________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
, અન90%
ઉસ, ઉદેસણુકલ, સમુદ્ર, સમુદેસણુકાલ ઈત્યાદિ
આમ
આમ જ
(લેખક છે. હીરાલાલ ર. કાપડિયા એમ. એ.) જ્ઞાનના આભિનિષેધક (મતિ ), શ્રુત, અવધિ, મન:પર્યવ અને કેવલ એમ પાંચ પ્રકારો છે. તેમાં શ્રુતજ્ઞાન સિવાયનાં ચાર પ્રકારનાં જ્ઞાન સ્થાપ્ય યાને અસં વ્યવહાર્યા છે અને એ પોતાના સ્વરૂપના પ્રતિપાદનમાં અસમર્થ છે. આથી કરીને અણુઓ દ્વાર(રુ. ૨)માં કહ્યું છે કે-ધ્રુતજ્ઞાનનાં જ ઉદ્દેસ સમુદ્સ, અણુ અને અણુઓમાં પ્રવર્તે છે. આ ઉદ્દેસાદિના અર્થ વિચારાય તે પૂર્વે એ નોધીશું કે સમવાય(સુત ૧૩૬ વગેરે)માં તેમજ નંદી(સ. ૪૬ વગેરે)માં “ઉદ્દેસણકાલ' શબ્દનો પ્રયોગ છે. એવી રીતે સમવાય ( સુd ૧૩૬ વગેરે )માં તેમજ નંદી(સુત્ત ૪૬ વગેરે)માં “સમુદેસણુકલ 'ને પ્રગ છે.
ઉદ્દેાદિનો અર્થ—અણુઓગદ્દારની મલયગિરિસૂરિકૃત વૃત્તિ( પત્ર ૪ અ)માં કહ્યું છે કે–આ અધ્યયન વગેરે તારે ભણવું એમ જે ગુરુ ( શિષ્યને) કહે તે વચન
ઉદ્દેસ ” (સં. ઉદ્દેશ) છે. એને યથાર્થ રીતે શીખી શિષ્ય ગુરુને એ હકીકત કહે ત્યારે એને સ્થિર પરિચયવાળું કર અર્થાત એને પાકું કર એમ જે ગુરુ કહે તે વચન “સમસ” (સં. સમુદેશ) છે. સ્થિર પરિચયવાળા અભ્યાસ કર્યા પછી શિષ્ય ગુરુને એ વાત કહે ત્યારે એને હું રૂડી રીતે ધારણ કરજે અને અન્યને એ ભણવજે એમ જે ગુરુ કહે તે વચન “ અણુરણ (સં. અનુના ) છે, શ્રીહરિભદ્રસૂરિએ પણ ઉદ્દેસાદિનું સ્વરૂપ આ જ પ્રમાણે અણુઓગદ્દારની વૃત્તિ( પત્ર ૨)માં આપ્યું છે અને આણુએગદ્દારની ચુર્ણિ( પત્ર ૩ )માં પણ આ જ હકીકત છે એમ સમુદ્સ અને અણગાને લગતા નીચે મુજબ ને ઉલેખ ઉપરથી જોઈ શકાય છે –
સે પવિતે ગુરુ મળત-થિrmરિતિ દિ ઉત્ત.. पवेदिते गुरू भणति-संमं धारय अन्नेसिं च पवेदयसु त्ति" પાઇયરામણવમાં ઉદ્દેસ અને સમુદ્રના ઉપર મુજબ અર્થ અપાયા છે. વિસ્તારથી કહું કે આ કેશમાં પૃ. ૧રર૧ માં ઉદ્દેશને, (૧) પઠન સંબંધી ગુરુની આજ્ઞા, (૨) નામનું ઉચ્ચારણ અને (૩) વાચના, સૂત્રપ્રદાન, સના મૂળ પાઠનું અધ્યાપન એમ aણ અર્થ અપાયા છે. એવી રીતે પૃ. ૧૦૯૪ માં સમુદ્રેસના ચાર અર્થે અપાયા છે. (૧) પાકને સ્થિર પરિચિત કરવાને ઉપદેશ (૨) વ્યાખ્યા, સૂત્રના અર્થનું અધ્યાપન (૩) ગ્રન્થને એક વિભાગમાં, અધ્યયન, પ્રકરણ, પરિચ્છેદ અને (૪) ભજનપૃ. ૧૨૦૫ માં અણુણગુના (૧) પઠન સંબંધી ગુની એક જાતની આજ્ઞા અને મૂત્રના અર્થોનું અધ્યયન એમ બે અર્થ અપાયા છે. આ પ્રમાણે અહીં જે ઉદ્દેસાદિના પહેલા પહેલા અર્થ અપાયા છે તે તે પ્રસ્તુત છે.
૧. આને માટે પ્રમાણગ્ર તરીકે સિરિસિરિવાલકહા( ગા. ૧૦૯૦)ને નિર્દેશ કરાયો છે. ૨-૩. આને માટે પ્રમાણુગ તરીકે વવહાર( 1 )નો નિર્દેશ છે. ૪ રમદેવસૂરિએ રચેલાં નીતિવાકયામતના બત્રીસ વિભાગે પૈકી પ્રત્યેકને “સમુદેશ' કહ્યો છે.
For Private And Personal Use Only
