Nyayamanjari

Author(s): Jayant Bhatt, Suryanarayan Sharma
Publisher: Chaukhamba Sanskrit Series Office

Page 625

न्यायसूत्रोद्धारे
चेष्टेन्द्रियार्थाश्रयः शरीरम् ॥ ११ ॥ घ्राणरसनचक्षुस्त्वकश्रोत्राणीन्द्रियाणि भूतेभ्यः ॥ १२ ॥ पृथिव्यापस्तेजोवायुराकाशमिति भूतानि ॥ १३॥ गन्धरसरूपस्पर्शशब्दाः पृथिव्यादिगुणास्तदर्थाः ॥ १४ ॥ बुद्धिरुपलब्धिनिमित्यनान्तरम् ॥ १५ ॥ युगपजशानानुत्पत्तिमनसो लिङ्गम् ॥ १६ ॥ प्रवृत्तिर्वागबुद्धिशरीरारम्भः ॥ १७ ॥ प्रवर्तनालक्षणः दोषाः ॥ १८ ॥ पुनरुत्पत्तिःप्रेत्यभावः ॥ १६॥ प्रवृत्तिदोषजनितोऽर्थः फलम् ॥ २० ॥ बाधनालक्षणं दुःखम् ॥ २१ ॥ तदत्यन्तविमोक्षाऽपवर्गः॥ २२ ॥
समानानेकधर्मोपपत्तेविप्रतिपत्तेरुपलब्ध्यनुपलब्ध्यव्यवस्थातश्च वि. शेषापेक्षा विमर्शः संशयः ॥ २३ ॥
यमर्थमधिकृत्य प्रवर्तते तत्प्रयोजनम् ॥ २४ ॥ लोकिकपरीक्षकाणां यस्मिन्नर्थ बुद्धिसाम्यं स दृष्टान्तः ॥ २५ ॥
इदं सूत्रमिति वातिकम् । ११ शरीरं लक्षयितुं सूत्रं चेष्टेत्यादीति ता० टी० । १२ लक्षणसूत्राणि समानासमानजातीयविशेषणार्थानि सर्वाणीति सूत्रार्थो द्रष्टव्य इति वार्तिकम् । १३ कानि पुनरिन्द्रिय कारणानि इति प्रश्नस्योत्तररूपं पृथिव्यापस्तेजो वा. युराकाशमिति भूतानीति भाष्यं न सूत्रं वाति के तात्पर्यटीकायां च सूत्रत्वानुक्तेः गन्धः रसेत्यादेरेव वार्तिके सूत्रत्वोक्त विश्वनाथवृत्यनुसारेण च सूत्रत्वेन मुद्रितमिति के. चित् । न्यायसूचीनिबन्धदर्शनात सूत्रमेवेदमित्यन्ये । १४ एतत्सूत्रमिति वार्तिकम् ॥ १५ बुद्धवसरप्राप्ताया लक्षणापदेशद्वारेण सूत्रमिति वातिकम् । १६ यस्मादि. न्द्रियार्थसन्निकणे सत्यपि युगपज्ज्ञानानि न भवन्ति अतो गम्यते अस्ति तदि. न्द्रियसंयोगि सहकारि निमित्तान्तरमव्यापि यस्य सन्निधानासन्निधानानुविधानाज्ज्ञान. स्थोत्पत्त्यनुत्पत्ती भवत इति कुतः कारणवैकल्ये कार्यप्रतिवन्धादिति सूत्रार्थ इति वार्तिकम् । १७ तात्पर्यटीकापुस्तकेषु यत्र २ सूत्रं लिखितं तत्रैवाघन्ताक्षराणि दृशयन्ते । अत्र प्रवृ-मः इति लेखदर्शनादितिशब्दः सूत्रानन्तर्गत एव भाष्यपुस्तकेषु तथा दर्शनान्निवेशितः । १८ दोषलक्षणं प्रव-षा इति तात्पर्यटीका । १९ प्रेत्यभावं लक्षयति पुन-व इति तात्पर्यटीका । २० प्रवृ-लम् इति० ता०टी० २१ दुःख लक्षणं वाध-खम् इति ता० टी० । अन्न इति शब्दः सूत्रानन्तर्गतः । २२ तद-र्ग इति ता० टी०। २३ समानानेकधर्मोपपत्तरिति सूत्रमिति वार्तिकम् । २४ प्रयोजनलक्षणं यम-न.