________________
૨૨
બંને ઝડપથી ચાલતા હતા, ત્યાં રીંછ સાથેની ‘યુદ્ધભૂમિ’ આવી. ચંદ્રના પ્રકાશમાં આશ્રય આપનારા વૃક્ષની ઊંચી ડાળે કંઈક માખીઓ જેવું ઊડતું હતું. એ તરફ જગતે સહેજ ઊભા રહીને ધ્યાનપૂર્વક જોયું. ભીખો અકળાયો. એને થયું કે હવે જલ્દી ઘરે પહોંચવાનું છે, ત્યાં વળી આ નવી પંચાત શાની? એણે વૃક્ષની ઊંચી ડાળને એક ધ્યાને જોતા જગતને જરા ઢંઢોળ્યો, એટલે જગત બોલી ઊઠ્યો,
પ્રબુદ્ધ જીવન
*હા, મારા મનમાં પણ સવાલ હતો. એ વાત ઘોળાતી હતી કે ન જાણ, ન પિછાન ! આ રીંછ સાથે આપણે કોઈ સંબંધ નહોતો, છતાં આપણે જે ઝાડ પર ચઢીને બેઠા હતા, એ જ ઝાડને એકો કેમ પસંદ કર્યું?’
‘ભીખા, આ રીંછ આ ઝાડ પર કેમ ચઢ્યું એનું કારણ તું જાણે ઊંઘ આવી ગઈ. છે? આખરે એનો ભેદ ખૂલી ગયો.'
બસ, હવે એનો તાળો મળી ગયું. ઝાડની ઊંચી ડાળી પર જરા ધ્યાનથી જોઈશ એટલે ખ્યાલ આવી જશે. એના પર મધપૂડો છે અને આ રીંછભાઈ મધના ભારે શોખીન હોય છે. એ રોજ અહીં આ મધનો ચટાકો કરવા આવતા હશે.’
ભીખાએ કહ્યું, ‘પણ મધમાખીઓ એને હેરાન-પરેશાન ન કરે. એના ડંખ તો બહુ કાતિલ હોય છે અને જો બધી મધમાખી એકસામટી તૂટી પડે, તો ભલભલા આદમીને પણ ફોલીને ખાઈ જાય. ભીખાએ મધમાખી વિશેનું ઊંડું જ્ઞાન પ્રગટ કર્યું અને એ જગતને બતાવવા ચાહતો હતો કે એને પણ પશુ-પંખીની ઘણી બાબતોની જાણકારી
છે.
જગત બોલ્યો, ‘તારી વાત સાવ સાચી; પરંતુ મધમાખીનો ડર આપણને લાગે, રીંછને નહીં. રીંછના શરીર પર જથ્થાબંધ ઘાટા કાળા રંગના જાડા વાળ હોય છે એટલે માખી એને ડંખ મારી ન શકે. આપણા
ગામનો ગબલો પણ વાળનો કામળો ઓઢીને આખા ને આખા મધપૂડા ઉપાડી લાવે છે, એ તે નથી જોયું ? રીંછને તો ભગવાને જ કામળાની ગરજ સારે એવા વાળ આપ્યા છે.’
ભીખાએ કહ્યું, “દોસ્ત ! હવે આ રીંછપુરાણ બંધ કરીશ ? એ તો ક્યારનુંય મરી ગયું; પરંતુ હજી
મે ૨૦૧૦
દોડતા જાય અને હાંફતા જાય. નવું ચેતન આવ્યું હોય એમ લાગ્યું. એનું એક કારણ એ કે રીંછના રામ રમાડી દીધા હતા અને બીજું કારદા એ કે અંતે ઘડિયાળ લઈને પાછા આવ્યા.
રાતના આકાશમાં ઘણી
(મૃગશીર્ષ, આકાશમાં ઊગતું નક્ષત્ર) થોડે દૂર હતી. બંને મિત્રો
ભીખાના મનમાં તો કોઈ સામાન્ય પર વિજય મેળવ્યો હોય એવો
ભાવ રમતો હતો. બંને ઘેર પહોંચ્યા અને ચૂપચાપ પરસાળ(ઓસરીમાં પડેલા ખાટલા પર ઊંઘી ગયા. થાક એવો લાગ્યો હતો કે ખૂબ ઘેરી
સવાર પડી, સૂર્યનારાયણ પણ ક્ષિતિજથી ઊંચે આવી ગયા, ત્યારે ગોઠિયા નારણે આવીને બંનેને ઢંઢોળ્યા. એમને જગાડવાનું કારણ એ કે નારણ પોતે એક રોમહર્ષક સમાચાર લઈને આવ્યો હતો. એને સનસનાટીપૂર્ણ સમાચારો દોડી દોડીને સૌને પહોંચાડવાનો શોખ હતો. બંનેને ભર ઊંધમાંથીઢંઢોળ્યા અને હ. એ આંખો ચોળીને પુરા જાગ્રત થાય, તે પહેલાં નારણે એમને સમાચાર આપ્યા.
