Jain_Satyaprakash 1948 01

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 10

૧૦૪ |
શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૧૩
લગભગ ઈ. સ. ના આઠમા સૈકામાં થઈ ગયેલા મનાતા કાયિ કે કુમાર નામના દિગમ્બર વિદ્વાને આરસ-અણુવેકખા નામની કૃતિ રચી છે, એમાં ૪૮૯ ગાથા છે. અને એ ખારે ભાવનાએનું વપ સ્પષ્ટ રીતે રજુ કરે છે. આ ગાથાઓ જષ્ણુ સેરસેણીમાં છે.
કેવળ ખાર ભાવનાઓને જ મંગે કાઈ પ્રાચીન ટ્વિગર વિદ્વાને સસ્કૃતમાં કૃતિ રચી હેાય તા તે જાણુવામાં નથી. બાકી અમિતમતિ, સામદેવ અને પદ્મન દિએ પેાતપેાતાની કૃતિમાં ખાર અનુપ્રેક્ષાના વિષયને સ્થાન આપ્યું છે. શુભચન્દ્રે પણ જ્ઞાનાવમાં આ વિષયને લગતાં લગભગ ૧૯૫ પો રચ્યાં છે. આ શુભચન્દ્રના સમય ખાભત શ્રી ગાપાલદાસ જીવાભાઈ પટેલે યાગશાસ્ત્રના ઉષાત ( પૃ. ૩૯-૪૦ ) માં ચર્ચા કરી છે. વિશ્વષણુ ભટ્ટારકકૃત - ભકતામચરિત્ર' પ્રમાણે જીમચન્દ્ર વૈરાગ્યશતક વગેરેના કૌ ભતૃહિર અને માળવાના સુપ્રસિદ્ધ રાજા ભાષના સગા ભાઈ થાય. ભાજના વખતનું એક દાનપત્ર મળી આવ્યું છે. એ વિ. સ. ૧૦૭૮માં લખાયેલું છે. આમ શુભચન્દ્રના સમય અગિયારમી સદીના પૂર્વાધ ગણાય, પૃ. ૪૦ માં ગાપાલદાસ કહે છે કે, “ શુભચન્દ્ર અને હેમચન્દ્ર વચ્ચે બહુ હુ તા ૭૦ કે ૮૦ વર્ષના ગાળા રહે. '
વિ. સ. ૧૧૪૫ માં જન્મેલા આ હેમચન્દ્રસૂરિએ યાગશાન યાતે અધ્યાત્માર નિષદ્ ચેસ છે. એના ચેાથા પ્રાશનમાંના àા. ૧પ-૧૧૦ બાર ભાવનાઓનું સ્વરૂપ જ સમજાવે છે. વિશેષમાં એના ઉપરની સ્વપન વૃત્તિ આ વિષયને વિશેષતઃ વિશઃ બનાવે છે. જ્ઞાનાવા ૨૯ થી ૪૨ સુધીના સર્ગોમાંથી હેમચન્દ્રસૂરિએ માગશાશ્વના પાંચમા પ્રકાશશ્રી માંડીને અગયારમા પ્રકાશ સુધીના પ્રાણુાયામ અને ધ્યાનના વર્ણનવાળા આખા ભાગ ઉતારી લીધા હૈાય એમ જણાય છે. એવું વિધાન ગેાપાલદાસે પૃ. ૩૬માં કર્યું છે, તે એ તરફ હું ખાસ કરીને શ્વેતાંબર વિદ્વાનેાનું સાદર લક્ષ ખેચું છુ.
અનિત્યત્યાદિ ભાવનાનુ વણુન બન્ને ગ્રન્થામાં એક જ શબ્દમાં નથી, પણુ એક જ શૈલીમાં છે અને તરત જ ધ્યાન ખેચે એવા શબ્દસા થી ઠેર ઠેર ભરપૂર છે, એમ એમણે પૃ. ૩૭-૩૮ માં કહ્યું છે. બાર ભાવનાને લગતો મહત્ત્વની દિગંબર કૃતિઓમાં કાઈ અપભ’શ' માં પણ àાય તો નવાઈ નદ્ધિ. ધવલે જે અપભ્રંશમાં હરિવ’સ-પુરાણ રચ્યું છે તેમાં ક્રાઇ સિંહનદિએ અનુપ્રેક્ષાને અ'શે કાઈ કૃતિ રચ્યાના ઉલ્લેખ છે. આ સિંહનદિ તે ક્રાણુ એ જાણુવું બાકી રહે છે. વિશેષમાં એમની કૃતિની ભાષા વિષે પણ કાંઈ જાણવા મળ્યું નથી. મા કૃતિ આજે ઉપલબ્ધ છે કે નંદુ એ પણ જાણુવામાં નથી.
દિગંબરે નું કાનડી ભાષામાં સાહિત્ય છે. દા. ત. ઈ. સ. ૧૧૭૬થી ૧૮૩૧ના ગાળામાં ૪ એની આસપાસના સમયમાં થઈ ગયેલા ભાલચન્દ્રે દકુન્દના ત્રણે ગ્રન્થેવયસાર ઇયાદિ ઉપર તેમજ પરમાત્મપ્રકાશ (પપ્પપાય) અને તનાથ સૂત્ર ઊપર કાનડીમાં વૃત્તિ રચી છે. અવૃત્તિક ગણિતિલકના મારા ગ્રેજી રૂપે ધાત (પૃ.૧૦)માં મેં સૂચળ્યું છે કે રાદિત્યે (ઇ.સ. ૧૧૨૦) ગતિને અંગે છ ગ્રન્થ કાનડીમાં રમ્યા છે, અને તેમાંના એકનું નામ જૈનતિસૂત્રેાદાહરણ છે. આ ગ્રન્થની ઈ હાથપાથી હાય તે। તે મેળવવા હુ આજે કેટલાંય વર્ષોથી આતુર છું, પણ હજી સુધી તા અને એના પત્તો પશુ મળ્યા નથી.