Book Title: Jain_Satyaprakash 1947 12
Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ણિમ, રિમ, મેય અને પરિચ્છેદ્ય
(લે. પ્રે. હીરાલાલ સિકદાસ કાપડિયા એમ. એ. ) જૈન આગમિક સાહિત્યના અભ્યાસીને આ ચાર શબ્દ સુપરચિત છે, કેમકે સા વાહના પ્રસગમાં એ આવે છે.
નાયાક્રમકહાના પહેલા સૂય ખધના આઠમા અઝમણ (સુત્ત ૬૯)માં નિમ્નલિખિત પંક્તિમાં આ ચાર શબ્દાના ગમ, રિમ, મેજ અને પારિઅેન્જ એ પાય રૂપા જોવા મળે છે-~~~
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
"सेयं खलु अहं गणिमं धरिमं च मेज्जं च पारिच्छेज्जं च भंडगं गहाय આમ આ ચાર શબ્દો વિષે 'ગ’માં ઉલ્લેખ છે એટલે એને શ્રમણ ભગવાન મહાવીરસ્વામીના કૅલિ–જીવન જેટલા પ્રાચીન ગણી શકીએ.
જેમ વલાદ્વારના અશન, પાન, ખામિ અને સ્વામિ એમ ચાર પ્રકાશ છે અને માધ્યવિધિના ન્થિમ, વૈષ્ટિમ, પૂરિય અને સુધાતિમ એમ ચાર પ્રકારા છે તેમ જાતજાતની વેચવાની-ખરીદવાની ચીજોના પમ્મુ ચાર પ્રકાશ છે અને એને! આ લેખતા શીમાં ઉલ્લેખ કરાયે છે.
શાબ્દિક નિષ્પત્તિ—ગણિમ અને રિમ શબ્દની નિષ્પત્તિ ખાદિમ, સ્વાદિમ, શ્રન્થિમ, વૈષ્ટિમ, પૂરિમ અને સંધાતિમ એ શબ્દેશની નિષ્પત્તિને મળતી આવે છે. અગ્નિ અને રિમ એ શબ્દોમાં મૂળ ધાતુ અનુક્રમે ાળ અને થ્રુ છે. રૂમ એ પ્રત્યય લાગતાં શબ્દા અને છે.
ગાદિન મુખ સમગ્યેા છે.
ܕܙ
અથ—નિસીહ (ઉ. ૧)ની સુષ્ણુિમાં ‘મ’ને અંગે નીચે મુજખ્ખ ઉલ્લેખ છેઃ— 'गणिमं जं दुगाइयाए गणणाए गणिज्जति तत्र हरीतक्यादि "
કહેવાની મતલબ એ છે કે જે એ ઇત્યાદિ ગતરીએ ગણાય તે ણિમ' છે. જેમકે હરડે ગેરે.
અ નાયાધમ્મકહાની વૃત્તિ (પત્ર ૧૩૬ અ)માં અભયદેવસૂરિએ નીચે
" गणिमं - नालिकेरपूगीफलादि यद् गणितं सत् व्यवहारे प्रविशति धरिमं यत् तुलाधृतं सद् व्यवहियते, मेयं यत् सेतिका पल्यादिना मीयते; पारिच्छेद्यं यद् गुणतः परिच्छेद्यते - परीक्ष्यते वस्त्रमण्यादि "
આના અર્થ એ છે કે નાળિયેર,સેપારી વગેરે ‘મણિમ' છે. જેવા વ્યવહાર ગણતરી ઉપર આવલખે છે તે મિ' છે. જેના વ્યવહાર ત્રાજવામાં તેાળીને કરાય છે
તે મિ' છે. જે સેતિકા, પક્ષ્ય વગેરે દ્વારા મપાય છે તે ‘ મેય' છે. જેની ગુણુ દ્વારા
!
"
પરીક્ષા કરાય છે તે પારિચ્છેલ' છે. વસ્ત્ર, મણુિ વગેરે પારિચ્છેદ છે.
" गणि जाई फलफोप्फलाइ धरिमं तु कुंकुमगुडाई |
मे
चोपडलोणाइ रयणवत्थाइ परिछेज्जं || "
આ સંબંધમાં અ’દીપિકા (પત્ર ૧૦૦ માં જે નીચે મુજમ્નુ' અવતરણ છે તે વિશેષ પ્રકાશ પાડે છેઃ
For Private And Personal Use Only
૧ આ ચાર શબ્દના અર્થ' ઇત્યાદિના વિચાર મેં ‘ગ્રન્થિન્ન, વેષ્ટિમ, પુષ અને સક્રાતિમ” એ નામના મારા લેખમાં કર્યો છે. આ જૈન સત્ય પ્રકારા (વ. ૧૨, અ. ૧૨)
