________________
આત્મવાદ :
: ૨૭૩ :
એ થાય છે એમ માનવામાં સરલતા ને લાઘવ છે. બીજું નિયમ સાધારણ રીતે સામાન્ય હોય છે, તેમાં વિશેષને નાખવાની આવશ્યકતા હોતી નથી. રસોડામાં કે ભઠ્ઠીમાં દેખાતા ધૂમાડો ને અગ્નિ જે નિયમ બતાવે છે તે ધૂમાગ્નિના નિયમને જણાવે છે, તેમાં રસોડાને કે ભદ્દીને કાંઈ લાગતું વળગતું નથી. નિયમગ્રહમાં બન્ને નકામા છે. નકામી વસ્તુ વધારીને નિયમને ભારે બનાવી અનુમાનનું ખંડન કરવું નકામું છે. જ સિવાય જે પદાર્થ ન રહી શકે તે બન્ને વચ્ચે નિયમ બંધાય છે. ધૂમ અગ્નિ વગર રહેતું નથી માટે તે બે વચ્ચે નિયમ છે. રસોડાને કે ભઠ્ઠીને તેમાં શું ? એટલે અનુમાનપ્રમાણુ માનવું જોઈએ.
ચા- અનુમાનથી આત્મસિદ્ધિ કઈ રીતે થાય ? તમે બતાવે છે તે પ્રમાણે કદાચ અનુમાન પ્રમાણ હોય તે પણ તેથી આત્મા કઈ રીતે સિદ્ધ થાય છે?
સ્વાદ–અનુમાનથી આત્માની સિદ્ધિ. કુહાડીથી કાષ્ઠ કપાય છે. કાષ્ઠને કાપનાર કુહાડી છે, પરંતુ અકલી કુહાડીમાં કાકને કાપવાનું સામર્થ્ય નથી, તેને વાપરનારચલાવનાર કે માણસ હોય તે જ તે કાપે છે. એ જ પ્રમાણે સ્પશનથી શીત ઊણ વગેરે સ્પશેનું જ્ઞાન થાય છે, જિવાથી તીખા મીઠા સ્વાદ જણાય છે, નાસિકાથી સારા નરસ ગંધ પરખાય છે, આંખથી કાળું ઘેલું રૂપ દેખાય છે ને કાનથી નાને મેટો શબ્દ સંભળાય છે. એ પ્રમાણે સર્વ ઇન્દ્રિ પોતપોતાના કાર્યો કરે છે. પણ કેવળ ઇન્દ્રિમાં તે તે વિષયે જાણવાની તાકાત નથી. કુહાડીને વાપરનારની જરૂર રહે છે
૧૮
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
