________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫૨ ની રેન બસ પ્રકાશ
[ માર્ગશીર્ષ–પષ ઉસમાં છે તેને તેના ઉદ્દેસાની સંખ્યા બરાબર ઉદ્દે સણકાલ છે. (૨) જે ઓગસરા અજઝયણો છે તેને એક જ ઉદ્દેસણકાલ છે.
જેમ અંગોના ઉદ્દેણુકાલ માટે આગમોમાં ઉલેખ છે તેમ બાકીના બધા આગમે માટે હોય એમ જણાતું નથી. સમવાય( રુ. ૨૬)માં દસાનાં દસ, કખના છે અને વ્યવહારના દસ ઉદ્દેસણકાલ છે એવો સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ છે. આની વૃત્તિમાં શ્રી અભયદેવસૂરિ કહે છે કે જે મૃતકંધમાં અને જે અધ્યયનમાં જેટલાં અધ્યયન કે ઉદ્દેશકે હેય ત્યાં તેટલા જ, ઉદ્દેશનકાલ અર્થાત્ ઉદ્દેશનો અવસર છે. પ્રસ્તુત પંક્તિ નીચે પ્રમાણે છે.
" यत्र श्रुतस्कन्धेऽध्ययने च यावन्त्यध्ययनान्युदेशका वा तत्र तावन्त एव उद्देशनकालाः-उद्देशावसराः श्रुतोपचाररूपा इति ॥
સમવાયનાં સ. ૩૭, ૩૮ અને ૪૦ માં ખુફિયાધિમાણ વિભત્તિ(કુલિકાવિમાનવિભકિત)ના પહેલા, બીજા અને ત્રીજા વર્ગના અનુક્રમે ૩૭, ૩૮ અને ૪૦ ઉદ્દેણુકાલ છે એવો ઉલ્લેખ છે એવી રીતે મહાલિયા વિમાણપવિભત્તિના પહેલા વર્ગના ૪૧, બીજાના કર, વીજાના ૪૩, ચેલાના ૪૪ અને પાંચમાને ૪૫ ઉદ્દેસણુકાલ હેવાના ઉલ્લેખ સુ. ૪૧-૪૫ માં અનુક્રમે છે,
સમુદેસણકાલની સંખ્યા-સમવાય-(રુ. ૧૦૬ વગેરે)માં જેમ ઉઘેણુકાલની સંખ્યા દર્શાવાઈ છે. તેમ સમુદેસણુકાલની સંખ્યા પણ દર્શાવાઈ છે. પાંચમાં અને બારમાં અંગના સમુદેસણુકાલની સંખ્યાને નિર્દેશ નથી વિશેષમાં સમવાય માટે પણ એમ જ છે. બાકી બધા અંગે માટે તે જેટલા ઉદ્દે સણકાલ કહ્યા એટલા જ સમુદેસણુકલ કહ્યા છે. આથી બે વાત ફલિત થાય છે.
(૧) ઉદ્દેશ અને સમુદેશાનું સાહચર્ય જોતાં સમવાયમાં સમુદ્રગુકલને પાઠ પડી ગયો હોય એમ લાગે છે. (૨) ઉદ્દેણુકાલની સંખ્યાની બરાબર સમુ સણુકાલની સંખ્યા હોવી જોઈએ અને છે પણ તેમાજ,
અંતમાં અહીં જે આગમોના ઉદ્દેસણકાલ વિષે ઉલ્લેખ કરાયો નથી તે પૈકી કાલિક મૃતરૂ૫ અન્ય આગમોને અંગે ઉદ્દેણુકાલ હેાય એમ જાણવા મળે છે તો એ પ્રથા કોણે કયારે કેમ દાખલ કરી અને એમાં કઈ બાબતસર મતભેદ છે કે કેમ તે વિચારવાનું બાકી રહે છે પણ અત્યારે એને આ લેખમાં સ્થાન આપી શકાય તેમ નથી.
-
-
૧ આ ઉપરથી ઉદેસણકાલ એટલે ઉદ્દેસ અંગેની વિધિ એવો અર્થ કેવી રીતે યુક્તિસંગત ગણાય એ પ્રશ્ન ઊઠે ખરે. ૨-૩ આ બંને કાલિક કુતરૂપ છે.
૪ પાયમહવ(પૃ, ૧૦૯૪ ) માં “સમુદેસણુ” શબ્દ ને છે અને એને માટે “ગુ દિ ૨૦૯ ” એમ મૂળ સ્થળ રાચવાયું છે, પણ એમાં “ સમદેસણ ' એવો સ્વતંત્ર શબ્દ નથી પણ “મુદેસણકા’ એમ છે. આ કોશમાં સમસણનો અર્થ “સૂત્રના અર્થનું અધ્યાપન’ એમ કરાયા છેશું એ બરાબર છે ?
For Private And Personal Use Only
