________________
: ૪૯૮ : કારા બુદ્ધિવાદની પાકળતા; પ્રત્યેક ક્ષેત્રમાં વારંવાર ફર્યાં જ કરે છે. દાખલા તરીકે કાઇ મનુષ્ય માટીને માઢામાં મૂકે, તા સ્વાદ વિનાની લાગે છે. તેથી તેમાં કાઇપણ પ્રકારના સ્વાદ નથી, એમ કહેવામાં આવે છે. પરંતુ ખરી રીતે જગતમાં જેટલા રસ છે, તેટલા માટીમાં જ રહેલા છે, એમ સાખીત થાય છે. આંખલીના ક્રુસકે મેાઢામાં નાંખવામાં આવે તે તે ખાટા લાગતા નથી. પરંતુ તેને જમીનમાં રાપવામાં આવે છે ત્યારે તે પૃથ્વીમાં રહેલ સર્વ રસાનું પૃથક્કરણ કરીને કેવળ ખાટા રસનું` જ ગ્રહણ કરે છે. એ ખાટો રસ કેવળ આંખલીમાં જ નહિ પરંતુ તેના પાંદડ-પાંદડે વ્યાપી જાય છે. શેરડીના સાંઠા કેવળ મીઠા જ રસ ખેંચે છે. મરચાંનુ ખી તીખા રસ ખેંચીને મરચાંનુ પોષણ કરે છે. કાચકે કેવળ કડવા રસ જ ખે'ચીને વધે છે. આથી સાખીત થાય છે કે, પ્રત્યેક ખી પૃથ્વીમાં રહેલાં સરસાનું પૃથક્કરણ કરી પેાતાને લાયક રસને પાતા તરફ આકર્ષે છે. એથી જ સંસ્કૃત ભાષામાં પૃથ્વીને ‘સર્વજ્ઞા' એવું અન્વક નામ અપાયેલુ છે.
ખીજું ઉદાહરણ રંગનુ છે. પીળા અને વાદળી મળીને લીલે ર'ગ થાય છે. કરમજી અને ધોળા મળીને ગુલાખી ફૂગ થાય છે. લાલ અને પીળા મળીને નારંગી રંગ થાય છે. આમ જુદાજુદા રંગોની ઉત્પત્તિ મનાય છે. પરંતુ ધોળા રંગ અન્ય કાઇ ર ંગના મિશ્રણથી ઉત્પન્ન થયા છે, એમ કેાઈ માનતુ નથી, છતાં આશ્ચયની વાત છે કે, સર્વ રંગેનુ પ્રમાણસર મિશ્રણ એ જ ધોળા રંગ છે, જેમકે તડકાના રંગ સફેદ છે, પરંતુ તેમાં પાસાદાર કાચનું' લેાલક મૂકવામાં આવે તે સૂર્યકિરણાનુ પૃથક્કરણ થઇ તેમાંથી લાલ, પીળા, જાંબુડા ઇત્યાદિ સાત રંગો અહાર નીકળે છે, એમ
આજના સામાન્ય વિદ્યાર્થી પણ જાણે છે. આ પરથી તડકાના ધાળા વણુ એ અનેક રંગાનુ મિશ્રણ છે, એમ સાખીત થાય છે.
એજ રીતે પ્રકાશ અને અંધારૂં, ટાઢું અને ઉત્તુ એ મધું સાપેક્ષ છે. એક મનુષ્ય મધ્યાહનકાળે એક એરડીમાં બેસી પુસ્તક વાંચે છે અને ખીજો બહાર તડકામાંથી આવે
જે
છે, ત્યારે તેની સાથે અથડાઇ પડે છે. પ્રકાશ એકને લેશ પણ દેખાયે નહિ, તે ખીજાને પુસ્તક વાંચવા માટે પુરતા થઇ પડયા. અંધારી રાત્રિમાં માણસને કાંઇ દેખાતુ આનદથી નથી અને ઘુવડાદિ પક્ષીઓ વિહાર કરે છે. આથી સિદ્ધ થાય છે કે
આપણે જ્યાં પ્રકાશ નથી એમ કહીએ છીએ ત્યાં પ્રકાશ હાવા જ જોઇએ. આપણી જોવાની શકિતના પ્રમાણુ કરતાં જો અધિક પ્રકાશ હાય તે તે પણ આપણને દેખાતે નથી. અને કમી હાય તા તે પણ આપણને દેખાતે નથી.શીતળતા અને ઉષ્ણતાની વાત પણ આવીજ છે, ત્રણ વાસણા છે. એકમાં હાથ દાઝી જાય તેવું ગરમ પાણી છે. ખીજામાં હાથ અક્કડ થઇ જાય તેવું શીતળ પાણી છે. ત્રીજામાં સમશીતેષ્ણુ છે. એક માસ સહન થાય ત્યાં સુધી ગરમ પાણીના પાત્રમાં હાથ નાંખે છે, ખીજો સહુન થાય ત્યાં સુધી ઠંડા પાણીના પાત્રમાં હાથ નાંખે છે અને પછી બંને પેલા સાધારણ પાણીના પાત્રમાં હાથ એળે છે, તેા પહેલે કહેશે કે, ‘આ પાણી ઠંડુ છે' અને બીજો કહેશે કે આ પાણી ગરમ છે.’ આમ એકજ પ્રકારનું પાણી એકને શીતળ અને ખીજાને ઉષ્ણુ લાગ્યું, તેથી શીતળતા અને ઉષ્ણતા વચ્ચેના ભેદ પણ કયાં સુધી સત્ય છે, તે વિચારવાનું રહે છે.
