Jain_Satyaprakash 1947 12

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 28

૯૦ ] શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૧૩ | દાર્શનિક વિચારોના આ કેમિક ઇતિહાસમાં જૈનધમને એક પિતાનું મહત્વ છે, પિતાની એક વિશેષતા છે. જૈન ધર્મે ઉપનિષદીય સત્તાત્મક બહ્મવાદ તથા બૌદ્ધીય અસત્તાત્મક ક્ષણિકવાદ ય શુન્યવાદની સન્મુખ એક મધ્યમમાર્ગ (Via media) પ્રસ્તુત કરવાની ચેષ્ટા કરી. જૈનધર્મને આ સમન્વયવાદ કેટલીયે દૃષ્ટિથી સ્પષ્ટ કરી શકાય છે. " [] અનેકાન્તવાદ– મહાવીરે જ્યારે પિતાની આન્તર્દષ્ટિએ દોડાવી, ત્યારે જેમ કે ઉપનિષદ અને બૌદ્ધોના વિચાર પરસ્પર વિરોધી ધ્રુવો પર હતા. ઉપનિષદ અમારા વ્ર અથવા સર્વ થિંદ્ર ત્રણ જેવાં મહાવાકયો દ્વારા એ પ્રમાણિત કરતા હતા કે આખું વિશ્વ રૂપમાં “સત’ છે–તેની સત્તા અસંદિગ્ધ છે. નામરૂપમાં નાવાત્વ ભલે અસત્ય હેય (ઢ નાનાતિ શિન); કિન્ત બ્રહ્મની સત્તા નિર્વિવાદ છે. બીજી તરફ બૌદ્ધ દર્શનના ભાવનાચતુષ્ટયે ઘેષિત કરી રાખ્યું હતું કે–
१ सर्व क्षाणकम् । २ सर्व दुःखम् । ३ सर्वे स्वलक्षणम्। ४ सर्व शुन्यम्।
તાત્પર્ય એ કે સત્તા સત્ય નથી, ક્ષણિકતા જ સત્ય છે. પલ પલ પર પલટાનાર નામરૂપ, સંસારની પાછળ અથવા આધારભૂત કાઈ પડદાનશીન સત્તાની કલ્પના, બૌહોની અનુસાર, યુકિત સંગત નથી.
એવી વિષમ પરિસ્થિતિમાં જેનોએ બંનેનું ખંડન પણ કર્યું અને મંડન પણ કર્યું. બૌદ્ધોની વિરુદ્ધ આ પ્રબલ તર્ક રજૂ કરવામાં આવ્યો, કે જે તા. ૨, ૪ ૨, વરૂ,
૪ ......... ની સંતાન અને એકત્વનાં સાધક થા નથી; જે બાલક રામ, યુવાન રામ, અને વૃદ્ધ રામ એક બીજાથી જુદાં છે, તો પછી એક જ મનુષ્યની ભિન્ન બિગ્નિ અવસ્થાએમાં કરાયેલાં એક જ મનુષ્યનાં પાપ- પુણની ક્રમિકતા અને ફેંસલે કેવી રીતે થઈ શકે? 7 ના કર્મોને ભાગી જા જ કેમ કરીને થઈ શકે? વાસ્તવમાં ક્ષણિકર્વાદ અને કર્મકહાંત બંને મેળવગરનાં બને છે. ન ક્ષણિકવાદને માનનારે કર્મસિદ્ધાંતને નજાવી શકે તેમ છે અને ન કર્મ સિદ્ધાન્તવાદી ક્ષણિકવાદને નભાવી શકે તેમ છે. મહાસાહસિક બૌદ્ધ ધર્મની આ અસંગતિ અપરિડાય છે.
“दुई किमि इक संग होहि भुआलू !॥
हंसबि उठाइ फुलाइबि गालू !!" ઉપનિષદોએ પણ જે બ્રહ્મની એકાન્ત, અવ્યય સત્યતાનું પ્રતિપાદન કર્યું છે તે અસંગત છે. કેમકે સંસારમાં બધા પદાર્થો ઉત્પન અને વિનષ્ટ થાય છે. ઉત્પત્તિ અને વિનાશને આજ ક્રમ સનાતન છે. ઉત્પાદ અને બેયના આ કૂવ ક્રમનું જ નામ સત્તા છે. કોઈ પણ પદથને આપણે
१ कृतप्रणाशाकृतकर्मभोगभवप्रमोक्षस्मृतिभङ्गदोषान् । उपेक्ष्य साक्षात् क्षणभङ्गमिच्छन्नहो महासाहसिकः परोऽसौ ॥
–ાનાં