Jain_Satyaprakash 1947 12

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 32

૯૪ ] શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૧૩ ઉપરિવર્ણિત “રયાદ્વાદ” અથવા “અજ્ઞાનવાદ” ની સપાટીમાં પણ જેનીઓની સમન્વય ભાવના જ કામ કરે છે. “આ પણ ઠીક – “તે પણ ઠીક' એવી મનોવૃત્તિ જૈન દશ નના પ્રાયઃ પ્રત્યેક અંગમાં પરિલક્ષિત છે. સમન્વયવાદીને અજ્ઞાનવાદી હોવાની પ્રવૃત્તિ પણ સ્વાભાવિક જ છે; કેમકે સમન્વયવાદીને પોતાને વિશષ્ટ સિદ્ધાન્ત પ્રાયઃ નથી હતો, અને વિશિષ્ટ સિદ્ધાંતના અભાવનું જ તે કટુતર નામ છે “અજ્ઞાન.” સમયગાદ આરંભમાં રુચિકર ભલે હોય, પરંતુ કાલક્રમથી તેને હાસ અનિવાર્ય છે. તેમાં તે વ્યકિતત્વ, તે પ્રેરણું (drive) ની કમી-ઓછાશ થયા કરે છે, જે કોઇ પણ સિહાંતની શક્તિને સંધર્ષ-પ્રતિસંધર્ષદ્વારા અસુરણ રાખે. એવી દશામાં જ બૌદ્ધ મતે કાલક્રમથી જૈન મતને હેડમાં હરાવી દીધું તો આની કોઈ વાત નથી. જૈનમનની ‘ભલમનસાઈ જ તેમના પરાજ્યની કારણ બની. આજે જૈન મતાનુયાયીઓ અધિકાધિક લગભગ અગિયાર લાખ જ છે. તે પણ કેવળ ભારતમાં જ અને ભારતમાં પણ વેતાંબર મુખ્યતઃ ગુજરાત તથા પશ્ચિમી રાજસ્થાન તથા દિગંબર મુખ્યતઃ દક્ષિણમાં છે.
[] કર્મસિદ્ધાન્ત–હિન્દુ, બૌદ્ધ અને જૈન એ ત્રણેના કર્મ સિહાના લગભગ સમાન જ છે. પ્રત્યેકે કંઈક પારિભાષિક શબદના સમાવેશ દ્વારા વિશિષ્ટરૂપ આપવાની ચેષ્ટા કરી છે. જેનોની માન્યતા અનુસાર છે, નિસબંતા અનન્ત દર્શન, અનન્ય જ્ઞાન,અનન્ત સુખ અને અન-ન વીર્યને ભાગી છે; કેતુ કમના પરમાણુઓ છવની કવાયી વાસનઓ સાથે મળીને અને તેની સાથે ચેટી જઈ, જીવમાં આવી પ્રવેશે છે ( માસૂતિ ). આ આવીને પેસવાના કર્મને (માવો આસવ કહે છે. પરંતુ આપણામાં જે સંવર (અર્થાત તપ અને સચ્ચરિત્રતા) છે (જેની વિસ્તૃત વ્યાખ્યાઓ જૈન મતમાં કરવામાં આવી છે.) તે આ આસને ઢાંકી દેવાની ચેષ્ટા કરે છે. (વૃmતતિ ). પરિણામ થાય છે નિર' અજિત કમેને ક્ષય અને ફરતઃ મેસ. ૧૨
આ કમસદ્ધાંતમાં જેનોએ જ્ઞાનપર એટલું ધ્યાન નથી આપ્યું જેટલું ચારિત્ર પર -જીવનના વ્યાવહારિક નિયમ પર આપ્યું છે. જમ્યમ્ દર્શન, સમ્યગૂ જ્ઞાન, અને સમ્યફ ચારિત્રનું “રત્નત્રય' માસનું સાધન બતાવવામાં આવ્યું છે.૧૩ આને આપણે જેનોને વ્યવહારવાદ' (pragmatism) પણ કહી શકીએ. વ્યવહારવા અને સમન્વયવાદ પ્રાયઃ સાથે સાથે જ ચાલે છે. સમયવાદીનું એ ધ્યાન હંમેશાં રહેશે કે તે લેસ ગ્રહી બનેલેકવ્યવહારને વિરોધ તીવરૂપે કરવો તેને નથી રુ. જેનોએ ચારિત્રના જે નિયમો નિર્ધારિત કર્યા છે તેમાં અને પાd લ ચદનના સાધનોમાં કયાંક કયાંક બહુ સમાનતા છે. ઉદાહરણઃ—અહિંસા, સત્ય, અય, વ્યચર્ય અને અપરિગ્રહ જે પંકટિક મમ’ પગદર્શને બતાવ્યા છે, તેને જૈનમતે તેવા જ લઈ લીધા છે. અને તેમાં સમિતિ, મિ, ધર્મ, પરિષહજય, અનુપ્રેક્ષા આદિ અનેકાનેક યાત્રિનાં અંગે જોડી દીધા છે, અહિંસાને તો અત્યધિક પ્રધાનતા આપી દેવામાં આવી છે. પશુબલિ-પ્રધાન બ્રાહ્મણીય १२. अभिनवकर्माभावान्निर्जराहेतुसानिध्येनार्जितस्य कर्मणो निरसनादात्यन्तिकर्ममोक्षणं मोक्षः।
-सर्वदर्शनसंग्रह १३. सम्यग्ज्ञानदर्शनचारित्राणि मोक्षमार्गः
-सर्वदर्शनसंग्रह