Jain_Satyaprakash 1947 12

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 30

૨ ] જૈન સત્ય પ્રકાશ
1 વર્ષ ૧૩ આ ઘટ છે પરંતુ પટ નથી. અથર્ દષ્ટિમેદથી ઘટ છે પણ ખરે, અને નથી પણ ખરો. એક બીજું નિદન “બાંધળાને હાથી,” વાગી નિતી (જેને અમે અંધગજીયતા નામ આપ્યું છે, તે) દ્વારા દઈ શકાય છે. એક જ હાથી એક આંધળા માટે સુંઢ ગાજર જેવી, પૂછડી લાકડી જેવી અને ત્રીજાને માટે કાન પાપડની સમાન લાગે છે.
સાચું પૂછો તે હાથી ગાજર , લાકડી જેવ, પાપડ જેવો છેકે ખરા અને નથીયે ખરો. વિશ્લેષણાત્મક દૃષ્ટિએ તે છે, પરંતુ એષણાત્મક દૃષ્ટિએ નથી.
જેનેએ કહ્યું છે કે વેદાન્તીનું “સત્ય” અને બૌદ્ધોનું “શૂન્ય' બનેય અને હાથી છે. જરૂરત છે વ્યાપક અને ઉદાર દષ્ટની–અનેકાન્તવાદની, જેમાં એક નહીં, અનેકાનેક દૃષ્ટિકોણને અવકાશ છે.
- દષ્ટિકોણનું પારિભાષિક નામ જેનેએ “નય” દીધું છે અને વેદાન્ત તથા બૌદ્ધને નભાસકહીને તેની ઉપેક્ષા કરી છે. નિગમનય” “સંગ્રહનય, વ્યવહારનય. “પર્યાય નયં૮ આદિ નામોની કલ્પના કરવામાં આવી અને આને નયાભાસેના ઉપભેદ માનીને તત્કાલીન પ્રચલિત મતદાનની અપૂર્ણતા અને એકગિતા સિદ્ધ કરવામાં આવી.
[૪] સ્યાદ્વાદ–તર્કના ક્ષેત્રમાં વિકચિત આ ‘નયવાદ ને દ્વાદનું નામ દેવામાં આવ્યું, કેમકે જ્યારે આપણે કોઈ પણ પદાર્થને નિશ્ચિત રૂપે સય અથવા અસત્ય, “હા” અથવા “નહીં નથી કહી શકતા, તે પછી એક જ ગતિ છે—'શામદ– કદાચિત’ (ચાર). ઘડે કદાચિત છે પણ અને કદાચત નથી પણ. “કદાચિત છે પણું અને “કદાચિત નથી પણું—એ બંને શબ્દ અનિર્વચનીય છે ઇત્યાદિ. તાત્પર્ય એ કે કોઈ પણ પદાર્થના અંબધમાં ઓછામાં ઓછી સાત પ્રકારની “ભંગીઓથી આપણે વિચાર પ્રગટ કરી શકાય છે.
૧ કદાચિત હાય. ૨ કદાચતું ન હોય. ૩ કદાચિત્ હેય પણ અને નયે હેય. કે કદાચિત અવતવ્ય છે. ૬ કદાચિત હેય પણું, અવાબે પડ્યું છે. ૬ કાચિત ન પણ હોય, અવકફ બ પણ હાય. ફ. સર્વેમારે ૪ |
--- નસમુક્યા છે ७ किं वस्त्वस्तीत्यादि पर्यनुयोगे कथञ्चिदस्तीत्यादिप्रतिवचनसम्भवे ते वादिनः सर्वे निर्विण्णाः ।
-सर्वदर्शनसंग्रह ૮. શું ડોઢ હજાર વર્ષ પછી શંકરાચાર્ય પારમાર્થિક, વ્યવહારિક અને પ્રાતિભાસિક સત્તાઓની કલ્પના કરી, ત્યારે તેમની આ કલ્પનામાં આપણે તીર્થકર મહાવીરનું જણ નહિ કાર ? સંભવ છે કે શાંકર તિ આ ત્રિકટિક સત્તાની સૂઝ જેને પાસેથી જ લીધી હોય,