________________
નય-નિક્ષેપ
૨૮૯ નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય આદિ ભેદોથી સ્થાપન કરવું તેને બનિક્ષેપ” કહેવાય છે.
પ્રશ્ન ૧૭–નિક્ષેપ કેટલા છે?
ઉત્તર–ચાર છે. (૧) નામ નિક્ષેપ (૨) સ્થાપના – નિક્ષેપ (૩) દ્રવ્ય નિક્ષેપ અને (૪) ભાવ નિક્ષેપ.
પ્રશ્ન ૧૭૧-નામ નિક્ષેપ કોને કહે છે?
ઉત્તર–જીવ અથવા અજીવનું જે નામ હોય, તે નામ નિક્ષેપ” કહેવાય છે. તે વસ્તુ નામના ગુણ સહિત હોય કે રહિત હોય. જેમ લાકડાના ટુકડામાં જીવ શબ્દનો સંકેત કરવામાં આવે તે તેમાં જીવનું લક્ષણઉપયોગ ન હોવાથી તે “નામ” જીવ છે. તે જ રીતે એક વ્યક્તિનું સેવક' નામ રાખવામાં આવ્યું, તેનામાં ભલે સેવક જેવા ગુણે ન પણ હોય, તે પણ તે નામથી સેવક છે તેમજ યથાર્થ વસ્તુનું નામ તે પણ “નામનિક્ષેપ” છે.
પ્રશ્ન ૧૭૨–સ્થાપના નિક્ષેપ કોને કહે છે? તેનાં કેટલા ભેદ છે?
ઉત્તર-કઈ મૂળ વસ્તુની પ્રતિકૃતિ, મૂતિ અથવા ચિત્રમાં આરોપ કર, તે સ્થાપના નિક્ષેપ છે. તેના બે ભેદ છે-(૧) સદ્દભાવ સ્થાપના અને (૨) અસદ્દભાવ સ્થાપના.
પ્રશ્ન ૧૩ સદ્દભાવ સ્થાપના એટલે શું?
ઉત્તર–કઈ મૂળ વસ્તુની મૂર્તિ બનાવવામાં આવે, અસલ વસ્તુની આકૃતિ બનાવવામાં આવે, અથવા કાગળ૧૯
