મુ. રમણભાઈના પુસ્તક “શાશ્વત |
શરૂઆતમાં ‘ઈ’ કે ‘નમાં જરાયે વાંધો એમણે ભાભીઓને કહી દીધું હતું, ‘તમારે જે કરવું હોય તે નવકારમંત્ર’, તથા અન્ય લેખકોના
નથી લાગતો. દિ. સંપ્રદાયમાં તો આજે * કરો, મારે એમાં કશું કહેવાનું નથી.' લખેલા લેખોનો જો અભ્યાસ કરીએ તો
પણ ‘’ નો જ ઉપયોગ કરાય છે. તેમનાથી બાર-તેર વર્ષ નાની, કાચી વયની, સીધી-સાદી) જણાશે કે “T' એ મૂળ નવકાર મંત્રમાં
| ‘ભગવતી સૂત્રમાં પણ ‘નમો ગ્રામ-બાલિકા તેમણે જરાય આનાકાની વગર સ્વીકારી લીધી.] વપરાયેલ છે અને સમય જતાં ‘ઈ’ નો |
અરિહંતા' જ છે. ડૉ. રમણભાઈના તિની પાછળ કદાચ પિતા દેવેન્દ્રનાથનું વજન કામ કરી ગયું ન' થઈ ગયો લાગે છે. આ “ન' થઈ ||
હિસાબે પ્રાચીન કાળથી જ ‘નમો’ ‘ાનો લાગે છે. રવીન્દ્રનાથને મહર્ષિ પિતા પ્રત્યે અપાર આદર હતો. જવાના પણ કારણો તો છે જ જે આપણે |
બંને પદો વિકલ્પ પ્રયોજાય છે અને તેથી તમને તે અહોભાવથી જોતા. તેમની આમન્યા રવીન્દ્રનાથ ઉથાપે| આગળ જતાં જોઈશું.
બંને સાચા છે અને તેવી જ રીતે સૌ પ્રથમ આપણે જૂના ગ્રંથોનો |
‘નમુક્કારો’ અને ‘ામુક્કારો’ પણ સાચા | કન્યાનું પિયરનું નામ હતું ‘ભવતારિણી'. મોટાભાઈ. વિચાર કરીએ તો આપણા ગ્રંથો પ્રાકૃત ||
કિજેન્દ્રનાથે સાસરવાસનું નવું નામ આપ્યું “મૃણાલિની'. અને અર્ધમાગધી ભાષામાં લખાયેલા છે.
| ‘ન’ અને ‘T' નું વિશિષ્ટ પ્રકારનું પ્રાકૃત અને અર્ધમાગધીમાં ‘ન' કરતાં ‘ઈ’નો ઉપયોગ વધુ જણાય નાદ માધુર્ય હોય છે. યોગીઓના મંતવ્ય મુજબ “ન' ના ઉચ્ચારણથી છે. પ્રાકૃત એ લોકભાષા હતી. સંસ્કૃત એ બ્રાહ્મણોની એટલે કે હૃદયતંત્રી વધુ સમય તરંગીત રહે છે. ‘’ વ્યંજન જ્ઞાનનો વાચક મનાય ભણેલાઓની ભાષા હતી જેમાં ‘ઈ’
છે તેથી તેને મંગલસ્વરૂપ માનવામાં કરતાં ‘ન” નો ઉપયોગ વધુ થતો ( અન્ય સામયિકના તંત્રીશ્રી અને લેખકોને વિનંતિ | આવે છે. જે ‘પ્રબુદ્ધ જીવનમાં પ્રગટ થતાં લેખો અને પ્રસંગો અન્ય સામયિકના |
પ્રસંગો અન્ય સામયિકના શાસ્ત્રોમાં ‘ઈ’ અક્ષરનું સ્વરૂપ વ્યોમ ડૉ. રમણભાઈના વિચારો મુજબ તંત્રીશ્રીઓ પોતાના સામયિકમાં પુનઃ પ્રકાશિત કરે છે એનો અમને |
| બતાવ્યું છે અને ‘ન'નું શૂન્યમ્. ‘શાશ્વત નવકાર મંત્ર’ પુસ્તકમાં
11 આનંદ છે. પરંતુ એ લેખના અંતે “પ્રબુદ્ધ જીવન' સૌજન્ય લખાય તો | નવકારમંત્રમાં આપણે ‘નમો’ કે જણાવ્યા પ્રમાણે ‘’ અને ‘નમાં અમારા આનંદમાં વિશેષ ઉમેરો થાય.
‘ામો’ એ વંદન કરવાના અર્થમાં ખાસ મોટો તફાવત નથી. મારા | | ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'માં પ્રકાશિત થતા લેખોના લેખકોને પુરસ્કાર
વાપરીએ છીએ. એટલે વ્યોમ એટલે મંતવ્ય પ્રમાણે “ન' દત્યવર્ણ છે |અર્પણ કરાય છે.
આકાશ અને ‘ન' નકારાત્મક સૂચક જ્યારે ‘’ મૂર્ધન્યવર્ણ છે. ‘ન’ | ન | કેટલાક મહાનુભાવ લેખકો પોતાનો લેખ “પ્રબુદ્ધ જીવન' ઉપરાંત
તરીકે પણ વપરાય છે. “ન” એ બોલવામાં કોઈ તકલીફ થતી નથી ||ગ જ ચમ) અન્ય સામયિ કોને પણ મોકલે છે. એટલે “ આત્મસિદ્ધિ સૂચક, જલતત્ત્વનો જ્યારે ‘’ બોલવામાં જીભ ઉંધી ત્યાં ભલે’ એ વિચારથી. પરંતુ આ યોગ્ય નથી. કારણ કે કેટલીક
સૂચક, મૃદુતર કાર્યોનો સાધક અને વાળીને તાળવામાં ઉપરના ભાગમાં વખત આ એ લેખ “પ્રબુદ્ધ જીવનમાં પ્રગટ થાય ત્યારે એ જ સમયે
| આત્મનિયતા છે. એ દૃષ્ટિએ પણ લગાડવી પડે છે. ‘’ નાભિમાંથી ]ળી
ના બીજા સામયિકમાં પણ પ્રકાશિત થયો હોય, તંત્રીઓ માટે આ | આ
બંને અક્ષરો પ્રભાવી છે. પરંતુ આવે છે “ન' બોલવામાં સહેલું પડે | વિમાસણ પરિસ્થિતિ છે.
બંને માં થોડો ફરક છે. “IT” માટે સમય જતાં ‘’ નો “ન' થઈ એટલે લેખક મહાશયોને વિનંતિ કે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ માટે જો લેખ
શાંતિસૂચક હોવાથી સમસ્વભાવ ગયો લાગે છે. મોકલો એ જ સમયે અન્યત્ર ન મોકલો.
આપનાર છે. આત્મસિદ્ધિ મેળવવા જો કે દરેક જગ્યાએ ‘ઈ’ નો ‘ન' | આશા છે કે અન્ય તંત્રીશ્રીઓ અને વિદ્વાન લેખકો આ હકીકતમાં
સમન્વભાવ પહેલો કેળવવો રહ્યો. નથી કર્યો. જેમ કે “નમો
નવકારમંત્ર જૈન ધર્મનો મુખ્ય અમને સહકાર આપશે. અરિહંતાણં'. અહીં સંસ્કૃતની
-તંત્રી
મંત્ર છે. આ મંત્રમાં અરિહંત, સિદ્ધ, વિભક્તિનો જ ઉપયોગ કર્યો છે.
આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને સાધુ એ
હતો.
