________________
આત્મવાદ :
: ૨૮૫ :
(૩)
સ્વાદ-આત્મા સુખ, વીર્ય વગેરે સ્વરૂપ છે. પૂર્વે જણાવ્યું તેમ વિજ્ઞાનથી ઘટ, પટ વિગેરે જે પ્રમાણે જુદા છે તે પ્રમાણે સુખ, વીર્ય (બી) વગેરે પણ જ્ઞાનભિન્ન છે. એટલે જે રીતે આત્મા વિજ્ઞાનસ્વરૂપ માનવામાં આવે છે તે જ રીતે તેને સુખાત્મક, વીર્યાત્મક વગેરે સ્વરૂપ પણ માન જોઈએ.
આમા તે તે સ્વરૂપે આ પ્રમાણે છે. જે વસ્તુ જેનાથી જુદી પડી શકતી નથી તે તે સ્વરૂપ છે. વસ્ત્ર, તાંતણાથી જુદું ગ્રહણ થતું નથી માટે તાંતણારૂપ છે. એ જ પ્રમાણે જ્ઞાન વગરેનો આત્મા અતિરિક્ત-જુદે રહી શકતો નથી માટે જ્ઞાનસ્વરૂપ છે. નિશ્ચય દૃષ્ટિએ ગુણ ગુણ બને પરસ્પર અભિન્ન છે એટલે આત્માથી જ્ઞાન જુદું નથી ને જ્ઞાનથી આત્મા જુદો નથી.
વ્યવહારમાં પણ ઉપચારથી આત્મા જ્ઞાનમય માની શકાય છે. જે પ્રમાણે જ્ઞાનરૂપ છે તે જ પ્રમાણે સુખ ગુણવાળો આત્મા સુખરૂપ અને વીર્ય ગુણ યુક્ત આત્મા વીયરૂપ માનવામાં આવે છે. એમ અનત ગુણને આશ્રય આત્મા અનન્તરૂપ છે. પણ કેવળ જ્ઞાનસ્વરૂપ જ નથી.
૦-સુખ, બળ વગેરે જ્ઞાનથી જુદા નથી. ઘટ, પટ વગેરે કદાચ વિજ્ઞાનથી જુદા સંભવે પણ સુખ, બળ વગેરે આત્મગુણ તે જ્ઞાનરૂપ છે. એટલે આત્માને જ્ઞાનરૂપ માનવાથી જ તેમાં બળ, સુખ વગેરે સર્વ સમાઈ જાય છે. તેને જુદા માનવામાં કંઈપણ પ્રમાણ નથી.
ચા-નાનથી સુખાદિ જુદા છે તે પ્રમાણસિદ્ધ છે. સુખ વગેરેને જ્ઞાનસ્વરૂપ જ માનવામાં આવે તો અનેક
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