‘અલ્યા ઊંઘણશીઓ! ક્યાં સુધી ઊંઘશો? અમે પેલા ગોઝારા હત્યારા) પૂર્વે જઈએ છીએ. શેરિસંહ ફોજદારે ભારે બહાદુરીથી એક રીંછને માર્યું છે. ચાલો જોવું હોય તો અમારી સાથે. બહાદુરી શી ચીજ છે એનો ખ્યાલ આવશે.'
શેરિસંહ ફોજદારને વળી રીંછ ક્યાંથી મળ્યું ? કેવી રીતે એમને એનો ભેંટ થયો? આ અંગે તો નારણે ગામમાં ફેલાયેલી વાત કરી એટલે જગત અને ભીખાને ખાતરી થઈ ગઈ કે આ આપણે મારેલું રીંછ જ શેરિસંહ ફોજદારે ફરી માર્યું. વાહ, બાપુની તે કેવી મર્દાનગી! જીવતાને મારનારા બહાદુર કહેવાય; પરંતુ મરેલાને મારનારા તો આપણા એકલા શેરસિંહ ફોજદાર જ. જગતથી પુછાઈ ગયું, ‘અરે નારણ ! આ ફોજદાર સાહેબે મરેલા રીંછને માર્યું છે કે જીવતાને,'
મરેલાને મારવામાં ી મર્દાઈ" તમે બંને સાવ ગાંડા થઈ ગયા છો, આખું ગામ આ જોવા જાય છે. હું પણ ચાલ્યો અને તમારે આવવું હોય તો ચાલો.'
આટલું કહીને નારણ પોતાના વિશ્વના દેશોને જોડનારા કેન્દ્ર તરીકે શાંતિનિકેતનને ઉપસાવવું એવી બીજા મિત્રો સાથે શેરસિંહ
રોમાંચક કલ્પના, અમેરિકા હતા ત્યારે, રવીન્દ્રનાથને આવી હતી. ૧૯૧૬ના ઑક્ટોબરનો એ સમય. રવીન્દ્રનાથ દક્ષિણ કેલિફોર્નિયામાં હતા. એક સવારે ફરવાનો મુડ થઈ આવ્યો. લોસ એન્જેલસ નજીકના
તારા મનમાંથી ગયું નથી. જો રાત રાજાને ઘેરા નીકળી પડુ. પાછ તો રસ્તામાં ન જન વચ્ચે ચોર બેસી મૂછોની વળ વીતતી જાય છે અને ઘેર મોડા વાઈપર નજર પડી. રવીન્દ્રના ઊભા રહી ગયા. અંતરાનાં વૃોની સુગંધી પડ્યા તો આપણું આવી બનશે વાતાવર તરબતર હતું, રવીન્દ્રનાથને ધ્યાન ધરવાનું મન થઈ આવ્યું. એટલે ચર્ચા કરવાનું છોડીને વૃક્ષોની ઝાડી વચ્ચે હરિયાળીમાં રવીન્દ્રનાથ ધ્યાનમાં બેસી ગયા. તે વખતે શાંતિનિકેતનને વિશ્વવિધાલય બનાવવાનો વિચાર ૮,
ઝડપથી દોડીએ.‘
બાપુની બહાદુરી નજરોનજર જોવા ગયું. ીસિંહ બાપુ ગામ
શાંતિનિકેતન કલકત્તાની ઉત્તર-પશ્ચિમે ૧૬૦ કિમી જેટલું દૂર છે. નજીકનું સ્ટેશન બોલપુર છે. બોલપુરથી શાંતિનિકેતન ત્રણેક કિ.મી. છે.
ચઢાવી કહેતા હતા,
‘અરે! સવારે પાસેના ગામથી
પાછો આવતો હતો અને સામે આ રીંછ મળ્યું. જોતજોતામાં એના રામ રમાડી દીધા. ભાઈ, આવા જબરા રીંછને મારવું એ કંઈ છોકરાના ખેલ
નથી. ક
