________________
૨૪૬
તત્ત્વ પૃ.
ઉત્તર-દૂધમાં પાણી, કપડામાં મેલ અને લોઢામાં અગ્નિની માફક પરસ્પર એકમેક છે.
પ્રશ્ન ર૫-આ સંબંધ કયારથી છે?
ઉત્તર-કર્મ અને જીવને સંબંધ અનાદિકાળથી ચાલ્યો આવે છે. પ્રત્યેક સમય જુના કર્મ પોતાનું ફળ દઈને આત્માથી છૂટા થાય છે. અને નવિન કર્મ પ્રતિસમય બંધાતા રહે છે.
પ્રશ્ન ૨૪-કર્મ અને જીવના સંબંધની આદિ માનીએ તે શો વાંધો આવે ?
ઉત્તર-કર્મ અને જીવના સંબંધની આદિ માનવાથી તે મુક્તજીવોને પણ ફરીથી કર્મબંધ થવાનું માનવું પડે.
પ્રશ્ન ૨૪૩-કર્મ અને જીવને કેટલા પ્રકારને સંબંધ છે?
ઉત્તર-કર્મ અને જીવને અનાદિ-અનંત, અનાદિ સાંત અને સાદિ-સાંત એ ત્રણ પ્રકારનો સંબંધ છે.
(૧) જેને કયારેય મોક્ષ ન થાય તેવા અભવી આત્માઓને કર્મની સાથે અનાદિ અનંત સંબંધ છે.
(૨) અનાદિ સાંત–જેની આદિ તે નથી, પરંતુ અંત છે.—ભવ્ય જીવની અપેક્ષાએ તેઓ કર્મથી અનાદિ બંધાયેલ છે. પણ મુક્ત થઈ શકશે.
(૩) સાદિ સાંત-જેની આદિ પણ છે અને અંત પણ છે. આત્મા જે પર્યાયને પામીને તેનાથી છૂટી જાય, અર્થાત્ જે કર્મ બંધાય અને ઉદયમાં આવીને ભગવાઈ
