________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૪ થા. હું
આત્મતત્ત્વ.
૧૨૫
જે પુળના પરમાણ રાગ, દ્વેષ, કોધ, માન આદિ ભાવક રૂપે પરિણમ્યા છે તે અપેક્ષાએ ૧ ચૈતરૂપ મનાય છે. રાગદ્વેષ આદિ પુગળના પાયા છે છતાં તે આત્માના વિભાવ પરિણામ કહેવાય છે. આ અપેક્ષાએ પુછળને અમૂર્તિ ક કહેલ છે; નતિ પુર્છાળા મૂર્તિમાન કહેવાય છે અને રાગ-દ્વેષને અચેતન મનાય છે.
આ પુદગળાથી આત્માનું સ્વરૂપ ભિન્ન છે છતાં અજ્ઞાનતાને લીધે જીવ સારા પુગળાદિકમાં રાગ અને નિદિત પુદ્ગળમાં દ્વેષ કરે છે.
મૂર્તિમાન શરીરો અમૂર્ત આત્માના અનુગ્રહ કે નિગ્રહ કરી શકતા નથી. તત્ત્વથી હું જે ચેતનસ્વરૂપ છું તેનાથી અચેતન જુદું છે, મારા દેહ પણ મને અનુગ્રહ કે નિગ્રહ કરવાને સમર્થ નથી તે શરીરના હું નિગ્રહ કે અનુગ્રહ કરું છું એમ હું માનુ છુ તે મારી બુદ્ધિ વૃધા છે અથાત્ મારી મહેનત નકામી છે. મહાધીન જીવા જ આ મિથ્યા કલ્પનાઓ કરે છે.
નિશ્ચય દષ્ટિએ ઇંદ્રિયાના વિષયા જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રનેા નાશ કરતા નથી તેમ નિર ંતર સેવા કરાયેલ ગુરુ આદિ તે જ્ઞાનાદિ ગુણેાને કરતા નથી, આપતા નથી. પિરણામી જીવને તે ગુણા પોતાની મેળે પર્યાયરૂપે ઉત્પન્ન ચાય છે અને પર્યાયરૂપે વિનાશ પામે છે. તે પણ તે ગુણેા ઉત્પન્ન કરી શકતા નથી તેમ બીજો પણ કેાઇ વખત તેને નાશ કરી શકતા નથી.
ઇંદ્રિયાના વિષયેાથી જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રના નાશ થાય છે અને ગુર્વાદિની સેવા કરવાથી જ્ઞાનાદિની પ્રાપ્તિ-ઉત્પત્તિ થાય છે. આ વાત વ્યવહાર ષ્ટિએ બરાબર છે. તાત્ત્વિક દ્રષ્ટિએ તપાસતાં માલૂમ પડે છે કે આત્મા જ્યાંસુધી પરિણામી હાય છે-શુભાશુભ ઉપયાગે પરિણમે છે ત્યાંસુધી મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવિધજ્ઞાન, મન:પર્યવજ્ઞાનપણે પરિણામ પામ્યા કરે છે. આ પિરણામો પણ એક અપેક્ષાએ આત્માના છે. આત્માના નવીન ગુણા કચાંયથી આવતા નથી તેમ તેના નાશ પણ થતા નથી. જો ગુના નાશ થાય તેા આત્માને પણ નાશ થાય, કેમ કે ગુણ અને ગુણીના અભેદ સબંધ છે. વિભાવિક ગુણ તે દૂર થઇ શકે છે પણ સ્વાભાવિક ગુણાના નાશ થતા નથી તેમ તેની ઉત્પત્તિ પણ થતી નથી. આત્માના પાયામાં ગાણુતા મુખ્યતા અને છે પણ સ`થા ઉત્પત્તિ કે સર્વથા નાશ બનતા નથી, શરીરઢિ પણ આત્માના નથી એ તાત્ત્વિક દૃષ્ટિ છે.
આ પ્રમાણે જેએ સ્વપર દ્રવ્યને જાણીને સ્વદ્રવ્યને સ્વપણે અને પરબ્યને પરપણે સદા માને છે તે આત્મતત્ત્વમાં રક્ત થયેલે ચેગી સંવર કરે છે. મુમુક્ષુ મુનિ
( ચાલુ )
For Private And Personal Use Only
