Book Title: Jain_Satyaprakash 1947 12
Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૧૩ પંચ ભૂતનો ધર્મ માનનાર) વાદીને પૂછે છે કે સમુદત પાંચ ભૂતને તે ધર્મ છે, એમ માને છે? આ બાબતમાં ચૈતન્ય એ દરેક ભૂતને ઘમ છે એમ તે કહી શકે તેમ નથી. કારણ કે દરેક પૃથ્વી આદિમાં ચૈતન્ય અનુભવ થતો નથી. કદાચ એમ કહે કે દરેક પરમાશુમાં ચેતનનો અનુભવ થાય છે, તે તેના પણ ન કહી શકાય, કારણ કે, તેમ માનવાયો ચૈતન્યને એક સ્વભાવ માની શકાશે નડે, જેમ હજાર પુરુષોનું ચેતન્ય જૂદું જુદું છે, તેમ પર જુદા જુદા ભાવળું ચૈતન્ય માનવીને અનિષ્ટપ્રસંગે ઉપસ્થિત થશે અને ચૈતન્યનો એક સ્વભાવ તે ‘બહું ઘરથામિ, કરું ન ઇત્યાદિ સ્યલ સ્પષ્ટ જણાય છે કે તે સ્વાનુભવ સિંહ પણ છે. માટે સાબિત થયું કે દરેક ભૂતને ધર્મ વતન્ય મનાય જ નહિ.
હવે સમુદિત (સમુદાય પે રહેલા) પાંચે ભૂતને ધર્મ વૈતન્ય છે એમ પણ કહેવું અનુચિત છે, કારણ કે જયારે દરેક ભૂતમાં ચૈતન્ય નથી તે પછી ભૂત સમુદાયમાં તો તે કયાંથી જ હાય! અતિ ન જ હોઈ શકે. અડી દષ્ટાંત એ કે જેમ રેતીના દરેક કાણયામાંથી તેલ નીકળતું નથી, તે રતીના સમુદાયમાંથી પણ તેલ જ નકળે એ સમજાય એવી બીના છે. તેવી રીતે દરેક ભૂતમાં હયાતો નહિ ધરાવતું ચેતન- પણ સમુદત પંચ ભૂતેમાં પણું ન જ માની શકાય. આથી આબત થયું કે, ચૈતન્યને પંચભૂતને ધમ, કે દરેક ભૂતને ધર્મ છે; એમ કહેવાય જ નહિ. કદાચ વાદી જૈન શાસ્ત્રકારને એમ કહે કે “જેમ મહુડાના દરેક અવયવમાં મદશક્તિ જણાતી નથી છતાં વધારે મહુડાને સમુદાય લેશે. ઘવાથી મદશક્તિ ઉત્પન્ન થાય છે, તેમ દરેક ભૂતમાં ચૈતન્ય વિદ્યમાન નથી છતાં ભૂત સમુદ યમાં હું ચિતન્ય માનું છું, ” વાદીનું આ વચન સાંભળીને જૈન શાસ્ત્રકાર વાદીને કઈ છે કે વાદી ! તુ મહુડાની સાચી બીન જાણતા જ નથી. ખરી હકીકત એ છે કે દરેક મહુડામાં મદશક્તિ અમુક અંશે (દેશથી) રહેલી છે. તે જ મદા મહુડાને મુદાયમાં સવશે પ્રકટ થાય છે. એવું પંચામૃતમાં થતું જ નથી કારણ કે દરેક પુખો આદિમાં ઇaધી પ પૈતન્યની પ્રતીતિ થતી જ નથી, તે પછી ભૂત સમુદાયમાં તે ઐયની પ્રતિ ન જ થાય એ સમજાય તેવી બીના છે. વૃશ્ચિક ન્યાયે પણ પરોપકાર કરવાના પવિત્ર બાયવાળા જેને શાસ્ત્રકાર વાદીને કહે છે કે હે વાદી ! જે ધર્મ (ગુણું) હોય, તે જ ધમ હવા જોઈએ. અહીં પંચભૂત અને ચૈતન્યની બાબતમાં આ નિયમ લેમર પણ ઘટતા નથી. કારણ કે જ્યારે ચૈતન્ય એ બેધસ્વરૂપ છે, ને અરૂપી છે, ત્યારે પચમત એ જ અને રૂપી હેવાથી ચૈતન્યથી તદન વિલક્ષણ છે. પંચભૂતને ધર્મ વતન્ય છે એમ કહી શકાય જ નહીં તથા તે પંચભૂતને ચૈતન્યના કારણ તરીકે માનવા, તે પણ અનુચિત છે. કારણ કે તેમ માનવાથી પ્રાણિમય (તમામ જગત) છે એમ માનવાને નષ્ટ પ્રસંગ ઉપસ્થિત થશે, જે તમારે ઇષ્ટ નથી જ. આ બાબતમાં પરિણતિ વિશેષનું પશુ બહાનું કાઢવું એ પણ અલટિત છે. વિશેષ બની આવશ્યકતિ વગેરે શાસ્ત્રોથી જાણવી. ૪૩
(ચાલુ)
For Private And Personal Use Only
