Jain_Satyaprakash 1946 01

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 12

ખિસકેલી સંબંધી જૈન ઉલ્લેખ
(લેખક-એ. હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડિયા એમ. એ.) જેને આપણે ખિસલી કહીએ છીએ તેને માટે ગુજરાતીમાં ચાર પર્યાયો છેઃ (૧) ખલેડી, (૨) ખલેરી, (૩) ખિલાડી અને (૪) ખિસેડી. મરાઠીમાં ખિસકેલીને “ખારી કહે છે. એવી રીતે હિન્દીમાં એને “ગિલહરી' તેમજ “ગિલા, ઉ૬માં “મિલેરી,” સિન્ધીમાં “નારીઅળા” અને અંગ્રેજીમાં 'squirrel કહે છે. આ squirrel માટે આપેકત ઈગ્રેજી-સંસ્કૃત કેશમાં નીચે મુજબના ચાર શબ્દો જેવાય છે –
કાષ્ઠમાજર, કાષ્ઠબિડાલ, વૃક્ષશાચિકા અને ચમરપુછ. જેને શાસ્ત્રમાં જે પંચેન્દ્રિય તિય"ચના પ્રકારે દર્શાવાય છે તેમાંના એકનું નામ “ભુજપરિસ' છે. એના ઉદાહરણું તરીકે, પહાવાગરણ નામના દસમા અંગના ત્રીજા સત્રમાં સ્વાદિષ્ટા શબ્દ જોવાય છે, , આ અંગના ઉપર અભયદેવસૂરિએ વિકૃતિ રચી છે. એમાં ૧૦ અ પત્રમાં ઉપયુક્ત શબ્દ સમજાવતાં તેમણે નીચે મુજબ ઉલ્લેખ કર્યો છે – - "मुगुंसाः खाडलिल्लाकृतयः खाडहिलाः कृष्णशुक्लपट्टाङ्कितशरीराः शुन्यदेव. कुलादिवासिन्यः वातोत्पत्तिका रूढग्यावसेयाः ॥ - આ ઉપરથી ખિસકેલીને શરીર કાળા અને સફેદ પટા હેય છે અને એ ધન્ય મંદિર વગેરેમાં વસે છે એ હકીકત જાણુ શકાય છે. વિશેષમાં નેળિયાને આકાર ખાડલિલ્લ (ખાડહિલ)ને મળતો આવે છે એમ પણ જણાય છે.
પહાવાગરણ ઉપર જ્ઞાનવિમલસરિકૃત વૃત્તિ છે. એના ૮ અ પત્રમાં wrJ પતિનેહા [‘ક્ષણશાસ્ત્ર તિ મi] ” એવો ઉલ્લેખ છે. આ ઉપરથી આ સુરિના સમયમાં વિ. સં. ૧૭૮ ની આસપાસમાં “ખિસકેલી' માટે ગુજરાતી “ખસખલી” સબ્દ વપરાતો હતો એ જાણવા મળે છે.
ચૂલિયાસુર તરીકે સુપ્રસિદ્ધ નંદીસુત્તની ૬૪ મી ગાથામાં ઔત્પાતિકી બુદ્ધિનાં ઉદાહરણ જણાવતાં હાદ્ધિનો ઉલ્લેખ છે. એના ઉપર યાકિની મહત્તરાના ધર્મનું હરિભદ્રસૂરિએ વૃત્તિ રચી છે. તેમાં ૬૧ મા પત્રમાં આને લગતું કથાનક અમે આવશ્યકમાં અર્થાત આવશ્યક ટીકામાં કહીશું એમ તેમણે કહ્યું છે. મલયગિરિરિએ નદીસુની વૃત્તિ (પત્ર ૧૪૮ ) માં આ કથાનક આપ્યું છે. તેમાં એ વાત છે કે રાત્રિનો ત્રીજો પ્રહર પસાર થતાં રાજાએ ફરીથી રેહકને પૂછ્યું કે હે હક! તું જાગે છે કે ઊધે છે? રેહકે જવાબ આપ્યો કે મહારાજ ! જાણું છું. રાજાએ પૂછ્યું કે તે તું : શે વિચાર કરે છે, રહકે જવાબ આપ્યો કે ખિસકેલીનું જેવડું શરીર છે એવું જ એનું પૂછવું છે કે નાનું મોટું ? એ સાંભળી રાજા કશે નિર્ણય કરી શકો નહિ એટલે એણે રાહકને પૂછયું કે તે શો નિર્ણય કયો?, એણે કહ્યું કે બંને સરખાં છે.
આ કથાનકમાં ખિસકેલી માટે જ હા એ સંસ્કૃત શબ્દ વપરાય છે, પણ તે કોઈ કેશમાં મારા જેવામાં નથી. નંદીસુક્તની કેટલીક ગાથાઓની સાથે આવરૂનિચ્છત્તિની કેટલીક ગાથા તદ્દન મળતી આવે છે. આવી એક ગાથા તે ઉપર્યુક્ત ૬૪ મી ગાથા છે. એ આવસ્મયનિત્તિની ૯૪૧મી ગાથાથી અભિન્ન છે. એના પર મલયગિરિ રિએ ટીકા રચી છે. એના ૫૧૮ આ પત્રમાં રાહક તું શું વિચારે છે