Jain_Satyaprakash 1948 01

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 23

પ્રશ્નોત્તર-પ્રબોધ પ્રોજક-પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજ શ્રી. વિજયદ્રસૂરિજી
(ગતાંકથી ચાલુ) ૪૪ પ્રશ્ન –અન્ય દર્શન કારોમાંના કેટલાક એમ માને છે કે શરીરમાં દાખલ થવાના વખતે અને શરીરમાંથી નીકળવાના વખતે આત્મા દેખાતો નથી. માટે અમે માનીએ છીએ કે “આત્મા નામને પ્રદાર્થ છે જ નહિ, ને દેહની હયાતીમાં સંવેદન (ચૈતન્ય) સંભવે છે, અને તે બળીને રાખ થયા પછી ચૈતન્ય જણાતું નથી માટે અમે કહીએ છીએ કે દેહમાંથી ચિતન્ય પ્રગટ થાય તેથી ચૈતન્ય પદાર્થ છે, ને તે દેહ શ્રિત છે. કારણ કે જેમ બીનમાં ચિત્રામણ રહે તેમ તે શરીરમાં રહે છે. જેમ ભીંત વિના ચિત્ર ન રહે, અને તે એક બીત છેડીને બીજી ભીંતમાં જાય નહિ, એટલે ચિત્ર ભીંતમાં જ ઉપજે (ચિત્રાય) ને ત્યાં જ નાશ પામે, વળી જેમ પાણીને પરપોટો પાણીમાં જ ઉત્પન્ન થાય, ને ત્યાં જ નાશ પામે, તેવી રીતે ચૈતન્ય પશુ પંચ ભૂતમાંથી પ્રગટે ને ત્યાં જ નાશ પામે,એમ કેમ ન માની શકાય?
ઉત્તર–આત્મા, અમૂર્ત (અરૂપી) છે, ને આંતર (કામણું, સર્મ, લિંગ) શરીર પણ જેમ રૂપિ છતાં બહુ જ સૂક્ષ્મ હોવાથી દેખાતું નથી, તે પછી અરૂપી આત્મા ન દેખાય, એમાં નવાઈ શી? એ પ્રમાણે જેનો તે શું પણ બીજાઓ: ૫ માને જ છે, એમ પ્રભાકરેના આ શ્વક ઉપરથી સાબિત થાય છે તે આ પ્રમાણે–
अन्तरा भवदेहोऽपि, सूक्ष्मत्वानोपलक्ष्यते ॥
निष्क्रामन्प्रविशन्वाऽपि नाभावोऽनीक्षणादपि ॥१॥ અર્થ-જ્યાંસુધી સંસારી જીવ સંસારમાં રહે, એટલે મેશે ન જાય, ત્યાં સુધી, કામણ શરીર, તેની સાથે જ રહે છે, માટે તે ભવદલ કહેવાય છે. તે શરીર બહુ જ સૂક્ષ્મ હોવાથી તેની જેમ–વચમાં તેને ધારણ કરનાર આત્મા પણ જયારે પૂર્વ સ્થાનમાંથી નીકળે ને નવીન સ્થાનમાં દાખલ થાય, ત્યારે દેખાતો નથી, તે પણ–આત્મા નથી એમ તે નથી જ-એટલે આત્મા છે જ. આ પ્રમાણે છે કે કાર્માણ શરીરવાળે છતાં પણ આત્મા જતાં કે આવતાં દેખાતું નથી, પણ અમુક અમુક ચિહ્નોથી આમાનો નિર્ણય જરૂર કરી શકાય છે.
અહીં દષ્ટાંત એ કે-જેણે ભૂત તેને પહેલાં જેલ નથી, તે માણસ પણ જેમ ને ભૂત વગેરેને વળગાડ છે, તે કારણ વિના પણ વારંવાર હાસ્ય ગાયન, રુદન વગેરે ચેષ્ટાઓ કરે છે–આ ચિહ્નો જોઈને નિર્ણય કરે છે આ માણસના શરીરમાં ભૂત વગેરે દાખલ થયેલ છે, તેવી રીતે શ્વાસોચ્છવાસ વગેરે ચિલો જોઇને આત્માનો પણ નિર્ણય કરી શકાય છે. વળી વાદીએ પંચભૂત ધર્મ ચૈતન્યને સાબિત કરવા જે ચિત્રનું દષ્ટાંત આયું, તે પણ ગેરવાજબી છે. કારણ કે ચિત્ર, અચેતન (જડ) છે, ચાલવાના સ્વભાવ વિનાનું છે. અને આત્મા સૈન્ય સવરૂપ છે, તથા કમાધીન હોવાથી નાકાદિ વિવિધ ગતિઓમાં ભ્રમણ કરનાર છે. આથી સાબિત થયું કે ભીંતચિત્ર અને આત્મા તદ્દન વિલક્ષણ હેવાથી, ચાલુ પ્રસંગે ભીંતચિત્રનું દૃષ્ટાંત આપી શકાય જ ન.િ તેથી ચેતન્ય પંચભૂતનો ધર્મ છે, એમ કહેવું ઊંચત નથી. ૪૪.