________________
હકની વાતો કરનારા
અધિકારને વિચાર કરે !
શ્રી ઉજમશી જુઠાલાલ શાહ-અમદાવાદ હકની વાતે. આજકાલ સૌ-કોઈ કરે અધિકાર મૂકી સ્વચ્છંદી બની, આપણે છે, પરંતુ પિતાના અધિકારને આધીન જીવન આપણી અને આપણી ભાવિ પ્રજાની ઘેર પિતે કઈ રીતે જીવવું તેને ખરો ઉકેલ ખોદી રહ્યા છીએ, કેઈ કરતું નથી.
જે પિતાના અધિકારને સમજાતું નથી, નેતાઓ પણ તેમના અધિકાર મુજંબ તે પોતાના વાસ્તવિક હકને કેમ કરી જાણે આચરણ રાખતા નથી. પ્રજાના હક અને અધિકારને જાણ્યા વિના હકની માગણી થાય ઉત્કષની લાંબી ચેડી વાતે તે બધાં કરે છે, ત્યાં ગુરુ-શિષ્ય, પિતા-પુત્ર, પતિ-પત્ની, પરંતુ તેમના અધિકારને ન છાજે તેવાં રાજા-પ્રજા, શેઠ-નેકર આદિક સંબંધે યોગ્ય શભે તેઓ કાઢતાં નથી. મમત્વને કારણે રીતે કેમ કરી જળવાય ? આપસ-આપસમાં તેઓ પણ લડે છે, ઝઘડે પિતાના અધિકારને પોતે સમજે છે તેમ છે, પરિણામે ઉગ્ર ઘર્ષણ થાય છે અને દાવો કરનાર તે પિતે પિતાના અધિકારઅનેક અનિષ્ટો ધરતી પર જન્મે છે. સમુચિત જીવન જીવતાં–જીવતાં જ હક સંપા
અધિકારનું ભાન ભૂલવાથી અને હકની દન કરવા પ્રયત્ન કરે. પિતાના અધિકારને ઘેલછા વધવાથી ઈર્ષા, દ્વેષ, અનીતિ, અન છોડી, હકને તે કદી વાં છે નહિ. ચાર, દુરાચાર, દુરાગ્રહ આદિ અનેક દુર્ગ. આપણે આપણે ખરો અધિકાર જાણીએ
એ આપણામાં મુખ્ય સ્થાન લીધું છે. અને અધિકાર-સમુચિત જીવન જીવતાં આપણામાંથી દયા ગઈ છે, દાનની ખરી શીખીએ, એ જ હક સંપાદન કરવાને વિશિષ્ટ ભાવના નષ્ટ થઈ છે, શીલની સમજણ રહી માગ છે. માનવજીવન જીવવાની ઉત્તમ અને - નથી, અને તે કારણે અધમ ભાવનાઓને અનુપમ કલા પણ તે જ છે. માનવજીવનની વેગ મળે છે. નીચ અને મેલી તે ભાવનાઓ ખરી મઝા પણું તે છે, અને તે જ કતવ્યઆપણામાં સ્વછંદતા વધારી રહી છે, અને પરાયણતા છે. આપણને કતવ્યભ્રષ્ટ બનાવી ઢારની હાલમાં સ્થલ, કાલ, દ્રવ્ય અને ભાવ અનુસાર ગોઠવી રહી છે. માતેલા સાંઢની પેઠે બેફામ વ્યક્તિને અધિકાર પરિણમે છે. કઈને કઈ રીતે આપણે જે અવિવેકી વર્તાવ કરી રહ્યા અમુક જ અધિકાર અનેકાંતદષ્ટિથી મુકરર છીએ, તે સૂચવે છે કે, હકના અંચળા હેઠળ નથી. છતાં સંત-મહંત, ગુરુ-શિષ્ય, પિતા
