________________
મોક્ષ તત્વ કાળની ઉપેક્ષા કરીને વર્તમાન પર્યાય અને તે પણ પોતાની જ પર્યાય માત્રને ગ્રહણ કરે તેને “ઋજુસૂત્ર નય” કહેવાય છે.
પ્રશ્ન ૧૬૫-શબ્દ નય કેને કહે છે?
ઉત્તર-લિંગ, કારક, વચન, કાલ અને ઉપસર્ગ વગેરેના ભેદથી વસ્તુને ભિન્નપણે ગ્રહણ કરે તેને શબ્દનય કહેવાય છે. જેમકે “દાર, ભાર્યા, કલત્ર” એ ત્રણેય શબ્દ ભિન્ન-ભિન્ન લિંગના એક જ સ્ત્રી પદાર્થના વાચક છે. પરંતુ તે નય સ્ત્રી પદાર્થને લિંગના ભેદથી ભિન્ન-ભિન્ન માને છે. તે રીતે સુમેરૂ હતે સુમેરૂ છે અને સુમેરૂ હશે, ઉપરોક્ત ઉદાહરણમાં શબ્દનય, ભૂત, વર્તમાન અને ભવિષ્યકાલના ભેદથી સુમેરૂ પર્વતમાં ત્રણ ભેદ માને છે.
પ્રશ્ન ૧૬૬-સમભિરૂઢ નય કોને કહે છે?
ઉત્તર-જે પર્યાયવાચક શબ્દોના વ્યુત્પત્તિના ભેદથી અર્થને ભિન્ન ભિન્ન રૂપથી ગ્રહણ કરે. જેમકે-ઈન્દ્ર, શક પુરંદર, તે બધાને એક અર્થ હોવા છતાં પણ તે નય વ્યુત્પત્તિ અર્થના ભેદથી ભિન્ન ભિન્ન રૂપે ગ્રહણ કરે છે. શબ્દનય ઈન્દ્ર, શક, પુરંદર આ ત્રણ શબ્દોના એક જ વાચ્ય માને છે. પરંતુ સમભિરૂઢ નયના મતથી આ ત્રણે ચની પ્રવૃત્તિ ભિન્ન ભિન્ન છે. તેથી ભિન્ન માને છે. ઈન્દન = અશ્વર્ય ભગવતા હોવાથી ઈન્દ્રને ઈન્દ્ર કહે, શકન = સમર્થ હેવાથી તે શક અને પુરદારણ =નગરોનો નાશ કરવામાં શક્તિમાન હવાથી પુરન્દર કહેવાય છે.
