________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
उ७१ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ આસો જેમ આ અભયદેવસૂરિઓ સિદ્ધસેન દિવેકરને ઉપગેને અંગે અભેદવાદના પુરસ્કર્તા માન્યા છે તેવી રીતે શું આ મલવાદી વિષે સમજવું ? સપષ્ટ શબ્દોમાં કહું તે સિદ્ધસેન દિવાકરની પહેલાં પણ કોઈકે હરિભદ્રસૂરિએ નંદીની ટીકા( પત્ર પર )માં નિર્દેશેલ વૃદ્ધાચાર્ય જેવા કાઈક આચાર્યો અમેદવાદ પ્રરૂપે હતો; છતાં આ અભેદવાદનું વ્યવસ્થિત રીતે સ્થાપન કરી સૌથી પ્રથમ એ વિષય ઉપર પ્રકરણ રચનાર સિદ્ધસેન દિવાકર હશે એથી કે એમણે જે નિરૂપણ કર્યું તે એમની પૂર્વે કરાયેલા નિરૂપણથી ચડિયાતું હશે એથી અભયદેવે એમને અભેદવાદના પુરસ્કર્તા માન્યા હશે, એવી રીતે દિગંબર સંપ્રદાયમાં યુગપપગવાદ કુંદકુંદ આચાય એટલે તે પ્રાચીન છે જ એટલે કે જેન સાહિત્યમાં મલવાદીની પૂર્વે આ વાદનું નિરૂપણ છે, પરંતુ શું મલવાદીનું નિરૂપણ શ્રેષ્ઠ હશે? એથી અથવા વેતાંબર સંપ્રદાયમાં તત્ત્વાર્થ( અ. ૧, સે. ૩૧ )ની ભાષ્યમાંથી ફલિત થતા યુગપુરુપયોગવાદને બાજુ પર રાખી વિચારીએ તો એ સૌથી મોખરે છે. એથી એમને યુગપંદુપયેગવાદના પુરસ્કર્તા તરીકે અભયદેવસૂરિએ ઓળખાવ્યા હશે ? હરિભદ્રસૂરિએ તે નંદીની ટીકા( પત્ર પર )માં યુગપવાદના પુરસ્કર્તા તરીકે સિદ્ધસેનનું અને અભેદવાદના પુરસ્કર્તા તરીકે વૃદ્ધાચાર્યનું નામ સુચવેલ છે.
મલ્લવાદીએ રચેલ દ્વાદશારાયચક સંપૂર્ણતયા મળતો નથી. એ અને એની સિંહ ક્ષમાશમણુકત ટીકામાં યુગપવાદ જેવા નથી, એમ જ્ઞાનબિન્દના પરિચય (૫, ૬૧) માં કથન છે. વળી આ વાદ સમઈપયરણની ટીકા જે આજે મળતી નથી તેમાં હેવા સંભવ નથી. આ હકીકતને સાચી માનીએ તો એવી કલ્પના થઈ શકે કે આ વાદને લગતી કોઈ સ્વતંત્ર કૃતિ મલવાદીએ રચી હોવી જોઈએ કે એને પ્રતિપાદન કરનાર કોઈ ઉલ્લેખ કર્યો હે જોઈએ કે જે જોઈને અભયદેવસૂરિએ એમને યુગપવાદના પુરસ્કર્તા માન્યા હશે. ન્યાયાચાર્યું યશોવિજયગણિએ પણ જ્ઞાનબિન્દુ(મૃ. ૩૩)માં મલવાદીને જ યુગપદવાદના પુરસ્કર્તા માન્યા છે. વિશેષમાં નદીની ટીકામાં જે સિદ્ધસેનને યુગપદુપયોગવાદના પુરસ્કર્તા કહ્યા છે. તે અભ્યપગમવાદના અભિપ્રાય મુજબ છે, નહિ કે સ્વતંત્ર સિદ્ધાન્તના અભિપ્રાય મુજબ, એમ કહી એમણે આ અસંગતિને પરિહાર કર્યો છે. અને આ જ્ઞાનબિન્દુના અંતમાં એમણે એ વાત સ્પષ્ટ કરી છે કે સિદ્ધસેન દિવાકરનું કથન
૧. આ શું સિંદ્ધસેન દિવાકરના ! ગુરુ તરીકે ઓળખાવાતા વૃદ્ધવાદી હશે ? - ૨. જુઓ એમની કૃતિ નામે નિયમસાર ( ગા. ૧૫૯ ).
૩. આ સિદ્ધસેન તે સિદ્ધસેન દિવાકર કરતાં કોઇ ભિન્ન આચાર્ય હશે એમ જ્ઞાનબિન્દુના પરિચય(પૃ. ૬૦ )માં સૂચવાયું છે.
૪, નયચકન નષ્ટભ્રષ્ટ અને ખંડિત હાથથીઓ ઉપરથી ન્યાયાચાય યશવિજયગણિએ નયચક્રને આદર્શ તૈયાર કર્યો હતો એમ જણાય છે. જુઓ “જૈનયુગ” (વિ. સં. ૧૯૮૪, ભાદ્રપદ) માંૌં “નયચક્ર ” નામનો લેખ.
૫. બાર વર્ષ ઉપર આ અંતિમ ભાગ મેં આતદનદીપિકા (પૃ. ૫૩-૫૪)
For Private And Personal Use Only
