Karikavali Muktavali Vivaran Part 03

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 23

પ્રત્યક્ષની પ્રત્યે રૂપમાત્રને કારણે માનીએ તો ચક્ષુરાદિના ચાક્ષુષપ્રત્યક્ષનો પ્રસંગ આવશે. તેથી દ્રવ્યાદિના ચાક્ષુષપ્રત્યક્ષની પ્રત્યે ઉદ્ભતરૂપને કારણ મનાય છે. રૂપમાં ઉ– ભૂતત્વ, અનુદ્દભૂતત્વાભાવકૂટવન્દ્ર સ્વરૂપ છે. શુક્લત્વાદિવ્યાપ્ય અનેક અનુભૂતત્વ છે. જે, આ પૂર્વે ૫૮. મી. કારિકાના વિવરણ વખતે જણાવ્યું છે.'
॥ इति रूपलक्षणग्रन्थः ॥
मुक्तावली । शुक्लादिकमनेकधेति - तच्च रूपं शुक्लनीलपीतरक्तहरितकपिशकर्बुरभेदादनेकप्रकारकं भवति । ननु कथं कर्बुरमतिरिक्तं रूपं भवति ? इत्थम् नीलपीताद्यवयवारब्धोऽवयवी न तावन्नीरूपः, अप्रत्यक्षत्वप्रसङ्गात् । नाऽपि व्याप्यवृत्तिनीलादिरूपमुत्पद्यते, पीतावच्छेदेनाऽपि नीलोपलब्धिप्रसङ्गात् । नाऽप्यव्याप्यवृत्तिनीलादिक मुत्पद्यते, व्याप्यवृत्तिजातीयगुणानामव्याप्यवृत्तित्वे विरोधात्; तस्मानानाजातीयरूपैरवयविनि विजातीयं चित्रं रूपमारभ्यते । अत एवैकं चित्ररूपमित्यनुभवोऽपि, नानारूपकल्पने गौरवात् । इत्थञ्च नीलादीनां पीताद्यारम्भे प्रतिबन्धकत्वकल्पनादवयविनि न पीताद्युत्पत्तिः । एतेन स्पर्शोऽपि व्याख्यातः । रसादिकमपि नाऽव्याप्यवृत्ति; किन्तु नानाजातीयरसवदवयवैरारब्धेऽवयविनि रसाभावेऽपि न क्षतिस्तत्र रसनयाऽवयवरस एव गृह्यते, रसनेन्द्रियादीनां द्रव्यग्रहे सामर्थ्याभावादवयविनो नीरसत्वेऽपि क्षतेरभावात् । नव्यास्तु-तत्राऽव्याप्यवृत्त्येव नानारूपं, नीलादेः पीतादिप्रतिबन्धकत्वकल्पने गौरवात् । अत एव -
‘लोहितो यस्तु वर्णेन, मुखे पुच्छे च पाण्डुरः ।
श्वेतः खुरविषाणाभ्यां स नीलो वृष उच्यते ॥' इत्यादि शास्त्रमप्युपपद्यते । न च व्याप्याव्याप्यवृत्तिजातीयद्वयोर्विरोधः, मानाभावात् । न च लाघवादेकं रूपमनुभवविरोधाद्, अन्यथा घटादेरपि लाघवादैक्यं स्यात् । एतेन स्पर्शादिकमपि व्याख्यातमिति वदन्ति ॥१००॥
२०