________________
પરસ્પર સંસર્ગવત્ત્વ, યોગ્યતાદિ (‘આવિ' પદથી આકાંક્ષા સન્નિધિ વગેરેનું ગ્રહણ કરવું.) મત્પદોપસ્થાપિતત્વ સ્વરૂપ હેતુથી સિદ્ધ થતું હોવાથી વાક્યાર્થસંસર્ગજ્ઞાન માટે ઉકત અનુમાનપ્રમાણથી અતિરિકત શબ્દપ્રમાણ માનવાની આવશ્યકતા નથી. ઉક્તાનુમાનનાં દૃષ્ટાંતોમાં સાધ્યની સિદ્ધિ; તેને પક્ષ બનાવીને અન્ય દૃષ્ટાન્તથી થઈ શકે છે. આવી જ રીતે ગવયાદિપદોમાં ગવયાદિપદાર્થશક્તિગ્રહ માટે ઉપમાન પ્રમાણ માનવાની આવશ્યકતા નથી. કારણ કે ગવયાદિ પદોમાં ‘અતિ વૃશ્યન્તરે વૃદ્ધેસ્તત્ર પ્રયુષ્યમાનાત્' આ હેતુથી ગવયત્વાદિપ્રવૃત્તિનિમિત્તકત્વની સિદ્ધિ અનુમાનથી જ થઈ શકે છે. અથવા ગવયાદિ પદોમાં, ‘સાધુપવત્વ' હેતુથી સપ્રવૃત્તિનિમિકત્ત્વની સિદ્ધિથી ગવયાદિપ્રવૃત્તિનિમિત્તકત્વની સિદ્ધિ પરિશેષાનુમાનથી શક્ય છે. તેથી સ્પષ્ટ છે કે ગવયાદિપદોની શક્તિના ગ્રાહક તરીકે ઉક્તાનુમાનપ્રમાણથી અતિરિક્ત ઉપમાનપ્રમાણને માનવાની આવશ્યકતા નથી. આ પ્રમાણે વૈશેષિકોની માન્યતા છે. અહીં ચારે અનુમાનમાં સાધ્ય અને હેતુઘટક તત્ત્તત્ પદોના નિવેશનું પ્રયોજન સામાન્ય અનુસંધાનથી જાણી શકાય છે. તેમ છતાં ન સમજાય તો અધ્યાપક પાસેથી અથવા દિનકરીથી એ જાણી લેવું. અહીંના ગ્રન્થના વિવરણમાં ખૂબ જ સ્થૂલદષ્ટિથી વિવરણ કર્યું છે. ગ્રંથકારના આશયના જ્ઞાન માટે દિનકરીનું પણ અનુસંધાન પર્યાપ્ત નથી. એ માટે તો ન્યાયકુસુમાઞ્જલિની ‘પ્રકાશ’ ટીકાનું અનુસંધાન કરવાની આવશ્યકતા છે. અહીં એ બધી વસ્તુઓનું વર્ણન કરીએ તો આ વિવરણ ખૂબ જ કૃલિષ્ટ થવાનો સંભવ છે. માટે જિજ્ઞાસુઓએ અધ્યાપક પાસેથી ખૂબ જ ઉપયોગપૂર્વક અહીંના ગ્રંથનું અધ્યયન કરવું જોઈએ.
+
વૈશેષિકોનાં ઉપર્યુક્ત મતનું નિરાકરણ કરે છે - ‘તન્ન...' ઇત્યાદિ કારિકાના ઉત્તરાર્ધથી – આશય સ્પષ્ટ છે કે માનવ
-
૧૦૦
