________________
લબ્ધિ
૧૬૭ લબ્ધિ વિવિધ પ્રકારની ઉગ્ર તપશ્ચર્યાઓ દ્વારા પ્રાપ્ત થાય છે. લબ્ધિની પ્રાપ્તિ માટે “લબ્ધિવિધાન'ના પ્રકારની એક તપશ્ચર્યાનો ઉલ્લેખ પણ શાસ્ત્રગ્રંથોમાં મળે છે. એમાં વિશેષત: ભાદ્રપદ, મહા અને ચૈત્ર મહિનાની અમુક નિશ્ચિત તિથિએ એક ઉપવાસ અને પારણું અથવા ત્રણ ઉપવાસ અને પારણું અથવા એક ઉપવાસ અને એકાસણું અથવા એક કે બે ઉપવાસ અને એકાસણું એમ વિવિધ રીતે તપ કરવાનું હોય છે. આવી રીતે છ વર્ષ સુધી સળંગ તપશ્ચર્યા કરવામાં આવે અને દિવસમાં ત્રણ વખત “ૐ હૂ મહાવીરાય નમ:' એ મંત્રનો જાપ કરવામાં આવે તો એ પ્રકારના તપ અથવા વ્રતને ‘લબ્ધિવિધાન' તપ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
અઠ્ઠાવીસ લબ્ધિતપમાં અઠ્ઠાવીસ દિવસ સુધી સળંગ એકાસણાં અથવા એકાસણું અને ઉપવાસ કરવામાં આવે છે. એમાં દરરોજ જુદી જુદી લબ્ધિના નામપૂર્વક ગણણું, કાઉસગ્ગ, સાથિયા, ખમાસમણાં ઇત્યાદિ ક્રિયા કરવામાં આવે છે અને નીચેનો દુહો બોલાય છે :
લબ્ધિ અઠ્ઠાવીશ ધરી, ગુરુ ગોયમ ગણેશ;
ધ્યાવો ભાવિ શુભ કરી, ત્યાગી રાગ અને રીશ.” તેજલેશ્યાની લબ્ધિની પ્રાપ્તિ માટે બ્રહ્મચર્યવ્રત સહિત છઠ્ઠને પારણે છઠ્ઠ કરવામાં આવે અને પારણામાં એક મૂઠી બાફેલા અડદ અને એક અંજલિ જેટલું પાણી લેવામાં આવે છે. એ પ્રકારની “અપાનકેન' નામની તપશ્ચર્યા કરવા માટે જોઈતું શરીરબળ વર્તમાન સમયમાં રહ્યું નથી એમ મનાય છે.
લબ્ધિ મેળવવાની લાલસાથી ઉગ્ર તપશ્ચર્યા કરવામાં આવે એ એક સ્થિતિ છે અને કર્મક્ષયના આશયથી, મોક્ષપ્રાપ્તિના ધ્યેયથી બાહ્ય અને આવ્યંતર ઉભય પ્રકારની ઉગ્ર તપશ્ચર્યા કરવામાં આવે અને એમ કરવા જતાં, આત્મા નિર્મળ થતાં સહજ રીતે લબ્ધિઓ પ્રગટ થવા લાગે એ બીજી સ્થિતિ છે. આત્માને માટે આ બીજી સ્થિતિ જ વિશેષ હિતકર છે.
વિશિષ્ટ પ્રકારની ચમત્કારિક શક્તિ માટે લબ્ધિ ઉપરાંત વિદ્યા' શબ્દ પણ જૈન ગ્રંથોમાં વપરાયેલો જોવા મળે છે. ત્યાં વિદ્યાનો અર્થ છે એકસરખા વિષયની જુદી જુદી લબ્ધિઓનો સમૂહ. આમ “વિદ્યા' શબ્દમાં લબ્ધિનો અર્થ સમાવિષ્ટ છે. આઠ જુદા જુદા પ્રકારની વિદ્યા માટે કઈ કઈ લબ્ધિઓ પ્રગટ થયેલી હોવી જોઈએ તે માટે નીચે પ્રમાણે ઉલ્લેખ મળે છે :
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
