________________
सर्वः शब्दो नभोवृत्तिः श्रोत्रोत्पन्नस्तु गृह्यते ॥१६५।। वीचीतरङ्गन्यायेन तदुत्पत्तिस्तु कीर्तिता । कदम्बगोलकन्यायादुत्पत्तिः कस्यचिन्मते ॥१६६।।
મુવતી . .. , __ शब्दं निरूपयति-शब्दो ध्वनिश्चेति ॥१६४॥ नभोवृत्तिः-आकाश समवेतः । दूरस्थशब्दस्याऽग्रहणादाह श्रोत्रेति ॥१६५॥ .
ननु मृदङ्गाद्यवच्छेदेनोत्पन्ने शब्दे श्रोत्रे कथमुत्पत्तिरत आहवीचीति । आद्यशब्देन बहिर्दशदिगवच्छिन्नेऽन्यशब्दस्तेनैव शब्देन सदृशो जन्यते । तेन चापरस्तद्व्यापक, एवं क्रमेण श्रोत्रोत्पन्नो गृह्यत इति । कदम्बेति-आद्यशब्दाद् दशसु दिक्षु दश शब्दा उत्पद्यन्ते ततश्चान्ये दश शब्दा उत्पद्यन्त इति भावः । अस्मिन् कल्पे कल्पनागौरवादुक्तं कस्यचिन्मत इति ॥१६६॥
: વિવરણ : શબ્દનું નિરૂપણ કરે છે - શબ્દો ધ્વનિશ' ઇત્યાદિ કારિકાનાં ઉત્તરાર્ધથી, શ્રવણેન્દ્રિયજન્યપ્રત્યક્ષના વિષયભૂતગુણને શબ્દ કહેવાય છે. જે ધ્વનિ અને વર્ણ આ બે ભેદથી બે પ્રકારનો છે. મૃદલ્ગાદિજ શબ્દ ધ્વનિ સ્વરૂપ છે. અને કંઠતાલ્વાદિના સંયોગથી જન્ય શબ્દ ‘' વગેરે વર્ણસ્વરૂપ છે. બધા શબ્દો નોવૃત્તિ અર્થાત્ આકાશસમવેત છે. પરંતુ શ્રોત્રાવચ્છેદન ઉત્પન્ન જ શબ્દ શ્રવણેન્દ્રિયથી ગ્રાહ્ય બને છે. મૃદડ્યાઘવચ્છેદેન ઉત્પન્ન શબ્દથી વીચીતરક્શ ન્યાયે શબ્દની ઉત્પત્તિ શ્રોત્રાવચ્છિન્નાકાશમાં થાય છે. જેમાં પવન નિમિત્ત બને છે. આદ્યશબ્દથી બહાર દશદિશાવક્રેન અન્યશબ્દની ઉત્પત્તિ થાય છે. તે શબ્દથી બીજાની ઉત્પત્તિ થાય છે. આ રીતે એક તરંગથી બીજા તરંગની, એનાથી અન્યતરંગની જેમ શબ્દોની ધારા ઉત્પન્ન થાય છે. ઉત્તરશબ્દ આદ્યશબ્દનો વ્યાપક હોય છે, અર્થાત્ આદ્યશબ્દાવ્યવહિતોત્ત
ઉપર
