________________
૩૨૮
જિનતત્ત્વ
વિશિષ્ટ અર્થમાં વપરાયો છે. સંસ્કૃતમાં વૅ શબ્દના ઘણા જુદા જુદા અર્થ થાય છે, જેવા કે પવૅ એટલે પગ, પગલું, નિશાની, સ્થાન, અધિકાર, ચોથો ભાગ, વિરામસ્થાન, પ્રતિષ્ઠા, વ્યવસાય, વાટાઘાટ, રહેઠાણ, વિષય, શબ્દ, વિભક્તિવાળો શબ્દ, વાક્યમાંથી છૂટો પડેલો શબ્દ, વર્ગમૂળ, માપ, ૨ક્ષણ, સંભાળ, શતરંજની રમતનું ખાનું, સરવાળા માટેની સંખ્યાઓમાંની કોઈ એક સંખ્યા, તેજકિરણ, શ્લોકનું એક ચરણ વગેરે. નવકા૨મંત્રમાં પદ એટલે શબ્દોનો સમૂહ અથવા વિવક્ષિત અર્થવાળા શબ્દોનો સમુચ્ચય. નવકારમંત્રનાં છેલ્લાં ચાર પદને શ્લોકના ચરણના અર્થમાં પણ પદ તરીકે ઓળખાવી શકાય.
નવકારમંત્રમાં જે નવ પદ છે તેમાં, જેને અંતે વિભક્તિ છે તે પદ, એવો વ્યાકરણની દૃષ્ટિએ અર્થ લેવાનો નથી, પણ અપેક્ષિત અર્થની સમાપ્તિ જ્યાં થાય છે તે પદ એવો અર્થ લેવાનો છે. એટલે ‘મર્યાદિત શબ્દસમૂહ અપેક્ષિત અર્થ પ્રમાણે એકમ જેવો બની રહે તે પદ’ એવા અર્થની દૃષ્ટિએ નવકારમંત્રમાં નીચે પ્રમાણે નવ પદ છે અને તે રીતે જ નવ પદ સુપ્રસિદ્ધ છે :
(૧) નમો અરિહંતાણં (૨) નમો સિદ્ધાણં (૩) નમો આયરિયાણં (૪) નમો उवज्जायाणं (५) नमो लोए सव्वसाहूणं (६) एसो पंचनमुक्कारो (७) सव्व पावप्पणासणो (८) मंगलाणं च सव्वेसि (९) पढमं हवइ मंगलम्
નવકારમંત્રનાં પદની ગણના, જુદી જુદી દૃષ્ટિએ વિશેષ વિચારણા માટે જુદી જુદી રીતે થયેલી છે. ‘પ્રત્યાખ્યાન નિર્યુક્તિ'ની ચૂર્ણિમાં ચૂલિકા સિવાયના નવકારનાં છ ૫૬ ગણાવ્યાં છે, એમ દસ પદ પણ ગણાવ્યાં છે. છ પદ નીચે પ્રમાણે છે
:
(૧) નમો (૨) અરિહંત (૩) સિદ્ઘ (૪) આવિ (૫) વન્નાય ( 9 ) साहूणं [ नमो अरिहंत सिद्ध आयरिय उवज्झाय साहूणं ]
વળી નવકારનાં દસ પદ ગણાવવામાં આવ્યાં છે, જેમ કે
(૧) નમો (૨) અરિહંતાળ (૩) નમો (૪) સિદ્ધાળું (૫) નમો (૫) આરિયાળું (૭) નમો (૮) વન્નાયામાં (૯) નો (૧૦) સાકૂળ
વળી, અન્યત્ર નવકારનાં અગિયાર પદ ગણાવવામાં આવે છે, જેમ કે (૧) નમો (૨) અરિહંતાણં (૩) નમો (૪) સિદ્ધાણં (૫) નમો (૭) આરિયાળ (૭) નો (૮) વન્સાવાળું (૯) નમો (૧૦) તોડ્ (૧૧) સવ્વસાહૂળ
વ્યાકરણશાસ્ત્રમાં પ૬ની વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે આપવામાં આવી છે
:
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
