Jain Dharm Prakash 1964 Pustak 080 Ank 08

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 6

આનંદી વૃત્તિ
લેખક-સાહિત્યચંદ્ર બાલચંદ હીરાચંદ, માલેગામ આનંદી વૃત્તિ એટલે શું ? નાટકમાં વિદૂષક અગર કોઈ માણસ આપણે બેઠા હોઈએ અને આડ અવળ નાચે અને અસંગત બેલે તેથી લોકે આપણી સામેથી કાંઈ ઉપાડી પણ જાય, થોડી વાર ખડખડ હસે. રસ્તે જતે ભીખારી બદસુરમાં ગાય પછી કોઈ આવી કહે કે, તમારી પાસે અમોએ ને લેકે હાંસી કરે. કોઈ સ્ત્રી અઘટિત ગાણુ ગાય ચે પડી મૂકી હતી તે કાણુ લઈ ગયું? એના જવાઅને અસંગત ચાળા કરે, મશ્કરી કરવાના બહાને બમાં આપણે કહીએ કે, ભાઈ, કેઈ આવ્યું હતું કોઈ વિચિત્ર બેલે, અને ચાળા પણ કરે. કઈ વક્તા પણ મારું ધ્યાન ન હતું. આ ઘટનાએ સ્પષ્ટ હાસ્યકારક દષ્ટાંત ઉરચરે અને મજાકનાં કાવ્ય વચને જોવામાં આવે છે કે, કાન ઉઘાડા હતા, શબ્દો કાન બેસી જાય એથી આપણે હસીએ ખરા. ઘણુઓ ઉપર અથડાયા પણ ખરા, પણ તેને સાંભળી આમા હસતા આંખમાં પાણી વરસાવે પણ ખરા અમારા સાથે તેનો સંબંધ જોડી દેનારા ત્યાં હાજર ન હતા. લખાણને ઉદ્દેશ એવા આનંદનો નથી,
અને પુસ્તક ઉપાડી જનારાની ક્રિયા આખે દીઠી ખરી - કોઇને કેસ જીતા અને લાખાને લાભ થા. પણ એને આપણા આત્મા સાથે જોડી દેનારી ત્યાં લોટરીમાં નંબર આપે, લાખ મળ્યા. કોઈ પરીક્ષામાં હાજર ન હતો એટલે ઈદ્રિને સંબંધ આમાં પ્રથમ નંબરે આ . કેઈને ત્યાં પુત્ર જન્મ થયે,
સાથે જે જોડી આપે છે અને જેને લીધે આપણે તેમાં આગધ થાય છે. એવા એવા છે, આ પણ અમાને વાસિત કહીએ છીએ એવી વસ્તુ કારણે મનને આનંદ આનંદ થાય. એવી ઘટનામાં કોઈ બીજી જ છે. અને એને આપણે મન તરીકે સાથે પણ અમારા લખાણને સીધો સંબંધ નથી. ઓળખીએ છીએ. અમારા એક મિત્ર હતા તેમને સ્વભાવ જ રમુ0. એ ઉપરથી ફલિત થાય છે કે, આપણા શુભ તેઓ આવે અને રમુજ પેદા થાય. તેઓ બોલવા
અગર અશુભ કર્મોને આત્મા સાથે એકરૂપ કરી માંડે અને હાસ્યરસના મેજા શરૂ થાય, તેમના મુખ
દેનારૂં મન જ છે. એ મન જ પિતાનું કામ કરવાનું ઉપરની રેષા જોઇને જ લોકોને હસવું આવે. એવો
બંધ કરી દે તો આપણે ઇન્દ્રિયની શક્તિ છીનવી આનંદની વૃત્તિ સાથે પણ અમારે લખાણુને સંબંધ
લઇએ એ સ્પષ્ટ છે. આપણે ક્ષણવાર પણ નિષ્કર્મ નથી. અમારા લખાણની આનંદી વૃત્તિ તે જુદી જ છે.
રહી શકતા નથી. એવી અવસ્થામાં એ મનને જ કોઈ વ્યાખ્યાન આપતું હોય અને જીકા પણ પ્રસન્ન અવસ્થામાં રાખી શકીએ તો કર્મના હુમલાઓ આપતા હોઈએ. તેવામાં વ્યાખ્યાતા પૂછે કે, મારા અને તેની અસરથી આપણે બચી શકીએ એ ભાષણને હેતુ તો શું સમજ્યા ? અને આપણે આપણું મનને જ કોઈ આનંદી વૃત્તિમાં ગાંધી રાખી જવાબમાં કહીએ કે, સાહેબ મારૂ ધ્યાન ન હતું ! શકીએ તો આપણે આત્મોન્નતિના કાર્યમાં ઘણું ( શ્રી વિમાન-મહાવીર )
સાથે સીધો સંબંધ ધરાવનાર છે. દર્શનમાં સામાન્ય પંપાળમાં ન પડવું, અન્યત્ર સત્ય સ્વીકાર કે અપેક્ષા રૂપે વસ્તુ જણાય છે, જ્ઞાન તેના ગુઢાર્થ કે વ્યંગમાં સત્ય હોય તેને સમજવું એ સર્વ દર્શનપદની સેવ- ઉતરે છે. દર્શનમાં રહેલ તત્ત્વ શ્રદ્ધાનો ગુણ બહુ નામાં આવે આ દર્શનપદ મોક્ષને માટે રસ્તો કરનાર પ્રશસ્ય છે. એમાં સમાન ધર્મની સેવા, વડીલ તરફ છે, સંસારને પરિમિત બનાવનાર છે, ક્રિયામાર્ગ તરફ પ્રેમ અને કૃતજ્ઞતા આદિ અનેક પ્રાગતિક ગુણ આવે છે. રૂચિ વધારનાર છે અને આત્માને ગુણ હોઇ તેની
(ચાલુ)